Του Εμμανουήλ Προκάκη,
To φαινόμενο της φούσκας στην οικονομία αποτελεί αναμφισβήτητα ένα επαναλαμβανόμενο γεγονός της ιστορίας. Η εμφάνιση και η απότομη εξαέρωση (σκάσιμο) προκύπτει, όταν παρατηρείται υπέρμετρη αύξηση της αξίας ενός περιουσιακού στοιχείου, ακολουθούμενη από την απότομη πτώση της τιμής του με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Οι φούσκες ευδοκιμούν σε συνθήκες ενός ευρύτερου αισθήματος (υπερ)αισιοδοξίας στην αγορά. Στην εμφάνισή τους συμβάλλουν ο μιμητισμός του ανθρωπίνου είδους στο πλαίσιο λειτουργίας της ψυχολογίας της μάζας, με κανέναν να μη θέλει να απέχει από την τάση και το όφελος που ενδεχομένως να αποκτήσει συμμετέχοντας, και την συνήθεια να αναγνωρίζεται η ανωτερότητα της συλλογικής συμπεριφοράς έναντι της ατομικής ανάλυσης και δράσης, καθώς «δεν γίνεται όλοι αυτοί να πράττουν εσφαλμένα». Από τη μανία της τουλίπας στις Κάτω Χώρες του 17ου αιώνα μέχρι τη σχετικά πρόσφατη στεγαστική φούσκα των ΗΠΑ, η ιστορία βρίθει παραδειγμάτων μαζικής ανορθολογικής συμπεριφοράς. Στο παρόν πλαίσιο εντάσσεται και η φούσκα των dot-coms που εμφανίστηκε στις ΗΠΑ στα τέλη της δεκαετίας του 1990 με το σκάσιμο της φούσκας να λαμβάνει χώρα στις αρχές του 2000.
Ο κύκλος ζωής μίας φούσκας ακολουθεί πάντοτε την ίδια λογική: με την αυξανόμενη τιμή ενός περιουσιακού στοιχείου κεντρίζεται το ενδιαφέρον του κοινού, οδηγώντας στην περαιτέρω αύξηση της τιμής του. Όλο και περισσότερα άτομα συμμετέχουν, προσδοκώντας οφέλη και αναμένουν την κατάλληλη στιγμή να εξέλθουν από το εγχείρημα για να αποφύγουν τη ζημία. Για ποικίλους λόγους, ακολουθεί η απότομη πτώση της τιμής του περιουσιακού στοιχείου κοντά στα φυσιολογικά της επίπεδα με τον πανικό του κοινού να φουντώνει. Η ραγδαία πτώση της τιμής ενός περιουσιακού στοιχείου προκαλεί ζημιά στην οικονομία καθώς: α) οι άνθρωποι που σχετίζονται με το παρόν περιουσιακό στοιχείο γίνονται πτωχότεροι και αναγκάζονται να περιορίσουν την κατανάλωσή τους, β) επιδεινώνονται οι ισολογισμοί των τραπεζών που χορήγησαν δάνεια βασιζόμενες στον παρόν περιουσιακό στοιχείο και γ) καθίσταται δυσκολότερο για τις επιχειρήσεις να αντλήσουν χρηματοδότηση.
Με την επέκταση της χρήσης του Η/Υ και την ανατολή του ίντερνετ, εμφανίστηκε η φούσκα των dot-coms, που αποτέλεσε προϊόν υπεραισιοδοξίας σχετικά με τον αντίκτυπο του διαδικτύου στην οικονομία και στη ζωή γενικότερα. Οι ευκαιρίες από την εμπορευματοποίηση του ίντερνετ φάνταζαν απεριόριστες. Εκ των ανωτέρω προκύπτει και ο όρος «κρίση των dot-coms», καθώς οι επιχειρήσεις στο επίκεντρο της φούσκας ενσωμάτωναν το διαδίκτυο στη λειτουργία τους. Το έτος 1995, η τιμή των μετοχών της μηχανής αναζήτησης Netscape, κατά την αρχική δημόσια προσφορά της για προσέλκυση μετόχων (IPO), έφθασε μέχρι τα $74 έκαστη από τα $28 που όριζε το ενημερωτικό δελτίο. Λόγω της ασυγκράτητης αισιοδοξίας, οποιαδήποτε επιχείρηση που σχετιζόταν με το διαδίκτυο μπορούσε να συγκεντρώσει μεγάλα χρηματικά ποσά μέσω μίας αρχικής δημόσιας προσφοράς. Οι επενδυτές μάλιστα προτίθεντο να επενδύσουν ακόμα και σε επιχειρήσεις που δεν είχαν έσοδα, με την προσδοκία ότι με τις συνεχόμενα αυξανόμενες τιμές θα κατόρθωναν να αποκτήσουν κέρδος. Θεωρούταν ότι είναι λογικό να αγοράζονται υπερτιμημένες μετοχές επιχειρήσεων που κατά τα άλλα δεν είχαν έσοδα, καθώς θα βρισκόταν κάποιος που θα τις αγόραζε σε ακόμη μεγαλύτερη τιμή.
Ο δείκτης NASDAQ Composite (^IXIC) από τις αρχές του 1995 μέχρι και τον Μάιο του 1996 αυξήθηκε από τις 751,31 μονάδες στις 1243,43 που αντιστοιχεί σε μία αύξηση του 65%. Για τα επόμενα έτη ακολούθησε ανοδική πορεία οπότε και κορυφώθηκε τον Μάρτιο του 2000 κλείνοντας με 5048,62 μονάδες, αποτελώντας μία αύξηση 306% σε σχέση με τον Μάιο του 1996 και μία αύξηση του 235% σε σχέση με τις αρχές του 1998.
Η ευφορική άνοδος, όμως, δεν μπορούσε να συνεχίσει για πάντα. Μέχρι τα τέλη του Απριλίου 2000, ο NASDAQ παρουσίασε πτώση 34%. Έχοντας εισέλθει πια σε μία πτωτική αγορά, μέχρι τον Απρίλιο του 2001 ο δείκτης NASDAQ είχε μειωθεί κατά 66% σε σύγκριση με το υψηλό επίπεδο του Μαρτίου του 2000. Η επακολουθείσα επίθεση στους δίδυμους πύργους επιδείνωσε περαιτέρω την κατάσταση, με τον ΝΑSDAQ να υποχωρεί στις 1423,19 μονάδες μετά την Ενδεκάτη Σεπτεμβρίου (μείωση 71% σε σχέση με τον Μάρτιο του 2000).
Οι περισσότερες επιχειρήσεις dot-com, που άντλησαν τεράστιες ποσότητες κεφαλαίων χωρίς να είναι κερδοφόρες, χωρίς πρόσβαση σε διαρκή χρηματοδότηση, σύντομα χρεοκόπησαν με τη μαζική έξοδο των επενδυτών από την αγορά. Το σφάλμα στο οποίο υπέπεσαν επενδυτές και επιχειρήσεις ήταν η πεποίθηση ότι το ίντερνετ αποτελεί το ίδιο ένα κερδοφόρο business model. Στην πραγματικότητα, το ίντερνετ δεν αποτελεί τίποτα παραπάνω από ένα εργαλείο, το οποίο μπορεί να αποτελέσει μονάχα μέρος της εξίσωσης ενός επιτυχούς business model. Υπήρξαν βέβαια και ορισμένες επιχειρήσεις που επιβίωσαν μετά το σκάσιμο της φούσκας των dot-coms, όπως είναι η Amazon, το eBay και η Yahoo.
Με αυτόν τον τρόπο, η κρίση των dot-coms κέρδισε τη θέση της ανάμεσα στις σημαντικές φούσκες της ιστορίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Είναι αρκετά ειρωνικό το πώς μία φούσκα είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτή όταν «φουσκώνει» σε σύγκριση με το πόσο προφανέστατη καθίσταται μετά το σκάσιμό της. Υπήρχαν βέβαια και αυτοί που την είχαν προβλέψει.
Αναφορές
- Rapp D. (2015), Bubbles, Booms, and Busts The Rise and Fall of Financial Assets, NY: Springer, p1-20 p228-238
- Cassidy J. (2002), Dot.Con: The Greatest Story Ever Sold, USA: Penguin Group
- https://finance.yahoo.com/quote/%5EIXIC?ltr=1
- https://www.euretirio.com/fouska-xrimatistiriakon-timon/
- https://www.investopedia.com/terms/b/bubble.asp
