Της Νάντιας-Ελπίδος Δουρίδα,
1814. Μία απόφαση. Τρείς άσημοι, άλλα έντιμοι άνδρες έτοιμοι να στιγματίσουν την ιστορία της Ελλάδος. Έτοιμοι να χαράξουν στις μνήμες μας τι εστί το έθνος των Ελλήνων. Όλα ξεκίνησαν μία μοιραία νύχτα στην Οδησσό, σε μια μυστική και απόρρητη συνάντηση. Τι είναι, όμως, αυτό που την καθιστά ακρογωνιαίο λίθο για τη δημιουργία και τη συγκρότηση της πατρίδας μας, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα;
Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, πρέπει να κάνουμε ένα ταξίδι με τον συρμό της φαντασίας μας και να μεταφερθούμε στο παρελθόν. Πιο συγκεκριμένα, θα πρότεινα να ταξιδέψουμε λίγα χρόνια πριν την κατασταλτική επανάσταση του 1821, γύρω στο 1810. Ποια κατάσταση βλέπουμε να επικρατεί στην Ελλάδα; Η απάντηση, θεωρώ, είναι αυτονόητη. Οι Έλληνες, εξαθλιωμένοι και ταπεινωμένοι, όντας σχεδόν τέσσερις αιώνες υπό τον Τουρκικό ζυγό, πασχίζουν να εντοπίσουν μία σχεδία ελπίδας, σωτηρίας, που θα τους βοηθήσει να μην πνιγούν μέσα στην αγριεμένη και αδίστακτη θάλασσα της Τουρκοκρατίας. Η πραγματικότητα της εποχής εκείνης θα μπορούσε εύλογα να χαρακτηριστεί άμορφη και θυελλώδης.
Παρά ταύτα, ο ασφυκτικός κλοιός, στον οποίο ήταν παγιδευμένοι οι Έλληνες, φαίνεται πως παρουσίαζε κάποιες «ρωγμές», οι οποίες θα αποδειχθούν σωτήριες για τη συνέχιση της ιστορίας. Η πρώτη από αυτές, το μεγάλο και, εν τέλει, μοιραίο μειονέκτημα του κατακτητή, ήταν κάτι που ίσως μοιάζει παιδαριώδες, συγκριτικά με την αυτοκρατορία, στην οποία αναφερόμαστε. Πολύ απλά, ο σύμμαχος των Ελλήνων, σύμμαχος παράδοξος, αλλά σημαντικός, ήταν η ίδια η άγνοια των Τούρκων. Τι εννοούμε, όμως, στην προκειμένη περίπτωση με τον όρο άγνοια; Η σωματική δύναμη και επιβολή μπορεί να έχει ημερομηνία λήξης, εάν δεν συνοδεύεται από την έξυπνη διαχείρισή της, και αυτή την τελευταία δεν είχαν καταφέρει να αποκτήσουν οι Οθωμανοί. Είχαν τυφλωθεί από την δόξα, που τους έδινε η μαχητική τους υπεροχή, και δεν άνοιγαν τα μάτια τους, για να αντιληφθούν τη δύναμη της γνώσης.
Τι συνέπειες θα μπορούσε να έχει, λοιπόν, μία τέτοια παράληψη; Ο κατακτητής δεν γνώριζε τα συμφέροντά του, ούτε τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε έξυπνα να τα επιβάλλει. Εύλογα οι Έλληνες αναγνώρισαν αυτή την ευκαιρία, συνειδητοποίησαν την ισχύ της γνώσης και επιχείρησαν να τη χρησιμοποιήσουν ως όχημα, που θα τους μετέφερε, θριαμβευτικά, από τη σκλαβιά στην ελευθερία. Το πρώτο μεγάλο λάθος, στο οποίο οδήγησε η άγνοια συμφερόντων των Οθωμανών, ήταν το γεγονός ότι είχαν αφήσει αφύλακτα τα βουνά, καθώς φαινομενικά δεν είχε κανένα όφελος από τη φύλαξή τους και την επιβολή του Σουλτανικού Νόμου. Επιπλέον, φαίνεται πως κάθε φορά που κατακτούσαν μία περιοχή, έρχονταν σε συμφωνίες και παραχωρούσαν πλεονεκτικές δυνατότητες στους καπεταναίους, με αποτέλεσμα να μην στέκονται ικανοί να τους επιβάλλουν πλήρη υποταγή.
Αυτή η απερίσκεπτη συμπεριφορά των Τούρκων οδήγησε στη δημιουργία ενός εκ των σημαντικότερων και πιο βοηθητικών σωμάτων της επανάστασης, του σώματος των «κλεφτών». Έλληνες αρνούμενοι να υποταχτούν στους Τούρκους κινήθηκαν προς τα αφύλακτα, όπως προαναφέραμε, ορεινά εδάφη. Οι κλέφτες ήταν άνθρωποι φιλότιμοι, υπερήφανοι και φιλόξενοι και αποτέλεσαν σημαντική βοήθεια στον επερχόμενο αγώνα για τη συγκρότηση του Ελληνικού κράτους. Πιο συγκεκριμένα, τα τραγούδια τους αποτέλεσαν πηγή του πατριωτισμού, ενώ στα περήφανα λάβαρά τους αναγραφόταν το σύνθημα «Εν τούτω νίκα τους εχθρούς σου», σύνθημα που χρησιμοποιήθηκε πρώτα από τον Μέγα Κωνσταντίνο, ο οποίος κατάφερε να κατατροπώσει τον πολύ δυνατότερο εχθρό του.
Έτσι, λοιπόν, δημιουργήθηκε η πρώτη στρατιωτική δύναμη της Ελλάδας. Αξίζει, βέβαια, να σημειωθεί πως το όνομα κλέφτες δόθηκε σε αυτούς τους ανθρώπους από τους ίδιους τους Τούρκους, με σκοπό να τους απαξιώσουν, ως εχθρούς της Οθωμανικής κυριαρχίας. Γίνεται κατανοητό πλέον πως το μάχιμο κομμάτι του έθνους έχει αναπτυχθεί εντός της χώρας. Η πνευματική, όμως, πρόοδος, εξίσου σημαντική, όπως είδαμε, βρισκόταν και αναπτυσσόταν εκτός των γεωγραφικών συνόρων και αυτή η αντίθεση δημιουργούσε, με τη σειρά της, και ασύμβατες επιθυμίες.
Οι σπουδαίοι πολιτικοί άνδρες στην Κωνσταντινούπολη, κατέχοντας περίοπτη θέση κοντά στην Υψηλή Πύλη, μπορούσαν να επιβάλλουν την τάξη στο έθνος, αδυνατούσαν, όμως, να αναλάβουν ένα καρποφόρο επαναστατικό κίνημα. Αντίστοιχα και το Οικουμενικό Πατριαρχείο, αν και συνέβαλε στη βελτίωση των πόρων, της παιδείας και του ανθρώπινου δυναμικού, παρουσιαζόταν ακατάλληλο για τη διοργάνωση και εν τέλει την υλοποίηση ενός επαναστατικού κινήματος. Το βασικότερο πρόβλημα που δημιουργούσε αυτή η σύγχυση μεταξύ μάχιμου και πνευματικού τομέα ήταν πως οι περιοχές κινούνταν μεμονωμένα. Στη Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο, και σε αρκετά νησιά, έγιναν κατά τόπους εξεγέρσεις, που όμως καταστέλλονταν εύκολα.
Ποια θα είναι, λοιπόν, η κινητήριος δύναμη που θα σώσει τους Έλληνες από τη Σκύλα της διχόνοιας και τη Χάρυβδη της αμφιβολίας; Εδώ κάνει την εμφάνισή της πρώτη φορά μια εταιρεία μυστική, μία ένωση που κινείται στις σκιές και τρέφεται από την ανάγκη του κόσμου να ανασάνει ξανά, από την ανάγκη του κόσμου να σπάσει τις αλυσίδες, που τον κρατούσαν δέσμιο τόσα χρόνια. 1814. Τρεις άνδρες. Μία απόφαση. Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας αποτέλεσε την πρώτη και βασικότερη προσπάθεια να συγκροτηθεί μία γενική διακυβέρνηση του πρώην κατακερματισμένου κράτους. Ήταν πλέον φανερό ότι, για να μπορέσει να επιτευχθεί μία καρποφόρα εξέγερση, έπρεπε να βρεθεί τρόπος όλες οι δυνάμεις του έθνους, μάχιμες και μη, να συγκεντρωθούν και να συνεργαστούν κάτω από μία γενική διεύθυνση.
Ο Σκουφάς, ο Τσακάλωφ και ο Ξάνθος ήταν οι πρωτεργάτες αυτού του εγχειρήματος. Με τον καιρό, εντάχθηκαν κι άλλα πρόσωπα στους οργανωτές, όπως ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος και ο Άνθιμος Γαζής. Όλοι τους, λοιπόν, παρίσταναν πως ήταν επίτροποι μιας ειδικής αρχής, για την οποία, όμως, δεν έδιναν καμία εξήγηση, παρά μόνο άφηναν το υπονοούμενο πως στηρίζεται από τη Ρωσία. Το κατακρεουργημένο έθνος των Ελλήνων πίστεψε, τελικά, σε αυτό το ίνδαλμα και έτσι η σφαίρα επιρροής της εταιρείας κινήθηκε σε όλη την Ανατολή, τις Παραδουνάβιες ηγεμονίες και τα παράλια της Μ. Ασίας.
Σε όλες αυτές τις περιοχές, συγκροτήθηκαν, με τη σειρά τους, εφορείες, που εκλέγονταν από τους εταίρους και ενεργούσαν αυτόνομα, κρατώντας, όμως, πάντα μία στοιχειώδη επαφή με την ανώτερη Αρχή. Σταδιακά, άνδρες που είχαν ένα όνομα στη κοινωνία, όπως ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο Πατριάρχης Γρηγόριος, εντάχθηκαν, με τη σειρά τους, στην εταιρεία. Οι μήνες, όμως, περνούσαν και η ανάγκη των Ελλήνων να τελειώσει ο εφιάλτης τους γινόταν όλο και εντονότερη. Η απαίτηση να αποκαλυφθεί η αληθινή ταυτότητα της αρχής ήταν πλέον αναπόφευκτη. Μέσα σε ένα κλίμα ανυπομονησίας για την ημέρα της απελευθέρωσης, αποφασίστηκε το 1818 οι ιδρυτές «να επιστεγάσουν το ακέφαλο οικοδόμημά τους», με το να απευθυνθούν σε έναν άνθρωπο που θα ενέπνεε πίστη και σιγουριά στο έθνος. Τα ηνία παίρνει, τελικά, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, άνθρωπος κομψός και πνευματώδης, με ιδιαίτερη στρατιωτική και πολιτική ικανότητα.
Τρία χρόνια αργότερα, η επανάσταση μπορούσε πλέον να λάβει χώρα υπό τις κατάλληλες συνθήκες. Μία επανάσταση που έμελλε να χαραχτεί τόσο στα βιβλία της ιστορίας του Έθνους μας όσο και στις καρδιές μας. Ο Παπαφλέσσας, απεσταλμένος του Υψηλάντη, μπόρεσε να υποκινήσει την Πελοπόννησο, υποσχόμενος πως θα είχε πλάι του ρωσική βοήθεια. Οι Έλληνες είχαν καταφέρει να υλοποιήσουν αυτό που οι Τούρκοι αγνοούσαν. Συνδύασαν το πνεύμα με το σώμα. Το μυαλό με τη σωματική δύναμη. Η Φιλική Εταιρεία υπήρξε σημαντική, όμως, όπως αναφέρει και ο ιστορικός Ιωάννης Φιλήμονας, «Οι Έλληνες κίνησαν την επανάστασιν των και όχι καθ’ εαυτή η εταιρεία».
Το πρώτο βήμα για τη δημιουργία της Ελλάδας μας είχε πραγματοποιηθεί, ακολουθεί, όμως, μακρύς και κακοτράχαλος δρόμος, ένα ταξίδι δύσκολο, που ποιος ξέρει; Ίσως είναι αέναο, ίσως ακόμη και σήμερα, συνεχίζεται.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Παπαρηγόπουλου Κ., 2009. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ. τόμος 19. Αθήνα: National Geographic Society
- Δασκαλάκη Απ. Β. , 1927. ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1821. Αθήνα: “Αγών” εν Παρισίοις
