Της Εύας Μόσχου,
Σε μια εποχή που η Γαλλία μαστιζόταν από επαναστάσεις και που νέες σοσιαλιστικές ιδέες έκαναν την εμφάνισή τους, παρατηρείται μια στροφή της τέχνης προς το πραγματικό, αυτό που συμβαίνει μπροστά στα μάτια των καλλιτεχνών. Αναφερόμαστε, δηλαδή, σε μια ζωγραφική που αντανακλά ρεαλιστικά τα τεκταινόμενα, ή όπως αλλιώς το θέτει ο Baudelaire (1821-1867): «Η ζωγραφική έπρεπε να είναι του καιρού της» (“Il faut être de sont temps”).
Στον Ρεαλισμό, που πήρε την ονομασία αυτή το 1848 από τον Γάλλο Gustave Courbet (1819-1877), συναντά κανείς τρεις διαφορετικές οπτικές, τρεις ξεχωριστούς ζωγράφους, που αποτυπώνουν σκηνές της καθημερινής ζωής των ανθρώπων. Ο καθένας προσεγγίζει τα θέματά του με έναν διαφορετικό τρόπο. Οι κύριοι εκπρόσωποι του κινήματος είναι ο Courbet, που παρουσιάζει τον μόχθο της εργατικής τάξης, ο Millet (1814-1875), που δίνει έμφαση στους ανθρώπους της υπαίθρου, και ο Daumier (1808-1879), που παρουσιάζει στιγμές των λαϊκών στρωμάτων στην πόλη. Ωστόσο, από τους τρεις τους, ευρέως γνωστός θεωρείται ο Courbet και με αυτόν θα ασχοληθούμε παρακάτω.
Gustave Courbet
Ο Courbet καταγόταν από υψηλή αγροτική τάξη. Γεννήθηκε στο Ornans, στην ανατολική Γαλλία. Αντιτάχθηκε στη Ρομαντική ζωγραφική και σύντομα μετατράπηκε στον ηγέτη του Ρεαλισμού. Οι γνωριμίες του αλλά και το εκρηκτικό του ταπεραμέντο τον οδήγησαν όχι μόνο στο Παρίσι, αλλά και στον κύκλο των διανοούμενων. Για πρώτη φόρα εξέθεσε, το 1855, σε ένα «περίπτερο» πλάι στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού, αφού τα έργα του δεν εγκρίθηκαν για να εκτεθούν. Το “Pavilion du Réalisme”, όπως ονομάστηκε, ήταν η πρώτη ατομική έκθεση του καλλιτέχνη.
Η φήμη του Courbet εξακολούθησε να αυξάνεται ακόμα και μετά τον θάνατό του (Ελβετία, 1877). Οι επικριτές του κρίνουν συχνά την τέχνη του μόνο βάσει του σοσιαλισμού του, αγνοώντας το γεγονός ότι οι πολιτικές του πεποιθήσεις αναπτύχθηκαν από τη γενναιοδωρία και τη συμπόνια του. Το έργο του, ωστόσο, άσκησε μεγάλη επιρροή στα σύγχρονα κινήματα που τον ακολούθησαν. Πρόσφερε κληρονομιά στις επόμενες γενιές ζωγράφων, όχι τόσο εξαιτίας μιας νέας τεχνικής όσο μιας εντελώς νέας φιλοσοφίας. Ο σκοπός της ζωγραφικής του δεν ήταν να εξωραΐσει ή να εξιδανικεύσει την πραγματικότητα, αλλά να την αναπαράγει με ακρίβεια. Ο Courbet κατάφερε να απαλλάξει τη ζωγραφική του από τα καλλιτεχνικά κλισέ, τον ιδεαλισμό και τα χρονοβόρα μοντέλα.
Οι Εργάτες που σπάζουν πέτρες
Ο Courbet υπήρξε ένας γνωστός, πολιτικοποιημένος καλλιτέχνης, υπέρμαχος των σύγχρονων ιδεολογιών. Μέσα στο γενικότερο πλαίσιο του σοσιαλισμού και της ανόδου της εργατικής τάξης, καλλιτέχνησε αδιάκοπα στο διάστημα 1848-1855 εμβληματικά έργα. Ένα από αυτά, και ίσως το βασικότερο, είναι το «Οι Εργάτες που σπάζουν πέτρες». Από τεχνοτροπικής άποψης, επηρεάζεται από μεγάλους δασκάλους της Μπαρόκ εποχής (17ος αιώνας), όπως ο Caravaggio και ο Rembrandt. Οι συνεχείς διαγώνιες που σχηματίζονται από τις κινήσεις των σωμάτων των εργατών προσδίδουν μια στασιμότητα. Αυτό είναι, ίσως, το μεγαλύτερο επίτευγμα του καλλιτέχνη: Προσφέρει ένα πρότυπο, έναν τύπο, αυτό του αρχετυπικού εργάτη, που στην καθημερινότητά του διαχρονικά βρίσκεται σε απόλυτη σύνδεση με αυτή την κίνηση των άκρων. Τα ταπεινά και γήινα χρώματα δίνουν έμφαση στο πραγματικό, ενώ αμφισβητείται, όπως είπαμε, η ρομαντική αντίληψη, που συνυπήρχε εκείνη την εποχή: Οι άνθρωποι του Courbet δεν είναι ουτοπιστές, αλλά ρεαλιστές, με πίστη στο όραμά τους για έναν καλύτερο κόσμο. Έχουν μια καθολική αντίληψη πως μέσω της εργασίας τους μπορούν να χειραφετηθούν.
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο για τη ζωγραφική του Courbet είναι η μαθητεία του κοντά σε πρωτοπόρους δασκάλους, που έβγαζαν τους εκπαιδευόμενους από το studio και τους ωθούσαν στο πραγματικό, σε αυτό που συνέβαινε έξω από τους τοίχους, στο ύπαιθρο.
Ενδεικτικές Πηγές
- Χρήστου, Χ., Η Ευρωπαϊκή Ζωγραφική του 19ου αιώνα, Θεσσαλονίκη 1993.
- Frédérique Desbuissons, “Courbet’s Materialism”, Oxford Art Journal , 2008, Vol. 31, No. 2 (2008), pp. 253-260.
- Gustave Courbet, https://www.britannica.com/biography/Gustave-Courbet
