Της Μαρίας-Ελένης Καποτά,
Κάθε εποχή χαρακτηρίζεται από επιτεύγματα -πολιτικά, ιστορικά, κοινωνικά, αλλά και καλλιτεχνικά- τα οποία συμβάλλουν στη διαμόρφωσή της και συνεπώς στον τρόπο με τον οποίο θα παρουσιάσει τον εαυτό της στις επόμενες γενιές. Τα τέλη του 19ου αιώνα και οι αρχές του 20ου, για παράδειγμα, διακρίνονται -μεταξύ άλλων- από ένα σπουδαίο καλλιτεχνικό κίνημα ονόματι Art Nouveau. Το κίνημα αυτό ενοποίησε όλες τις τέχνες, από τη ζωγραφική ως τη διακόσμηση.
Ο όρος Art Nouveau είναι γαλλικός και στα ελληνικά μεταφράζεται ως «νέα τέχνη». Εμφανίζεται για πρώτη φορά στο βελγικό περιοδικό L’Art Moderne προς το τέλος του 19ου αιώνα και σχετίζεται με ανθρώπους από όλο το φάσμα των τεχνών, τους λεγόμενους Les Vingts. Έχει τις ρίζες της στο αγγλικό κίνημα Arts and Crafts (δεύτερο μισό του 19ου αιώνα) και είναι επηρεασμένη από διάφορες τέχνες, όπως η ιαπωνική. Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια Britannica, πρόκειται για «μια εσκεμμένη προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα νέο στυλ, ελεύθερο από τον μιμητικό ιστορικισμό που κυριαρχούσε στην τέχνη και το σχέδιο του 19ου αιώνα». Είναι σημαντικό να αναφερθούμε στο γεγονός ότι τα τέλη του 19ου και οι αρχές του 20ου αιώνα χαρακτηρίζονται από μια έξαρση της βιομηχανοποίησης και πως η Art Nouveau προσπάθησε να επαναφέρει τη φύση και τη χειροποίητη δημιουργία.
«[…]works of art should be both beautiful and functional»
Στην αρχιτεκτονική, οι Antoni Gaudí, Otto Wagner και Hector Guimard θεωρούνται κάποιοι από τους πρωτεργάτες του κινήματος. Στον συγκεκριμένο τομέα, η χρήση υλικών, όπως το γυαλί, το τσιμέντο και το σίδερο, ήταν απαραίτητη για τη δημιουργία ελικοειδών σχημάτων, λουλουδιών, φύλλων και την απόδοση μιας μοντέρνας αισθητικής, χαρακτηριστικής του νέου κινήματος. Παραδείγματα τέτοιων αρχιτεκτονικών επιτευγμάτων παρατηρούμε παντού στην Ευρώπη, όπως τον σταθμό Karlsplatz Stadtbahn Station (1894-1899), ο οποίος σχεδιάστηκε από τον Wagner και βρίσκεται στη Βιέννη, την περίφημη Sagrada Familia (1883-1926) στη Βαρκελώνη, σχεδιασμένη από τον Gaudí, ή την είσοδο του σταθμού μετρό Porte Dauphine (1899) στο Παρίσι, σε σχέδιο του Guimard.
Ακόμα, στο πεδίο της επίπλωσης εσωτερικών χώρων, παρατηρούμε στοιχεία, όπως καμπύλες και άνθινες λεπτομέρειες. Παρατηρείται ευρεία χρήση του ξύλου, αναφορικά με την επίπλωση σπιτιών, εντός των οποίων τα αντικείμενα θα πρέπει να συνυπάρχουν αρμονικά με το αρχιτεκτονικό στυλ του οικήματος. Εκτός από τα έπιπλα, οικιακά σκεύη αλλά και διακοσμητικά στολίδια επηρεάζονται από τη φύση. Παρατηρούμε κηροπήγια διακοσμημένα με άνθη λουλουδιών, μπιζουτιέρες φτιαγμένες από γυαλί και επιχρυσωμένο μέταλλο με ελικοειδείς γραμμές που σχηματίζουν φύλλα και κλαδιά δέντρων, υφάσματα ή ακόμα και διακοσμητικά σε σχήματα φτερών εντόμων, όπως πεταλούδες και λιβελούλες. Eπίσης, αξιοσημείωτη είναι η αναφορά στα διάσημα λαμπατέρ του Louis Comfort Tiffany. Σημαντικοί καλλιτέχνες αυτού του τομέα αποτέλεσαν, επίσης, οι Edward C. Moore, o Josef Hoffmann, Henri Van de Velde και άλλοι.
Στα κοσμήματα, κυριαρχούσε ο πειραματισμός, οι πολύτιμοι λίθοι και τα σχήματα εμπνευσμένα από φτερά εντόμων, όπως ακριβώς και στα διακοσμητικά αντικείμενα. Ακόμα, στην ενδυμασία, παρατηρούμε έντονα χρώματα, καμπυλωτές λεπτομέρειες από ασήμι σε καθημερινές τσάντες, φορέματα από μετάξι και βαμβάκι.
Ευρέως γνωστό πεδίο εμφάνισης του κινήματος αποτελεί αυτό της ζωγραφικής. Σημαντικά ονόματα, όπως ο Gustav Klimt, ο Galileo Chini και ο Henri de Toulouse-Lautrec, δημιούργησαν εξαίσια έργα με χρυσές λεπτομέρειες, γυμνές μορφές και γεωμετρικά σχήματα. Από τον συμβολικό και έντονο κόσμο του Klimt, ο οποίος κατακλύζεται από τη γυναικεία μορφή και τον ερωτισμό, μέχρι τις σκοτεινές και μυθικές δημιουργίες του Franz von Stuck η Art Nouveau αφήνει το στίγμα της παντού και προκαλεί τον θεατή να αποκρυπτογραφήσει τα καλά κρυμμένα νοήματά της. Ακόμα, το συγκεκριμένο καλλιτεχνικό στυλ πέρασε και από τη γλυπτική, τα εντυπωσιακά βιτρό με κεντρικό θέμα τους τη φύση, αλλά και τις εκτυπώσεις.
Στις εκτυπώσεις με την τέχνη του illustration (ιλουστρασιόν), την οποία παρατηρούμε σε εξώφυλλα περιοδικών, όπως το Ver Sacrum, αφίσες, carte postale και βιβλία, κυριαρχούν νύμφες, γυναίκες γυμνές αλλά και ντυμένες με ρούχα της εποχής (Henri de Toulouse-Lautrec) ή αρχαιοελληνικές ενδυμασίες (Gustav Klimt), έντονες γραμμές και γράμματα. Επίσης, σύνηθες θέμα στην τέχνη του illustration αποτελούν και διάφορα στιγμιότυπα της εποχής, όπως αυτό των τριών μορφών της υψηλής -καθώς φαίνεται- κοινωνίας σε διαφημιστική αφίσα για τα Biscuits Champagne Lefèvre-Utile από τον Alphonse Mucha (1896) ή αυτό για το Divan Japonais, στο οποίο ο Ηenri de Toulouse-Lautrec απεικονίζει τους αγαπημένους του σταρ, Yvette Guilbert και Jane Avril, αλλά και τον συγγραφέα Édouard Dujardin (1892-1893). Κατανοούμε, λοιπόν, πως πολλές από τις αφίσες αυτές χρησιμοποιήθηκαν για τη διαφήμιση χώρων, εκδηλώσεων και άλλων σημαντικών δρώμενων.
Από το 1910 και ύστερα, η Art Nouveau θεωρούταν ξεπερασμένη. Ωστόσο, τη δεκαετία του ’60, μουσεία, όπως το Victoria & Albert του Λονδίνου και το Μουσείο σύγχρονης τέχνης της Νέας Υόρκης, κατέδειξαν μέσα από εκθέσεις την τεράστια σημασία του κινήματος. Έκτοτε, παρατηρούμε πως η Art Nouveau έχει εισχωρήσει για τα καλά στην καθημερινότητά μας. Τα illustration του κινήματος αποτέλεσαν έμπνευση για πολλά εξώφυλλα μουσικών δίσκων ψυχεδελικής ποπ και ροκ μουσικής, κυρίως των δεκαετιών του ’60 και του ’70, προσδίδοντας έτσι μια νέα διάσταση στην Art Nouveau. Φυσικά, ανεπηρέαστη δεν έμεινε ούτε η μόδα, η οποία υιοθέτησε πολλά σχέδια, χρώματα και γεωμετρικά σχήματα του καλλιτεχνικού κινήματος, όπως αυτά στο show L’Wren Scott φθινόπωρο/χειμώνας του 2013. Η Art Nouveau δεν θεωρείται πλέον ξεπερασμένη, αλλά επαναπροσδιορίζεται! Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά κινήματα που, όπως έγινε κατανοητό, δεν περιορίστηκε μονάχα σε ένα πεδίο, αλλά εξαπλώθηκε και επηρέασε την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, τη γραφιστική, την υλοποιία, αλλά και την κοσμηματοποιία, γεγονός που αποκαλύπτει πως οι καλλιτέχνες της εποχής (τέλη 19ου-αρχές 20ου αιώνα) επιθυμούσαν την εξάπλωση της νέας τέχνης στην καθημερινότητά τους. Μην ξεχνάμε πως η Sagrada Familia του Gaudí αποτελεί πόλος έλξης χιλιάδων τουριστών, πως ο πίνακας «Το φιλί» του Klimt έχει καταστεί σύμβολο του έρωτα και της αγάπης, τα λαμπατέρ του Tiffany είναι από τα πιο δημοφιλή διακοσμητικά. Θα μπορούσα να αναφερθώ και σε άλλα παραδείγματα. Ωστόσο, στέκομαι στο γεγονός ότι τα νεότερα καλλιτεχνικά κινήματα έχουν έμμεσα ή άμεσα επηρεάσει τον σύγχρονο τρόπο ζωής.
Κι, όπως η τέχνη δημιουργεί και φέρνει στο φως νέες αξίες, έτσι και η Art Nouveau κατάφερε όχι μόνο αυτό αλλά και να αφήσει το στίγμα της ως σύμβολο της καλαισθησίας, της αρμονικής συνύπαρξης του παρελθόντος με το παρόν.
ΠΗΓΕΣ
- www.europeana.eu, διαθέσιμο εδώ
- Εικονογραφημένη Εγκυκλοπαίδεια Τέχνης. Art Nouveau.
- www.britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- . https://www.metmuseum.org/art/collection/search/334197
- «Art Nouveau- History and Legacy» από τους Natalie P, Angie Kordic, Silka P and Elena Martinique, Διαθέσιμο εδώ
- Art Nouveau , www.europeana.eu, διαθέσιμο εδώ
