Της Δήμητρας Σουρμελή,
Η Κένυα βρίσκεται στην Ανατολική Αφρική με πληθυσμό που αγγίζει τα 51 εκατομμύρια κατοίκους σε μια έκταση 580 χιλιάδων χιλιομέτρων. Είναι μια χώρα που διακρίνεται για τον φυσικό πλούτο, τον πολιτισμό και την ιστορία της, ενώ οι πιο αξιοθαύμαστοι θησαυροί της είναι τα γραφικά της τοπία και τα καταφύγια άγριων ζώων. Υπήρξε Βρετανική αποικία και απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 12 Δεκεμβρίου του 1963. Επίσημες γλώσσες είναι τα Σουαχίλι και τα Αγγλικά. Το Σύνταγμα του 2010 ανακηρύσσει πως επίσημο πολίτευμα της Δημοκρατίας της Κένυας είναι η προεδρική δημοκρατία, η οποία αποτελείται από δύο νομοθετικά όργανα, τη Γερουσία με 68 μέλη και το Εθνικό Κοινοβούλιο με 350 μέλη, με τη δικαστική εξουσία να είναι ανεξάρτητη.
Ωστόσο, όπως συμβαίνει και με τα περισσότερα κράτη της Αφρικής, παραμένει μια αναπτυσσόμενη χώρα με αδύναμη οικονομία, όπου επικρατεί η φτώχεια, η διαφθορά και η εγκληματικότητα. Παρ’ όλα αυτά, αξίζει να εξετάσουμε εις βάθος την οικονομία της Κένυας, η οποία από τις αρχές του 21ου αιώνα σημειώνει σταθερή ανάπτυξη.
Τα τελευταία χρόνια, ειδικά, η Δημοκρατία της Κένυας έχει σημειώσει ένα ποσοστό οικονομικής ανάπτυξης κατά μέσο όρο πάνω από 5%. Το 2019 το ΑΕΠ της χώρας ανερχόταν στα 95.503 δισεκατομμύρια δολάρια Αμερικής με κατά κεφαλήν ΑΕΠ ίσο με 1.816 δολάρια. Συνολικά, το διάστημα 2008 με 2018 κατόρθωσε ένα ποσοστό ανάπτυξης ίσο με 145%. Μάλιστα, η οικονομία της χώρας ξεχωρίζει ανάμεσα στις υπόλοιπες αφρικανικές οικονομίες ως μία από τις πιο διαφοροποιημένες και ανεπτυγμένες.
Τομείς στρατηγικής σημασίας για την οικονομία της Κένυας θεωρούνται η αγροτική παραγωγή, η βιομηχανία και οι υπηρεσίες. Αν και η γεωργία παραμένει ο κυρίαρχος οικονομικός κλάδος, συμβάλλοντας στο 30% του ΑΕΠ, η βιομηχανική παραγωγή αντιπροσωπεύει, σταδιακά, όλο και μεγαλύτερο μέρος του ΑΕΠ της χώρας, καθιστώντας τη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων τον δεύτερο μεγαλύτερο τομέα παροχής εσόδων.
Η οικονομία της Κένυας είναι, κυρίως, αγροτική. Περίπου το 75% του πληθυσμού της Κένυας απασχολείται στον αγροτικό τομέα, ενώ πάνω απο το 75% της αγροτικής παραγωγής προέρχεται από μικρής εμβέλειας, αρδευόµενες εκτάσεις, αλλά και από την κτηνοτροφία. Ταυτόχρονα, το 70% των εξαγωγών της χώρας αφορούν σε γεωργικά προϊόντα. Εξέχουσα θέση στις εξαγωγές κατέχει το τσάι, αποτελώντας το 22% των εξαγωγών, αξίας 1,46 δισεκατομμυρίων δολαρίων Αμερικής. Ακολουθούν το φυτό σιζάλ, ο καφές, τα τροπικά φρούτα και η ζάχαρη. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η αγροτική παραγωγή παραμένει στάσιμη εξαιτίας πολλών παραγόντων, με κυριότερες την αδυναμία καλλιέργειας στο 20% της έκτασης της χώρας, τη ξηρασία και τις επιθέσεις ακρίδων στην παραγωγή, όπως συνέβη στις αρχές του 2020, τα οποία εντείνουν την επισιτιστική ανασφάλεια του πληθυσμού.
Παρά τον κυριάρχο ρόλο της γεωργίας στην οικονομία της Κένυας, μέρος των εσόδων της χώρας προέρχονται και από τη βιομηχανία. Βέβαια, η αφρικανική χώρα δεν έχει καταφέρει να αναπτύξει βαριά βιομηχανία, αλλά επικεντρώνεται στη μεταποίηση καταναλωτικών αγαθών. Ως κυριότεροι μεταποιητικοί κλάδοι αναδεικνύονται η παραγωγή υφασμάτων και ρούχων, τροφίμων και ποτών, μετάλλων, φαρμακευτικών προϊόντων, επίπλων και ηλεκτρισμού.
Μέχρι το 2016, η μεταποίηση σημείωνε μια σχεδόν σταθερή ανοδική πορεία. Ωστόσο, το 2017 η αξία της παραγωγής του κλάδου αυξήθηκε μόνο κατά 0,2%, ενώ το 2016 είχε σημειώσει αύξηση της τάξεως του 2,7%. Την ίδια στιγμή, η παραγωγή μειώθηκε κατά 1,1% εξαιτίας της μείωσης παραγωγής προϊόντων διατροφής, καπνού και ποτών, πλαστικών και μη μεταλλικών ορυκτών. Το 2017, επίσης, η απασχόληση στη βιομηχανία αυξήθηκε στους 303,3 εκατομμύρια κατοίκους, αποτελώντας το 11,4% της συνολικής απασχόλησης. Το ίδιο έτος, ο δείκτης τιμών παραγωγού [The Producer Price Index (PPI)], που μετρά τον πληθωρισμό των τιμών των προϊόντων, αυξήθηκε κατά 4,6%. Φαίνεται, έτσι, ότι η μείωση των εσόδων του κλάδου και η μείωση της παραγωγής οφείλεται στην αύξηση των τιμών των βιομηχανικών προϊόντων διατροφής, του ηλεκτρισμού και των μετάλλων.
Σημαντική πηγή εσόδων για τη Δημοκρατία της Κένυας αποτελούν και οι υπηρεσίες που προσφέρει η χώρα. Φυσικά, ο τουρισμός κυριαρχεί στον τομέα των υπηρεσιών, συμβάλλοντας με 11% του ΑΕΠ της χώρας και με 12% της επίσημης απασχόλησης του πληθυσμού της Κένυας.
Πρέπει, όταν εξετάζουμε μια οικονομία, να αναφερόμαστε και στο οικονομικό σύστημα που έχει υιοθετήσει η χώρα. Η Κένυα ακολουθεί μια φιλελευθεροποιημένη οικονομία, η οποία προωθεί το εμπόριο και τις επενδύσεις. Έχει καταργήσει τους κρατικούς μηχανισμούς ελέγχου των τιμών και των ανταλλαγών. Επιπλέον, η κυβέρνηση έχει εισηγηθεί μέτρα για τη διατήρηση μακροοικονομικής σταθερότητας, στο πλαίσιο συγκρατημένων δημοσιοοικονομικών και νομισματικών πολιτικών, με βελτιώσεις στην οικονομική διακυβέρνηση και ιδιωτικοποιήσεις δημόσιων επιχειρήσεων. Οι πολιτικές αυτές έχουν ως στόχο να προσφέρουν ένα ασφαλές περιβάλλον για τον ιδιωτικό τομέα και τις επενδύσεις. Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, ξένες και τοπικές, μπορούν να ασκήσουν ελεύθερα τις δραστηριότητές τους, σύμφωνα με την Πράξη των Εταιρειών (Companies Act). Την ίδια στιγμή, το σύνταγμα της χώρας προσφέρει προστασία έναντι της ιδιοποίησης ιδιωτικής περιουσίας.
Ένα ακόμη ζήτημα μείζονος σημασίας είναι οι οικονομικές ελευθερίες που προσφέρει μια χώρα στους κατοίκους της. Η Κένυα βαθμολογείται με 55,3 economic freedom score, όντας η 132η πιο οικονομικά ελεύθερη χώρα στον κόσμο, σύμφωνα με τον δείκτη του 2020. Βρίσκεται στην 23η θέση από τις 47 χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής, ενώ η βαθμολογία της βρίσκεται κατά 6 πόντους πιο κάτω από τη μέση βαθμολογία των κρατών παγκοσμίως. Η οικονομία της Κένυας υπήρξε ανελεύθερη για πολλές δεκαετίες, αλλά τα τελευταία χρόνια, όπως έχει ήδη αναφερθεί, σημειώνεται σταθερή ανάπτυξη του ΑΕΠ, χάρη στην αύξηση της ζήτησης των καταναλωτών. Ιστορικά, τροχοπέδη στην οικονομική ελευθερία της αφρικανικής χώρας έχουν αποτελέσει το αδύναμο κράτος δικαίου, οι, επίσης, αδύναμες αποδόσεις των επενδύσεων και η φορολογία. Παρά τις προσπάθειες της κυβέρνησης να ξεπεράσει τα εμπόδια, η οικονομία είναι ακόμη ευαίσθητη σε κινδύνους, όπως η ανασφάλεια, η διαφθορά και οι άγονες πολιτικές αντιπαραθέσεις.
Αριστερά: Κανόνες Δικαίου
Με κίτρινο τα Περιουσιακά Δικαιώματα, με κόκκινο η Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης και με πορτοκαλί η Ακεραιότητα της Κυβέρνησης. Κάθε στήλη μετρά την αποτελεσματικότητα των παραπάνω τομέων. Η διακεκομμένη γραμμή δείχνει το που βρισκόταν το συγκεκριμένο μέγεθος τα προηγούμενα έτη ώστε να μπορέσουμε να καταλάβουμε εάν υπήρξε βελτίωση ή χειροτέρευση σε έναν τομέα. Η δυσκίνητη και αδιαφανής διαδικασία που απαιτείται για την απόκτηση γης εγείρει προβληματισμούς σχετικά με την ασφάλεια των τίτλων, λαμβάνοντας υπόψη συγκεκριμένα τις παραβιάσεις που έγιναν στο παρελθόν σχετιζόμενες με τη διανομή δημόσιας γης. Οι αλλοδαποί στην Κένυα δεν δύνανται να έχουν στην κατοχή τους εκτάσεις γης. Το νομικό σύστημα, το οποίο βασίζεται στο Αγγλικό Δίκαιο, και το δικαστικό σύστημα γενικότερα είναι ανεξάρτητα, ωστόσο τα δικαστήρια υπονομεύονται από την αδύναμη θεσμική ικανότητα που επικρατεί γενικά. Η εδραιωμένη διαφθορά διαβρώνει ολόκληρη τη χώρα.
Δεξιά: το Μέγεθος της Κυβέρνησης
Με πράσινο η Φορολογική Επιβάρυνση, με λαχανί οι Δαπάνες της Κυβέρνησης, και με κόκκινο η Δημοσιονομική Υγεία. Τα μεγαλύτερα ατομικά και εταιρικά εισοδήματα φορολογούνται με 30%. Άλλοι φόροι της χώρας είναι ο ΦΠΑ και ο φόρος επί των επενδύσεων. Η συνολική φορολογική επιβάρυνση ανέρχεται στο 18.1% του συνολικού εγχώριου εισοδήματος. Οι Κρατικές Δαπάνες ανέρχονται στο 26.1% του ΑΕΠ για τα τελευταία τρία χρόνια, ενώ τα ελλείμματα στον προϋπολογισμό είναι κατά μέσο όρο το 7.8% του ΑΕΠ. Το Δημόσιο Χρέος ανέρχεται στο 57.2% του ΑΕΠ.
Αριστερά: η ικανότητα των Ρυθμιστικών Αρχών
Με σκούρο πορτοκαλί η Επιχειρηματική Ελευθερία, με πορτοκαλί η Ελευθερία στην Εργασία και με πράσινο η Οικονομική (Χρηματική) Ελευθερία. Η Κένυα προσπαθεί να βελτιώσει το επιχειρηματικό της περιβάλλον αλλά συνεχίζει να έχει καθυστερήσεις σε κάποιους τομείς. Η Κυβέρνηση αποτελεί τον μεγαλύτερο επίσημο εργοδότη. Το μη μισθολογικό κόστος για να προσλάβει κανείς έναν εργάτη είναι χαμηλό. Οι επιθεωρητές εργασίας δωροδοκούνται σε μόνιμη βάση προκειμένου να μην αναφέρουν την παράνομη παιδική εργασία. Η Κυβέρνηση συνεχίζει να καθορίζει τις τιμές μέσω επιδοτήσεων (για παράδειγμα για τον ηλεκτρισμό και για τα σιτηρά), συμβουλίων σχετικά με το marketing και κρατικών επιχειρήσεων.
Δεξιά: το Άνοιγμα των Αγορών
Με κίτρινο η Ελευθερία στο Εμπόριο, με πορτοκαλί η Ελευθερία στις Επενδύσεις και με σκούρο πορτοκαλί η Χρηματοοικονομική Ελευθερία. Η συνολική αξία των Εξαγωγών και των Εισαγωγών αγαθών και υπηρεσιών ισούται με 36.2% του ΑΕΠ. Ο μέσος δασμός που επιβάλλεται είναι 12.3%, ενώ υπάρχουν σε ισχύ 53 μη δασμολογικά μέτρα. Το φτωχό επενδυτικό πλαίσιο υπολείπεται σε αποτελεσματικότητα και διαφάνεια, αποτρέποντας την επενδυτική δραστηριότητα. Ο χρηματοοικονομικός τομέας παραμένει ευάλωτος στην κυβερνητική παρέμβαση. Η πολιτεία διακατέχει τις μετοχές των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και επηρεάζει την κατανομή των πιστώσεων.
Ωστόσο, το ξέσπασμα της παγκόσμιας πανδημίας του Covid-19 επηρέασε αρνητικά, όπως και όλες τις υπόλοιπες οικονομίες, την οικονομία της Κένυας. Ενώ τα προηγούμενα έτη σημείωνε μια σταθερή ανάπτυξη, το 2020 δεν κατάφερε να φτάσει στα προβλεπόμενα επίπεδα. Η πανδημία οδήγησε σε επιβράδυνση της δραστηριότητας σημαντικών οικονομικών τομέων, με αποτέλεσμα το ποσοστό ανάπτυξης του 2020 να ανέρχεται στο 4,7%, ενώ οι προβλέψεις το υπολόγιζαν στα 5,5%.
Είναι προφανές πως η οικονομία της Δημοκρατίας της Κένυας είναι αρκετά αδύναμη σε σχέση με τις ισχυρές βιομηχανικές δυτικές οικονομίες. Γι’ αυτό η κυβέρνηση της χώρας οφείλει να ακολουθήσει μια στρατηγική που θα την ανυψώσει και θα την καταστήσει ανταγωνιστική στο διεθνές σύστημα. Η κυβέρνηση του Kenyatta, προέδρου της Κένυας, έχει παρουσιάσει την Big 4 Agenda, η οποία εστιάζει στην επίτευξη τεσσάρων στόχων, στη βελτίωση της βιομηχανίας ώστε να αντιπροσωπεύει το 2022 το 20% του ΑΕΠ της χώρας, στην εξασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας των πολιτών, στην καθολική ιατρική κάλυψη του πληθυσμού με την αύξηση του εθνικού ιατρικού ασφαλιστικού ταμείου (National Hospital Insurance Fund) και, τέλος, στην οικονομικά προσιτή εστίαση με την οικοδόμηση 500 χιλιάδων σπιτιών. Με την επίτευξη αυτών των στόχων, υπάρχει η ελπίδα η Κένυα να ξεπεράσει τα οικονομικά της προβλήματα και να ακολουθήσει το μονοπάτι της σταθερής και βιώσιμης ανάπτυξης.
Ενδεικτικές Πηγές:
- https://oec.world/en/profile/country/ken
- https://www.usaid.gov/kenya/agriculture-and-food-security
- https://www.worldbank.org/en/country/kenya/publication/kenya-economic-update-transforming-agricultural-productivity-to-achieve-food-security-for-all
- http://www.invest.go.ke/agriculture/
- https://www.britannica.com/place/Kenya
- http://kenyalaw.org:8181/exist/kenyalex/actview.xql?actid=Const2010
- https://africacheck.org/wp-content/uploads/2019/03/Economic-Survey-2018.pdf
- https://databank.worldbank.org/reports.aspx?source=2&series=NV.IND.MANF.ZS&country=KEN
- http://www.invest.go.ke/kenyas-economy/
- https://kam.co.ke/kam/wp-content/uploads/2018/10/KAM-Manufacturing-Deep-Dive-Report-2018.pdf
- https://africacheck.org/wp-content/uploads/2019/03/Economic-Survey-2018.pdf
- https://www.heritage.org/index/country/kenya
- https://www.heritage.org/index/pdf/2020/countries/kenya.pdf
- https://www.tourism.go.ke/wp-content/uploads/2018/06/Agenda-18-22-Final-4Launch.pdf
- https://www.worldbank.org/en/country/kenya/overview#1
- https://www.president.go.ke/
