Της Μαντώ Γιαννή,
Η «Σιγή Ιχθύος» ταξίδεψε αυτόν τον Οκτώβριο σε 35 κινηματογραφικές αίθουσες σε όλη την Ελλάδα, μεταξύ των οποίων και το Ολύμπιον της Θεσσαλονίκης. Στα πλαίσια του Φεστιβάλ CineDoc, μια ελληνική πρωτοβουλία διανομής και προβολής τόσο ελληνικών όσο και ευρωπαϊκών βραβευμένων ντοκιμαντέρ, η «Σιγή Ιχθύος» είναι μια ταινία τεκμηρίωσης βασισμένη σε σενάριο που έγραψε ο Θοδωρής Χονδρόγιαννος και σε σκηνοθετική συνεργασία με τον Ανδρέα Λουκάκο.
Η ταινία αποτελεί μια κινηματογραφική παραγωγή της μη κερδοσκοπικής εταιρείας, iMEdD. Ακολουθώντας μια ενδιαφέρουσα μέθοδο, όσον αφορά τη διαδικασία παραγωγής, το πρόγραμμα Incubator της iMEdD δεν συνεισφέρει μόνο στο κομμάτι των οικονομικών πόρων αλλά στο πακέτο περιλαμβάνονται και κάποια πλεονεκτήματα. Συγκεκριμένα, προσφέρουν στρατηγική καθοδήγηση, ευκαιρίες δικτύωσης, υλικοτεχνικό εξοπλισμό και συμβουλευτική υποστήριξη. Σαφώς, οι προτάσεις που εγκρίνονται για χρηματοδότηση πρέπει να τηρούν μια βασική προϋπόθεση: την παρουσίαση ενός σχεδίου ανεξάρτητης δημοσιογραφίας.
Με αυτά τα δεδομένα, λοιπόν, ξεκινούν οι δύο σκηνοθέτες το ταξίδι τους στη Μεσόγειο. Στην αρχή οι πρώτες σκηνές μοιάζουν με ερασιτεχνική προσπάθεια δύο έμπειρων κινηματογραφιστών, οι οποίοι προσπαθούν να αποτυπώσουν την καθημερινή ζωή των ψαράδων στο καΐκι. Φέρνει στο νου Leviathan, σε μαγεύει με τα αισθητικά της πλάνα και σχεδόν σε αργοκοιμίζει σ’ εκείνο το τρέμουλο της βάρκας η οποία βρίσκεται στην ανοιχτή θάλασσα. Όμως, καθώς συνεχίζεται η ταινία, αφήνουμε τη βάρκα πίσω μας και βουτάμε σε ευρωπαϊκά νερά και διεθνείς διαγνώσεις μιας καταστροφικής πραγματικότητας: της υπεραλίευσης στη Μεσόγειο.
Ταξιδεύουμε από το Αιγαίο στις Βαλεαρίδες Νήσους της Ισπανικής χερσονήσου, στο Στενό της Σικελίας και στην Παντελλερία, ενώ στο αναμεταξύ βλέπουμε και λίγο τις Βρυξέλλες. Ο χώρος στον οποίο έχει στηθεί η ταινία αποτελεί σημαντικό κομμάτι της αφήγησής της. Μερικές φορές, όπως στο Ελληνικό Λιμεναρχείο, οι δύο σκηνοθέτες αυθαιρετούν, αφού ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η καταγραφή των γεγονότων είναι φανερά ανεπίσημος. Άλλες φορές, σε γραφεία στις Βρυξέλλες οι συνεντεύξεις διεξάγονται κανονικά. Στα νησιά και στα καΐκια συναντάμε τους ψαράδες στο φυσικό τους περιβάλλον με μια διάθεση ερασιτεχνισμού. Άλλωστε, βασική προτεραιότητα αποτελεί η αληθοφανής καταγραφή των γεγονότων τόσο για τους σκοπούς της iMEdD όσο και για τα καλλιτεχνικά ερείσματα των κινηματογραφιστών.
Ένα από τα πιο πρωτότυπα χαρακτηριστικά του ντοκιμαντέρ είναι το χιούμορ, το οποίο οι σκηνοθέτες δημιουργούν και με το οποίο δένουν πολλές σκηνές μεταξύ τους. Η κωμικοτραγική πραγματικότητα των εθνικών και ενωσιακών αρχών ως προς την αναγνώριση και αντιμετώπιση του προβλήματος αποτελεί τον πρωταρχικό σταθμό για την εξερεύνηση των δυνατοτήτων αυτού του χιούμορ. Σε δεύτερο στάδιο, ο τρόπος της εκτέλεσης μιας συνέντευξης ή αυτός σε συνδυασμό με την τοποθέτησή της ακριβώς πριν ή μετά από συνεντεύξεις οι οποίες αντιπαρατίθενται με αυτή την άποψη καλλιεργεί γόνιμο έδαφος για τη δημιουγία χιούμορ. Διατηρώντας τη σοβαρότητα που αρμόζει στην ανάδειξη του συγκεκριμένου περιβαλλοντικού εγκλήματος, το χιούμορ παραμένει διακριτικό και αποκλειστικά αφιερωμένο στον θεατή.
Παράλληλα, οι σκηνοθέτες φαίνεται να βασίζουν ολόκληρο το αφήγημά τους σε αυτή τη δομή, αντιπαραθέτοντας δηλαδή τις μαρτυρίες συγκεκριμένων ανθρώπων με μοναδικό σκοπό τη δημιουργία μιας ιστορίας η οποία αλληλοσυμπληρώνεται αφ’ εαυτού. Για παράδειγμα, σε μια διαδοχή σκηνών που εκτυλίσσεται στην πρώτη μισή ώρα της ταινίας, οι απόψεις των ψαράδων βρίσκονται έναντι της γνωμάτευσης ενός πανεπιστημιακού ερευνητή. Τη μια στιγμή μαθαίνουμε ότι το ψάρεμα δεν μπορεί να αποφέρει σ’ ένα πρόσφορο επαγγελματικά μέλλον για τους ψαράδες και τις οικογένειές τους και την επόμενη στιγμή ο καθηγητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου μας δηλώνει κατηγορηματικά ότι η Μεσόγειος υποφέρει από το πλήγμα της υπεραλίευσης.
Αλλά ακόμα και από καΐκι σε καΐκι και από στόμα σε στόμα η κοινή γνώμη φαίνεται να διαφέρει. Δεν είναι όλοι οι ψαράδες το ίδιο. Κάποιοι είναι μοναχικοί, άλλοι έχουν οικογένεια. Κάποιοι έχουν χάσει την ελπίδα τους, άλλοι την διατηρούν και καινοτομούν. Κάποιοι πετούσαν δυναμίτες παλιά, άλλοι βγάζουν σήμερα το καΐκι τους παράνομα για ψάρεμα. Πολλοί αδυνατούν να αντικρίσουν το στίγμα των πράξεών τους στο θαλάσσιο περιβάλλον και πολλοί περισσότεροι νιώθουν ανήμποροι να πράξουν ως προς τη δομημένη εξαλλοίωση των παραγόντων που έχουν προκαλέσει την υπεραλίευση. Μέσα από τις αλλεπάλληλες συνεντεύξεις, η «Σιγή Ιχθύος» μας εκθέτει έμμεσα στην υποκειμενικότητα της αλήθειας.
Ο Χονδρόγιαννος και ο Λουκάκος καταφέρνουν να παρουσιάσουν τις συνθήκες και επιπτώσεις της υπεραλίευσης με τρόπο που συγκινεί, χωρίς παράλληλα να δραματοποιεί τα γεγονότα. Η «Σιγή Ιχθύος» προσφέρει στον θεατή τη μαρτυρία μιας θλιβερής και δύσκολα ανατρέψιμης πραγματικότητας. Οι σκηνοθέτες έχουν φροντίσει να χτίσουν ένα πολύπλευρο αφήγημα του οποίου η δομή είναι φανερή από την πρώτη κιόλας στιγμή. Δεν υπάρχει κακός. Υπάρχουν απλώς άνθρωποι που δεν αναλογίζονται τις επιπτώσεις των πράξεών τους και την καταστροφή που συνεπάγεται των κινήτρων τους. Δεν υπάρχει ούτε καλός. Υπάρχουν μόνο χιλιάδες άνθρωποι που βρίσκονται στα πρόθυρα μιας οικονομικής αλλά και υπαρξιακής κρίσης.
Η «Σιγή Ιχθύος» μας ταξιδεύει σε πανέμορφα μέρη χωρίς να αφήνει περιθώριο αμφισβήτησης ότι το θέμα αποτελεί μείζον περιβαλλοντικό ζήτημα το οποίο απειλεί τόσο την εξαφάνιση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας όσο και τις ζωές και το μέλλον χιλιάδων ανθρώπων ανά τη Μεσόγειο.
ΠΗΓΕΣ
