Συνέντευξη στην Ιωάννα Χατζηαντωνίου,
Ο διακεκριμένος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και συγγραφέας, Θανάσης Διαμαντόπουλος, μιλάει στο OffLine Post, στο πλαίσιο του εγχειρήματος του Παρατηρητηρίου Αμερικανικών Εκλογών για τις επερχόμενες εκλογές της 3ης Νοεμβρίου.
Στη συνέντευξη, που ακολουθεί, ο κ. Διαμαντόπουλος αναλύει τα πιθανά σενάρια εκλογής και τον τρόπο που αυτά θα διαμορφώσουν το αμερικανικό πολιτικό γίγνεσθαι, αλλά και τα τεκταινόμενα στη νοτιοανατολική Μεσόγειο. Παράλληλα, τονίζει την επιρροή των swing states στο εκλογικό αποτέλεσμα, όπως επίσης και το ενδεχόμενο επανάληψης μιας μειοψηφικής επανεκλογής Trump, ανάλογης του 2016.
- Οι εκλογές αυτές δεν επηρεάζουν μόνο τους Αμερικανούς, αλλά ολόκληρη την υφήλιο. Θα ήθελα, πιο συγκεκριμένα, να σας ρωτήσω για τη χώρα μας. Πώς θα επηρεάσει η νίκη του κάθε υποψηφίου τη στάση της Τουρκίας -και εν γένει τις ελληνοτουρκικές εξελίξεις;
Έχω την εντύπωση ότι, παρά τις γνωστές εμμονές του και την προσωπική οικογενειακή διπλωματία, που ασκεί ο Τραμπ, σε ορισμένα θέματα, όχι σε όλα, μεταξύ των οποίων είναι και τα Ελληνοτουρκικά, εν πολλοίς το βαθύ κατεστημένο της Αμερικανικής διπλωματίας κρατάει κάποια χαλινάρια. Από εκεί και πέρα, το πράγμα είναι γενικότερο: με τον Τραμπ, ουσιαστικά, η Αμερική έχει αυτοαποκλειστεί από τον κόσμο από θέματα περιβάλλοντος και από θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και λοιπά, έχει αναπτύξει αυτή τη στιγμή μια νοσηρή εσωστρέφεια. Ευελπιστούμε ότι με τον Μπάιντεν, παρά την επιβαρυμένη ηλικία και υγεία και τα βιώματα, θα «ανοίξει ξανά τα φτερά της», τους ορίζοντές της, γιατί η Αμερική είχε πάντα δύο ψυχές, μια ακραίου και βάρβαρου κυνισμού και αδιαφορίας για όσα δεν εμπίπτουν στα άμεσα συμφέροντά της και μια Ιδεαλισμού. Έχω την εντύπωση ότι, τα τελευταία χρόνια, οι υποψήφιοι του Δημοκρατικού Κόμματος πιο πολύ κλίνουν προς την ψυχή του Ιδεαλισμού και οι Ρεπουμπλικάνοι ρέπουν πιο πολύ προς την πλευρά του κυνισμού.
Ανεξαρτήτως Προέδρου, η Αμερική ενδιαφέρεται για τη γαλήνη στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ, δεν επιθυμεί τριβές και προστριβές μεταξύ κρατών-συμμάχων της, τα οποία κιόλας έχουν πολύ μεγάλη γεωπολιτική σημασία. Πιθανόν να είναι πιο παρεμβατική και προς την πλευρά της Τουρκίας, για να μην γίνονται κινήσεις που να μπορούν να διασαλεύσουν αυτήν την ισορροπία. Από την άλλη πλευρά, όμως, νομίζω ότι δεν αποκλείεται, και επί προεδρίας Μπάιντεν, να ασκηθεί και προς την Ελλάδα πίεση, ώστε να έχουμε αυτό που ονομάζουμε μια διευρυμένη προσφυγή στο διεθνές δικαστήριο της Χάγης. Και όταν λέμε διευρυμένη, εννοούμε ότι ίσως πιεστεί η Ελλάδα να εντάξει και άλλα θέματα, που, κατά προτεραιότητα, δεν θα ήθελε να βάλει, πέραν της οριοθέτησης του οικονομικού ελέγχου του Αιγαίου και της Νοτιοανατολικής Μεσογείου.
- Γενικά στο πεδίο της πολιτικής ανάλυσης επικρατεί η άποψη-παραδοχή πως ο Τραμπ όντως τήρησε κάποιες από τις υποσχέσεις, που έδωσε το 2016, υποσχέσεις βάσει των οποίων ψηφίστηκε από τον αμερικανικό λαό. Μπορεί αυτή η τήρηση των υποσχέσεων να «υπερκαλύψει» τον «απαράδεκτο» τρόπο διαχείρισης των ζητημάτων του κορωνοϊού, των φυλετικών διακρίσεων, αλλά και των white supremacists;
Δεν ξέρω αν αυτή καθαυτή η τήρηση των προεκλογικών δεσμεύσεών του -η οποία έχει τη σημασία της- θα παίξει ιδιαίτερο ρόλο, όσο το γεγονός ότι, την περίοδο πριν ξεσπάσει η υγειονομική κρίση, υπήρξε μια ευφορία στην αμερικανική οικονομία. Στο τέλος της πρώτης φάσης του κορωνοϊού, με τα χρήματα που έριξε, κατάφερε να υπερκαλύψει σε μεγάλο βαθμό το κενό της ύφεσης του τριμήνου που προηγήθηκε. Αυτό παίζει, σαφώς, έναν ρόλο. Το θέμα είναι ότι, σε κάποιες κρίσιμες πολιτείες, πιθανόν οι οικονομικοί παράγοντες να είναι πιο σημαντικοί˙ σε άλλες, όπως η Φλόριντα, οι ψηφοφόροι της οποίας παρουσιάζουν δύο αντιφατικές ιδιότητες ως προς τον προσανατολισμό της ψήφου τους -αφενός μεν εύποροι, αφετέρου δε μεγάλης ηλικίας- δεν αποκλείεται η ανησυχία των ηλικιωμένων πολιτών της για την κακή διαχείριση της πανδημίας να ωθήσει σε μια αντι-Τραμπική ψήφο -μια ψήφο ιδιαίτερα κρίσιμη, καθώς είναι γνωστό ότι η Φλόριντα ανήκει στις λίγες μεγάλες πολιτείες, που αναδεικνύουν Πρόεδρο.
- Swing states: Florida, Pennsylvania, Wisconsin και άλλα, μέχρι στιγμής, τάσσονται υπέρ Μπάιντεν. Πολλοί αναλυτές σχολιάζουν πως, αν ο Μπάιντεν πάρει τη Florida, το παιχνίδι έχει τελειώσει με αυτόν νικητή. Κατά πόσο μπορούμε να εμπιστευτούμε αυτό το σενάριο -και εν γένει το σενάριο νίκης με swing states;
Αυτό είναι δεδομένο, υπάρχει στις καταμετρήσεις, δεν είναι σενάριο. Είναι σχεδόν δεδομένο, αν σκεφτούμε ότι, στις παράκτιες πολιτείες και στις δύο όχθες, η υπεροχή του Δημοκρατικού Κόμματος είναι κολοσσιαία. Στις δε μεσοδυτικές πολιτείες, η υπεροχή του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος είναι δεδομένη και καταφανής. Βέβαια, υπάρχει ένα παράδοξο. Η Αμερική είναι σχετικά ισορροπημένη πολιτικά: στα 75 μεταπολεμικά χρόνια, τα 40 είχαν Πρόεδρο Ρεπουμπλικανό και τα 35 Δημοκρατικό. Σε πολλές πολιτείες, αντίθετα, υπάρχουν μεγάλες διαφορές υπέρ του ενός ή του άλλου κόμματος και εκεί δεν υπάρχει ουσιαστικό διακύβευμα.
Σε αυτό το σημείο, επιτρέψτε μου να κάνω μια γενικότερη παρατήρηση. Οι Η.Π.Α. είναι η μόνη δημοκρατία του κόσμου, και ως προς αυτό θα έβαζα τη λέξη Δημοκρατία εντός εισαγωγικών, που είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο το δικαίωμα της μειοψηφίας να αναδεικνύει πρόεδρο και κυβερνήσεις. Αυτό συμβαίνει όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Στον 20ο, δεν είχε συμβεί. Είχε συμβεί δύο φορές στα τέλη του 19ου αιώνα και συνέβη δύο στις αρχές του 21ου. Αυτό θεωρητικά δεν είναι εύκολο, και πρακτικά δεν είναι δυνατόν να αλλάξει, διότι αρκούν δεκατρείς μικρές πολιτείες, που αντιπροσωπεύουν ένα ελάχιστο ποσοστό του αμερικανικού λαού (3% ή 4%), να μπλοκάρουν κάθε συνταγματική αναθεώρηση. Είναι προφανές ότι οι μικρές πολιτείες θα εμμείνουν και θα εμμένουν πάντοτε στο «παράλογο» αυτό σύστημα των εκλεκτόρων, που οδηγεί σε νίκες της μειοψηφίας, επειδή υπεραντιπροσωπεύονται πολιτικά και κατά προέκταση οικονομικά, έχουν δηλαδή ωφελήματα από αυτό το σύστημα. Σε συνδυασμό, βέβαια, με το γεγονός ότι στις 56 περιφέρειες των Η.Π.Α. το σύνολο των εκλεκτόρων εκλέγεται πλειοψηφικά. Άρα, το πολιτικό κατεστημένο, σε κάποιες πολιτείες, μπορεί να διαπραγματευτεί το σύνολο των εκλεκτόρων και έτσι να αναβαθμίσει τη βαρύτητα της περιοχής της. Γι’ αυτόν τον λόγο, αυτό το δικαίωμα θα παραμείνει. Ανέφερα 56 περιφέρειες, ενώ οι Πολιτείες είναι 50, αλλά υπάρχει και το District of Columbia (DC), ενώ το Μέιν έχει 3 περιφέρειες και η Νεμπράσκα 4 -είναι οι μόνες πολιτείες που χωρίζονται και δεν αντιστοιχεί ολόκληρη η πολιτεία με μια περιφέρεια.
Πράγματι, είναι γεγονός ότι όλο το κεφάλαιο, πολιτικό και οικονομικό των υποψηφίων, επενδύεται σε αυτές τις πολιτείες. Ωστόσο, πρέπει να πούμε ότι, σε κάποιο βαθμό, είναι δυνατό να εμφιλοχωρεί λάθος. Δεν λέω ότι είναι δυνατόν το DC να μη ψηφίσει Μπάιντεν ή το Άρκανσας να μη ψηφίσει Τραμπ. Αλλά, να σας θυμίσω ότι ο μεν Κλίντον, στην πρώτη του εκλογή, είχε κερδίσει πολιτείες που ποτέ στην ιστορία του δεν είχε κερδίσει το Δημοκρατικό Κόμμα. Η δε Χίλαρι Κλίντον, σύζυγός του, στις προηγούμενες εκλογές, δεν επισκέφτηκε το Μίσιγκαν, το οποίο θεωρούσε σίγουρο και τελικά το έχασε την τελευταία στιγμή οριακά. Μιλάμε για λίγο περισσότερες από τέσσερις οι πολιτείες που θα κρίνουν τον πρόεδρο.
- Το 2016 το εκλεκτορικό κολλέγιο έβγαλε τον Τραμπ, ενώ η λαϊκή ψήφος την Χίλαρι Κλίντον. Θα μπορούσε και φέτος να επαναληφθεί αυτό το φαινόμενο; Θα επηρεάσει καθόλου το θεσμικό πλαίσιο των εκλογών;
Σαφέστατα υπάρχει το ενδεχόμενο, διότι, αν δείτε και οι στοιχηματικές εταιρείες, ακόμα και αυτές που προβλέπουν επανεκλογή Τραμπ, τού δίνουν πολύ μικρό ποσοστό. Δηλαδή, το σενάριο είναι πως, αν κερδίσει ο Τραμπ θα είναι, για μία ακόμη φορά, Πρόεδρος πλειοψηφίας των εκλεκτόρων και μειοψηφίας του λαού.
Δεν πιστεύω πως κάτι τέτοιο, ωστόσο, θα επηρεάσει το θεσμικό πλαίσιο. Αν ανατρέξουμε στη νίκη του Μπους του νεότερου επί του Αλ Γκορ το 2000, η παναμερικανική κοινή γνώμη ήταν σαφώς υπέρ της αλλαγής του συστήματος. Πάραυτα, αρκούν τα συμφέροντα και η εναντίωση δεκατριών πολύ μικρών πολιτειών, για να μην γίνει, γιατί, για να αλλάξει το σύνταγμα, πρέπει να ομονοήσουν τα ¾ των πολιτειών, δηλαδή 38 στις 50 πολιτείες. Οι 13 Πολιτείες, και μάλιστα πολύ μικρές Πολιτείες, που έχουν συμφέρον να μην αλλάξει, θα λειτουργούν ως αναστέλλουσα ή κωλυσιεργούσα μειοψηφία.
- Καμάλα Χάρις: το βιογραφικό της είναι σίγουρα εντυπωσιακό, όπως επίσης και οι ομιλίες της στο debate και τη Γερουσία, αλλά και ο τρόπος που επιχειρηματολογεί αποστομώνοντας τους «αντιπάλους» της. Τι πιστεύετε θα προσφέρει από τη θέση της Αντιπροέδρου στον αμερικανικό λαό; Σε ένα λίγο πιο «τραβηγμένο» σενάριο, πιστεύετε είναι έτοιμη να αναλάβει τα ηνία της προεδρίας, αν χρειαστεί;
Κοιτάξτε, στο δίδυμο των υποψηφίων (το λεγόμενο ticket), που δεν ήταν πάντα έτσι -παλιά, δηλαδή, υπήρχαν περισσότεροι υποψήφιοι και ο δεύτερος στη λαϊκή ψήφο γινόταν Αντιπρόεδρος- τώρα που έχουμε δικομματισμό, και ο κάθε υποψήφιος πρόεδρος κατεβαίνει σε «κοινό ψηφοδέλτιο» με τον Αντιπρόεδρό του, υπάρχει συνήθως μια συμπληρωματικότητα. Τώρα, έχουμε άνδρα Πρόεδρο, γυναίκα Αντιπρόεδρο, ο Μπάιντεν είναι λευκός ηλικιωμένος, ενώ η Χάρις είναι νεότερη και έγχρωμη με Αφροαμερικανικές ρίζες. Από εκεί και πέρα, αφενός μεν υπάρχουν ex officio, ο Αντιπρόεδρος των Η.Π.Α. δεν έχει αρμοδιότητες. Είναι μια θεσμική υπόσταση που λειτουργεί μόνο αν πεθάνει ο Πρόεδρος. Ο Πρόεδρος, όμως, έχει δυνατότητα να του εκχωρήσει, αν θέλει, σημαντικές αρμοδιότητες ή και να μη του εκχωρήσει καμία. Αυτό έχει γίνει στο παρελθόν με τον Φραγκλίνο Ρούσβελτ, ο οποίος περιφρονούσε απόλυτα τον Τρούμαν. Δεν τον καλούσε ούτε καν στις συσκέψεις για την πυρηνική ενέργεια και το πυρηνικό όπλο. Δηλαδή ο Πρόεδρος, που αποφάσισε να πέσουν οι πυρηνικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, ελάχιστες εβδομάδες πριν που δεν ήταν ακόμη Πρόεδρος, δεν είχε στοιχειώδεις γνώσεις για το θέμα. Αντιθέτως, ο νεότερος Μπους είχε εκχωρήσει στον Αντιπρόεδρό του, τον Τσένεϋ σημαντικές αρμοδιότητες.
Εκτιμώ ότι ο Μπάιντεν, εφόσον εκλεγεί, θα εκχωρήσει πολλές, ουσιαστικές και εκτελεστικές αρμοδιότητες στην Αντιπρόεδρό του, καθώς, στην ηλικία του και με την κατάσταση της υγείας του, πιθανόν να μην θέλει να φορτωθεί με ευθύνες. Επίσης, όλο το βαθύ αμερικανικό κατεστημένο που τον υποστηρίζει, γνωρίζει ότι είναι πιθανό η Harris να τον διαδεχθεί εν μέσω της τετραετίας ή κατόπιν αυτής και πιθανόν να θέλουν να αποκτήσει μια εμπειρία στα μεγάλα ντοσιέ της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής.
Έχω την αίσθηση ότι αυτός ο άνθρωπος, δηλαδή ο Μπάιντεν, εξαιτίας των θλιβερών βιωμάτων του, βάζει σε δεύτερη μοίρα τις «ανθρώπινες φιλοδοξίες» του, δεν έχει τόση «κάψα», θα λέγαμε λαϊκά, για να ηδονιστεί την εξουσία. Αντιθέτως, προσφέρει τον εαυτό του ως δώρο στην Αμερική, εκείνη που διαπνέεται από αξίες αντίθετες στον Τραμπ. Αν τα καταφέρει να κερδίσει και κλείσει την πόρτα στον Τραμπ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, θα κλείσει την πόρτα στον απομονωτισμό της Αμερικής, στην αντιπεριβαλλοντική στάση της, στις προσβολές φυλετικών μειονοτήτων, αλλά και πολύ σημαντικών αξιών και στην ακραία διχαστικότητα. Μην ξεχνάτε την απίστευτη και αδιανόητη δήλωση του Τραμπ: «Θα μετρούσαμε πολύ λιγότερους νεκρούς από covid, αν δεν καταμετρούσαμε τις Μπλε Πολιτείες» -δηλαδή τις πολιτείες που, κατά πλειοψηφία, ψηφίζουν το Δημοκρατικό Κόμμα. Ένας Τραμπ που ως Πρόεδρος Δημοκρατίας, πέρα από τις εκτελεστικές εξουσίες, οφείλει να εκπληρώνει τον ρόλο του ενοποιητικού συμβόλου του έθνους. Αν κερδίσει, λοιπόν, ο Μπάιντεν θα μείνει στην Ιστορία ως ο άνθρωπος που ανέκοψε αυτό που πολλοί σχολιαστές αναφέρουν ως την «κατρακύλα της Αμερικής στη βαρβαρότητα». Δεν πιστεύω ότι τον ενδιαφέρει να εξαντλήσει τετραετία, είναι πιθανόν να παραιτηθεί, ίσως λίγο πριν τη λήξη της θητείας του, προκειμένου η Αντιπρόεδρός του να κατέβει με τον τίτλο του κατόχου του Προεδρικού αξιώματος.
- Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια βλέπουμε μια άνοδο στη δημοτικότητα των πιο σοσιαλιστών Δημοκρατικών -ακόμα και στη χώρα μας. Ποιο πιστεύετε είναι το μέλλον της τάσης αυτού (αν μπορούμε να την αποκαλέσουμε έτσι), το οποίο ξεκίνησε ο Μπέρνι Σάντερς συσπειρώνοντας γύρω του νέα πρόσωπα, όπως η ΑΟΚ, Ιλχάν Ομάρ κ.α.; Τι ρόλο θα παίξει η τάση αυτή σε μια ενδεχόμενη προεδρία Μπάιντεν-Χάρις;
Πρώτα απ’ όλα, δεν είναι ακόμα μονοδιάστατη αυτή η τάση. Αυτό που παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια στην Αμερική είναι ότι και στα δύο κόμματα υπάρχει ριζοσπαστικοποίηση. Με την έννοια ότι ενισχύεται η αριστερή τάση του Δημοκρατικού Κόμματος και η δεξιά τάση του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος. Θυμηθείτε και την αντιπρόεδρο από την Αλάσκα, τη Σάρα Πέιλιν, πόσο πολύ δεξιά ήταν. Αυτή η ιδεολογική υπερφόρτιση δηλώνει την εμβάθυνση του διχασμού των Ηνωμένων Πολιτειών. Σήμερα, οι Η.Π.Α είναι διχασμένες σε δίπολα επικαθήμενα στις Η.Π.Α. και αυτό θα τροφοδοτεί το κάθε ένα κόμμα.
Νομίζω ότι ο Μπάιντεν επιθυμεί να υπάρξει φραγμός όχι μόνο στον Τραμπ, αλλά και στη ριζοσπαστικοποίηση ακόμα και στο κόμμα του. Δεν νομίζω ότι θα τα καταφέρει να την αναστείλει πλήρως, μάλλον θα εφαρμόσει μια αριστερόστροφη πολιτική συμβιβασμού με την αριστερή πτέρυγα του κόμματός του. Μην ξεχνάτε ότι υπάρχει και ένα μικρό ενδεχόμενο να υπάρξει ισοψηφία στους εκλέκτορες, κάτι που έχει ξανασυμβεί πριν πολλά χρόνια, βέβαια.
Η Αμερική ήταν η χώρα που ο Σοσιαλισμός και ο Μαρξισμός, όταν αυτοί είχαν ιδεολογική ηγεμονία στην Ευρώπη, στην Αμερική ήταν μηδενικής καρποφορίας και αυτό οφείλεται εν πολλοίς στο γεγονός ότι η «έφοδος» στον Σοσιαλισμό είναι ένα συλλογικό εγχείρημα, μια συλλογική επανάσταση, ενώ η Αμερικάνικη επανάσταση ήταν ανθρωποκεντρική, ήταν πολλοί μετανάστες από διάφορες χώρες, που πήγαιναν και αναζητούσαν την ευμάρεια ως προσωπικό επίτευγμα. Τώρα, όμως, η συνεχής ενίσχυση του ισπανικού και αφροαμερικανικού στοιχείου δημιουργεί συμπαγείς μάζες, οι οποίες έχουν κοινή εναντίωση στον καπιταλισμό και κοινά ιδεώδη, που τους ωθούν προς το Σοσιαλιστικό ιδεώδες, επηρεάζοντας το Δημοκρατικό Κόμμα. Για παράδειγμα, δεν αποκλείεται, αν αυξηθεί ο αριθμός των Ισπανόφωνων στο Τέξας, αυτό, μετά από πάρα πολλές δεκαετίες, να ξαναγυρίσει στο Δημοκρατικό Κόμμα. Ενδεχομένως να μιλάμε για αλλαγή πλειοψηφιών, με το αφροαμερικανικό και το ισπανόφωνο στοιχείο να είναι εν πολλοίς ένα από τα «καύσιμα» αυτά που θα τροφοδοτούν τη νέα σοσιαλιστική πρόταση στις Η.Π.Α.
- Κάποιες προβλέψεις για την επερχόμενη Τρίτη;
Λίγες ημέρες μετά τις εκλογές, θα αναπαραγάγω αυτά που αναδεικνύονται από τις δημοσκοπήσεις. Απλά θέλω να αναφερθώ σε δύο στοιχεία. Το ένα είναι ότι, λίγες ημέρες πριν τις εκλογές του 2016, οι εταιρείες δημοσκοπήσεων έδιναν στη Χίλαρι Κλίντον προήγηση εφάμιλλη με αυτή που δίνουν τώρα στον Μπάιντεν. Παρά ταύτα, δεν είναι και πολύ πιθανό να επαναληφθεί μια τέτοια διάψευση των δημοσκοπήσεων, γιατί ένα μεγάλο ποσοστό των πολιτών έχουν ψηφίσει, όταν το ρεύμα ήταν σαφώς υπέρ του Μπάιντεν, κυρίως πριν δημοσιευθούν τα στοιχεία για την οικονομική ανάκαμψη του τελευταίου τριμήνου και δεύτερον, οι εταιρείες δημοσκοπήσεων έχουν τελειοποιήσει τα εργαλεία τους και εστιάζουν σε κοινωνικοεπαγγελματικές κατηγορίες, τις οποίες δεν διερευνούσαν τόσο πολύ. Είναι πιο πιθανό, βάσει δημοσκοπήσεων, να κερδίσει ο Μπάιντεν, αλλά είναι τόσο κρίσιμα τα πράγματα σε ορισμένες κρίσιμες πολιτείες, όπως η Πενσυλβάνια και λιγότερο ίσως και η Φλόριντα, που όλα είναι ανοιχτά. Σε αυτό που μπορώ να σας καταθέσω την πρόβλεψή μου είναι ότι ο Μπάιντεν θα επιβληθεί σε ψήφους, όμως σε εκλέκτορες δεν μπορώ να το πω με βεβαιότητα.
Το άλλο που θα ήθελα να πω είναι ότι μπορεί να προκύψουν και προβλήματα από την τάση του Τραμπ να περιφρονεί τους θεσμούς, γιατί σε πολιτείες, όπως η Πενσυλβάνια, που απαγορεύεται να αρχίσει η καταμέτρηση των επιστολικών ψήφων πριν το τέλος της ψηφοφορίας, είναι πιθανόν, εάν ο Τραμπ προηγείται στις ψήφους, να διεκδικήσει την ηγεσία, αμφισβητώντας το αποτέλεσμα που μπορεί να καταγράψει η επιστολική ψήφος ή η ψήφος όσων ψήφισαν τις προηγούμενες ημέρες. Ίσως υπάρξουν θεσμικές δυσλειτουργίες, γιατί και το Ανώτατο Δικαστήριο έχει πολιτικό στίγμα, αλλά και ακόμα περισσότερο έχει δώσει και δείγματα γραφής πρωτοφανούς αδιαφορίας για θεμελιώδη θέματα δημοκρατίας. Θυμίζω ότι, με απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, είχε παρεμποδιστεί η καταμέτρηση ψήφων στη Φλόριντα, το 2000, που μπορεί να έδινε άλλον νικητή. Νομίζω ότι υπάρχει ένα ισχυρό ενδεχόμενο, το αποτέλεσμα να μην κριθεί στις κάλπες, αλλά στις αίθουσες του δικαστηρίου.
Ευχαριστούμε πολύ τον καθηγητή κ. Διαμαντόπουλο για την ευγενική παραχώρηση της συνέντευξης!
