Του Βασίλη Μοάτσου,
Μια νέα σειρά άρθρων με τίτλο «Μαθήματα περιβαλλοντικής ευσυνειδησίας».
Η ελεύθερη πρόσβαση στην περιβαλλοντική πληροφορία είναι απαραίτητη για την κοινωνική ενεργοποίηση και ευαισθητοποίηση σε αντίστοιχα θέματα και ουσιαστικό μέτρο για την περιφρούρηση του περιβάλλοντος από τους ίδιους τους πολίτες, φυσικά & νομικά πρόσωπα. Η οδηγία 2033/4/ΕΕ για την πρόσβαση στην περιβαλλοντική πληροφορία αποτελεί μία σημαντική έκφραση της παραπάνω διαδικασίας όπως έχει διαμορφωθεί και ενσωματωθεί στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η οδηγία αποτελεί ένα νομικό συμπλήρωμα του πρώτου πυλώνα της Σύμβασης του Άαρχους αναφορικά με την πρόσβαση των πολιτών στην περιβαλλοντική πληροφορία.
Ιστορικό πλαίσιο και Στόχοι
H Σύμβαση του Άαρχους του 1998 δημιουργήθηκε γύρω από την ανάγκη για την προστασία, τη διατήρηση και τη βελτίωση της κατάστασης του περιβάλλοντος και την εξασφάλιση μιας αειφόρου ανάπτυξης. Η βελτίωση της ποιότητας της ζωής του ανθρώπου και του οικοσυστήματός του θεωρείται πως έχει στέρεες βάσεις, όταν εξασφαλίζει την ίδια αλλά και καλύτερη ποιότητα ζωής για τις μελλοντικές γενιές. Προκειμένου να ασκήσουν αυτό το δικαίωμα και να εκπληρώσουν το καθήκον αυτό, οι πολίτες πρέπει να έχουν πρόσβαση στις περιβαλλοντικές πληροφορίες, να έχουν δικαίωμα στη διαμόρφωση και στη λήψη των σχετικών αποφάσεων και να έχουν πρόσβαση στις διαδικασίες απόδοσης δικαιοσύνης αναφορικά με περιβαλλοντικά ζητήματα. Αυτοί είναι και οι 3 πυλώνες της Σύμβασης του Άαρχους. Η οδηγία 2003/4/ΕΚ προσαρμόζει πλήρως τις εθνικές νομοθεσίες των κρατών-μελών στη σύμβαση του Άαρχους του 1998 για την πρόσβαση σε πληροφορίες, τον πρώτο πυλώνα. Η πρόσβαση των πολιτών στην περιβαλλοντική πληροφορία συνάδει με την έννοια της δημοκρατίας. Αναγνωρίζει, αφενός το δικαίωμα στην πληροφορία για τα νομικά και φυσικά πρόσωπα, αφετέρου την υποχρέωση των δημοσίων αρχών να παρέχουν τις αντίστοιχες πληροφορίες. Η οδηγία 2003/4/ΕΕ αντικατέστησε την οδηγία 90/313/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 7ης Ιουνίου 1990 σχετικά με την ελεύθερη πληροφόρηση για θέματα περιβάλλοντος. Τέθηκε σε ισχύ στις 28 Σεπτεμβρίου 2006 και ξεκίνησε να εφαρμόζεται από τις 28 Ιουνίου 2007.
Περιβαλλοντική πληροφορία
Ο ορισμός των «περιβαλλοντικών πληροφοριών» έχει σχεδιαστεί για να περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα πληροφοριών. Συνοπτικά, οι περιβαλλοντικές πληροφορίες περιλαμβάνουν στοιχεία σχετικά με μέτρα και δραστηριότητες που επηρεάζουν ή ενδέχεται να επηρεάσουν τα στοιχεία του περιβάλλοντος. Η περιβαλλοντική πληροφορία μπορεί να είναι σε γραπτή, οπτική, ακουστική, ηλεκτρονική ή άλλη υλική μορφή. Όσον αφορά την ερμηνεία, το μέτρο ή τη δραστηριότητα που ενδέχεται να επηρεάσει τα στοιχεία του περιβάλλοντος, δημιουργούνται ορισμένες δυσκολίες, υπό την έννοια πως είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια δραστηριότητα που δεν θα επηρέαζε κατά κάποιον τρόπο τα στοιχεία του περιβάλλοντος. Στη σύμβαση αναφέρονται παράγοντες όπως τα ραδιενεργά απόβλητα, η ακτινοβολία, ακόμα και ο θόρυβος. Οι πληροφορίες συμπεριλαμβάνουν επίσης εκθέσεις για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, οικονομικού τύπου αναλύσεις στο πλαίσιο εφαρμογής νόμων, προγραμμάτων, δραστηριοτήτων και συμφωνιών και συμφωνίες στο πλαίσιο νόμων και πολιτικής έκφρασης. Οποιαδήποτε πληροφορία πληροί τις παραπάνω προϋποθέσεις και αφορά τον άνθρωπο, την υγεία και την ασφάλειά του, το περιβάλλον στο οποίο ζει και αναπτύσσεται, αποτελεί περιβαλλοντική πληροφορία.
Διάδοση περιβαλλοντικών πληροφοριών
Τα άρθρα υπ’ αριθμόν 7 και 8 της οδηγίας 2003/4/ΕΕ αποτελούν τον πυρήνα της και αναφέρονται ρητά στον πρώτο πυλώνα του Άαρχους. Αποσαφηνίζουν πλήρως τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη οφείλουν να συγκεντρώνουν πληροφορίες και να τις παρέχουν στο κοινό, καθώς και, σε γενικά πλαίσια, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που διακρίνουν μια πληροφορία που άπτεται της οδηγίας. Στο επίκεντρο τίθεται η «ενεργητική και συστηματική» διάδοση των πληροφοριών και η χρήση της τεχνολογίας για τη διάδοσή της, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο ένα σύγχρονο πλαίσιο μέσω της υποχρεωτικής ενσωμάτωσης της τεχνολογίας για τη διάδοση των στοιχείων.
Σε κοινοτικό επίπεδο, τα μέλη δεσμεύονται να αναλύουν τα στοιχεία που προκύπτουν από τα πορίσματα των εκθέσεων κειμένων διεθνών συνθηκών, συμβάσεων και συμφωνιών, καθώς και κείμενα κοινοτικής, εθνικής, περιφερειακής ή τοπικής νομοθεσίας, περιβαλλοντικά σχέδια και πολιτικές, εκθέσεις προόδου και αποτελέσματα μελετών ανά -κατ’ ανώτατο όριο- 4 έτη και να εξασφαλίζουν τη λήψη των αναγκαίων εκείνων μέτρων προς επίτευξη των στόχων. Οι πληροφορίες πρέπει να δημοσιεύονται σε οποιαδήποτε διαθέσιμη μορφή και να είναι ενημερωμένες, ακριβείς και συγκρίσιμες με αντίστοιχα παλαιότερα πορίσματα. Τέλος, αναφορά γίνεται στην περίπτωση άμεσης απειλής της ανθρώπινης ζωής ή του περιβάλλοντος λόγω ανθρώπινων ενεργειών ή φυσικών αιτίων. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι πληροφορίες που έχουν στην κατοχή τους οι δημόσιες αρχές πρέπει να δημοσιοποιούνται χωρίς καθυστέρηση στο κοινό.
Περιβαλλοντική πολιτική: Ελλάδα 2019
H επισκόπηση της περιβαλλοντικής πολιτικής στην Ελλάδα για το 2019 είναι ένα πόρισμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη χώρα μας, το πιο πρόσφατο αντίστοιχο κείμενο. Κατ’ ουσία το κείμενο αυτό αποτελεί τη μεγάλη εικόνα της κατάστασης της περιβαλλοντικής πολιτικής της χώρας μας, αναλύει τα αποτελέσματα των πορισμάτων και θέτει τις βάσεις για τις επόμενες προκλήσεις και στόχους με ένα τρόπο ακριβή και κατανοητό. Επιλέγεται το πόνημα αυτό, καθώς είναι το πλέον πρόσφατο και αποτελεί ένα αξιόπιστο εργαλείο το οποίο βρίσκεται στη διάθεση των πολιτών προς μελέτη ακολουθώντας πιστά την έννοια που απορρέει από την οδηγία 2003/4/ΕΕ.
Το κείμενο αυτό πραγματεύεται τη θεματική της πράσινης, κυκλικής, ανταγωνιστικής και βιώσιμης ανάπτυξης μέσα από πορίσματα για τη διαχείριση αποβλήτων, λυμάτων και χώρους υγειονομικής ταφής. Το πρώτο μέρος αναπτύσσεται γύρω από την προστασία του οικοσυστήματος περιλαμβάνοντας αέρα, θάλασσα και έδαφος. Συνεχίζει με τα πορίσματα του σχεδίου για τη δημιουργία βιώσιμης αστικής ανάπτυξης και γενικότερα με την ίδια την διασφάλιση της ποιότητας ζωής και υγείας των πολιτών. Στο δεύτερο μέρος, μαζί με τα χρηματοοικονομικά εργαλεία που είναι ενσωματωμένα στην κρατική πολιτική, βρίσκεται το κομμάτι που είναι αφιερωμένο στην ενίσχυση της περιβαλλοντικής διακυβέρνησης.
Συμπερασματικά, μπορούμε να διαπιστώσουμε πως οι προσπάθειες και τα αποτελέσματα της Ελλάδας όσον αφορά την πρόσβαση του κοινού στην περιβαλλοντική πληροφορία, αν και επιδέχεται βελτίωση, βρίσκεται σε ικανοποιητικό βαθμό. Δεν πρέπει να ξεχνάμε την αξία της αποδοτικής και αποτελεσματικής ανταλλαγής πληροφοριών σχετικών με το περιβάλλον τόσο για τις δημόσιες αρχές, τις επιχειρήσεις αλλά και το κοινό. Η αλληλεπίδραση που επιτυγχάνεται μέσω της πλατφόρμας του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και της πύλης INSPIRE δίνουν σημαντικές πληροφορίες για τις ανησυχίες του κοινού και παράλληλα αποτελούν την εγγύηση πως οι αποφάσεις, τα σχέδια και οι πολιτικές συμβαδίζουν με τις ανησυχίες του κοινού-αποδέκτη.
Με λίγα λόγια
Η δυνατότητα ελέγχου των ενεργειών της διοίκησης και των αρχείων που διατηρεί στην κατοχή της είναι ένας τρόπος που δύναται να διασφαλίσει σε μεγάλη κλίμακα τη διαφάνεια στη λειτουργία της. Σε ό,τι αφορά την προστασία του περιβάλλοντος και στην αξία που πλέον έχει, τόσο για εμάς όσο και για τις μελλοντικές γενιές, επειδή η ανάγκη διαφάνειας είναι επιτακτική και η διάχυση της πληροφορίας επιβεβλημένη, είναι κρίσιμο για τους πολίτες να γνωρίζουν, όχι μόνο τις περιπτώσεις που πρέπει να ληφθεί μια απόφαση για ένα νέο έργο για παράδειγμα, αλλά και τις συνθήκες μιας άλλης δραστηριότητας που συμβάλλουν στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Άπτεται όμως και στην ίδια την παρακίνηση του κοινωνικού συνόλου, είτε πρόκειται για φυσικά είτε νομικά πρόσωπα, υπό την έννοια ότι η διάθεση περιβαλλοντικών πληροφοριών συνδυάζεται με ταυτόχρονη απορρόφηση από τους πολίτες και τα νομικά πρόσωπα με στόχο τη χάραξη πολιτικών, κρατικών και επιχειρησιακών, στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης. Η οδηγία 2003/4/ΕΕ αποτελεί ένα εργαλείο που δίνει στα φυσικά, αλλά και στα νομικά πρόσωπα τη μοναδική ευκαιρία να λαμβάνουν πληροφορίες, να διαμορφώνουν απόψεις και να έχουν ακολούθως σημαντικό ρόλο στη διαδικασία διαμόρφωσης πολιτικών και σχεδίων. Είναι μια οδηγία που δείχνει το δρόμο προς ένα αύριο με πολίτες πιο ενημερωμένους και πιο ενεργούς από ποτέ.
