Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Λίγα γεγονότα πριν τη γερμανική εισβολή
Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ο Εμμανουέλε Γκράτσι παρέδωσε στον Ιωάννη Μεταξά τελεσίγραφο, με το οποίο ζητούσε την ελεύθερη πρόσβαση των ιταλικών στρατευμάτων από τα σύνορα της Ελλάδας με την Αλβανία, με απώτερο σκοπό την κατάκτηση της χώρας που βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο και ευνοούσε τον καλύτερο ανεφοδιασμό των δυνάμεών τους. Η αρνητική απάντηση του Μεταξά ήταν η αρχή του πολέμου για την Ελλάδα, καθώς ο ιταλικός στρατός ξεκινά την επιχείρηση κατάληψης της χώρας μέσω των ελληνοαλβανικών συνόρων. Επίσης, είναι η στιγμή που λίγο καιρό μετρά θα οδηγήσει στις ανεπιτυχείς προσπάθειες των Ιταλών, για να κυριεύσουν την Ελλάδα. Τελικά, η επίθεση των γερμανικών στρατευμάτων θα ολοκληρώσει αυτό το σχέδιο κατάκτησης. Τα βάσανα της Ευρώπης και της Ελλάδας μόλις τώρα ξεκινούσαν και τίποτα δεν είχε τελειώσει. Πριν ακόμα η Ελλάδα πέσει στα χέρια του Άξονα, υπήρχε η σκέψη από την πλευρά της Βρετανίας να αποσυρθούν οι δυνάμεις της Ηπείρου, για να εξοικονομηθούν δυνάμεις για μια μελλοντική αντεπίθεση, κάτι που έβρισκε σύμφωνους και κάποιους Έλληνες. Η 6η Απριλίου 1941 είναι η αρχή μιας νέας φάσης για την Ελλάδα, αφού, μέσα από την επιχείρηση «Μαρίτα», οι Γερμανοί εισβάλουν στη χώρα.
Η γερμανική εισβολή
Στις 5:15, το πρωί, οι Γερμανοί βρίσκονται στα οχυρά της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας, ενώ, λίγο νωρίτερα, ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κορυζής λαμβάνει μια διακοίνωση από τα χέρια του Γερμανού πρεσβευτή πρίγκιπα Έρμπαχ. Σε μία σύντομη συζήτηση που είχαν οι δύο τους, ο Γερμανός πρίγκιπας επεσήμανε πως στόχος δεν ήταν η Ελλάδα, αλλά οι αγγλικές δυνάμεις που ήταν στη χώρα και αριθμούσαν 62.000 άνδρες και μια μεγάλη αεροπορική δύναμη. Η απάντηση του Κορυζή ήταν ίδια με αυτή που είχε δώσει και ο Μεταξάς στην Ιταλία, «Όχι». Αυτή τη φορά, όμως, αποδέκτης ήταν η Γερμανία.
Η απόκριση αυτή του Κορυζή είχε ως αποτέλεσμα την έναρξη της επιχείρησης «Μαρίτα», όπως προ είπαμε, η οποία σχεδιαζόταν από τις 13 Δεκεμβρίου 1940, με εντολή του ίδιου του Χίτλερ. Η παρέμβαση αυτή αποτελούσε συνέχεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, με τις γερμανικές δυνάμεις να σπεύδουν σε βοήθεια προς τη σύμμαχο Ιταλία και τον Μουσολίνι που είχε περιέλθει σε δεινή θέση. Η αρχή των επιθέσεων έγινε από τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα κατά μήκος της «Γραμμής Μεταξά» στην Ανατολική Μακεδονία και στα μεμονωμένα οχυρά του Εχίνου και της Νυμφαίας στη Θράκη.
Στις 18 Απριλίου, λίγες μέρες μετά την αρχή της επίθεσης, η μηχανοκίνητη γερμανική ταξιαρχία SS κατάφερε να διασπάσει την αντίσταση, κατέλαβε, αρχικά, το πέρασμα του Μετσόβου και στη συνέχεια τα Ιωάννινα. Έτσι, ο ελληνικός στρατός απομονώθηκε και εγκατέλειψε τις θέσεις του στην Αλβανία. Στην αρχή, οι όροι που έθεσαν οι Γερμανοί θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ευνοϊκοί και αυτό γιατί οι Έλληνες στρατιώτες δεν θα αιχμαλωτίζονταν και παράλληλα οι αξιωματικοί θα μπορούσαν να κρατήσουν το ξίφος τους. Η επέμβαση, ωστόσο, του Μουσολίνι άλλαξε το σκηνικό και μετά από διάφορες συζητήσεις με τον Χίτλερ, η τελετή συνθηκολόγησης της 23ης Απριλίου είχε πιο σκληρούς ορούς από όσο στην αρχή. Στις 27 Απριλίου, καταλαμβάνεται η Αθήνα, όμως οι Βρετανοί, σε σύντομο χρονικό διάστημα, μπόρεσαν να διασώσουν περίπου 50.000 στρατιώτες.
Μέσα από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών, εκπέμπεται, το μήνυμα του Ανώτερου Στρατιωτικού Διοικητή, υποστράτηγου Χρ. Καβράκου, ο οποίος αποτελούσε τη μόνη επίσημη αρχή στην περιοχή. Οι κρίσιμες συγκυρίες τον οδήγησαν να ζητήσει να πάψει κάθε κίνηση στην Αθήνα, τον Πειραιά και τα προάστια, ενώ τα καταστήματα έπρεπε να κλείσουν και ο κόσμος να παραμείνει στα σπίτια του. Επίσης, διέταξε την αντιαεροπορική άμυνα να διακόψει τις ενέργειές της και τους στρατιώτες και αστυνομικούς να διατηρήσουν τις θέσεις τους. Η ολοκλήρωση της κατάληψης της ηπειρωτικής Ελλάδας έρχεται τις επόμενες είκοσι τέσσερις μέρες με την πτώση της Καλαμάτας και στις 30 Απριλίου η χώρα είναι αντιμέτωπη με τριπλή κατοχή.
Πιο συγκεκριμένα, η επικράτεια χωρίστηκε σε ζώνες ελέγχου μεταξύ Γερμανίας, Ιταλίας και Βουλγαρίας. Στην κυριότητα των Γερμανών περιήλθαν μερικά από τα κυριότερα σημεία της χώρας, όπως η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, η Κεντρική Μακεδονία και κάποια από τα νησιά του Αιγαίου, ενώ μετά από μεγάλη προσπάθεια και η Κρήτη πέρασε στην επιρροή της. Υπό Βουλγαρικό έλεγχο ήταν η Ανατολική Μακεδονία και η Θράκη, με εξαίρεση το μεγαλύτερο τμήμα του Έβρου, που παρέμεινε υπό γερμανικό έλεγχο. Οι Ιταλοί κατέλαβαν ένα μεγάλο τμήμα της Ελλάδας, που κυμαίνεται περίπου στα 2/3 του εδάφους, και παράλληλα προσάρτησαν στο κράτος τους τα νησιά του Ιονίου. Μεγάλες ήταν οι συνέπειες της κατοχής στον κοινωνικό και οικονομικό τομέα. Οι Έλληνες βρέθηκαν αντιμέτωποι με το λιμό που έγινε ιδιαίτερα αισθητός στις μεγάλες πόλεις, όπως η Αθήνα, ο Πειραιάς, η Θεσσαλονίκη, αλλά και σε πολλά νησιά, την Μύκονο, τη Σύρο και τη Χίο.
Ο πόλεμος έδειξε, για μια ακόμη φορά, το σκληρό του πρόσωπο τόσο στην Ελλάδα όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Αθήνα μπορεί να απελευθερώθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1944 και ο πόλεμος μπορεί να τελείωσε επίσημα στις 2 Σεπτεμβρίου 1945, ωστόσο θα χρειαστεί πολύς καιρός, για να επουλωθούν οι πληγές.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βαγγέλης Αγγελής, (2011). «Ο Ιωάννης Μεταξάς και ο Πόλεμος του ΄40» στο 28 Οκτωβρίου 1940, Η Ελλάδα στη δίνη του Πολέμου, Ε-Ιστορικά εφημερίδα Ελευθεροτυπία, Αθήνα, σελ. 87-122
- 6 Απριλίου 1941, Η γερμανική επίθεση, περιοδικό Επτά Ημέρες, εφημερίδα Καθημερινή 7 Απριλίου 2002
- Θάνος Μ. Βερέμης (2019), 1940-1941: Ο πόλεμος των Ελλήνων, Εκδόσεις Μεταίχμιο
- Συλλογικό έργο, Η γερμανική κατοχή στην Ελλάδα, Εκδόσεις Περισκόπιο 2010
