Η επιχείρηση “Primavera” και οι θαμμένες ελπίδες των Ιταλών στο Ύψωμα 731

Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,

Η κήρυξη πολέμου στην Ελλάδα από τη φασιστική Ιταλία αποτελεί το προοίμιο του Β’ Παγκοσμίου πολέμου για τη χώρα. Οι επιθέσεις και η σθεναρή αντίσταση που έλαβε χώρα το χειμώνα του ΄40 στα βουνά της Ηπείρου έχουν μείνει στη συλλογική μνήμη ως ένα «Έπος» κατά των ξένων επιβουλών. Ύστερα από την αναποτελεσματική επίθεση των φασιστικών δυνάμεων και την επιτυχή ελληνική αντεπίθεση το σκηνικό του πολέμου αλλάζει. Οι αποτυχημένες προσπάθειες της Ιταλίας για την κατάληψη της Ελλάδας έφεραν στο φως ένα νέο σχέδιο, για την κάλυψη του χαμένου εδάφους, που έχει χαρακτηριστεί ως «Ιταλική Εαρινή Επίθεση» ή «Επιχείρηση Primavera». Με αυτόν τον τρόπο ο Μουσολίνι θα είχε μια ακόμη ευκαιρία να υλοποιήσει τα σχέδιά του πριν αποφασίσουν οι Γερμανοί να παρέμβουν.

Ύστερα από μια μακρόχρονη προετοιμασία όλα ήταν έτοιμα να αρχίσουν. Στις 9 Μαρτίου 1941, στις 06:30 το πρωί, οι ιταλικές δυνάμεις, που είχαν ενισχύσει το πυροβολικό και την αεροπορία τους, ξεκινούν τις επιθέσεις βομβαρδίζοντας την περιοχή. Το όλο σχέδιο επέβλεπε ο ίδιος ο Μουσολίνι που είχε μεταβεί, μαζί με την ηγεσία των ιταλικών Ενόπλων Δυνάμεων, στο ύψωμα Καμαρίτ (Γκλάβα). Το μέτωπο της επίθεσης ήταν περιορισμένο μεταξύ των ποταμών Αώου και Άψου, με στόχο των επιτιθέμενων τη δημιουργία ρήγματος στις ελληνικές θέσεις. Ο ταγματάρχης Δημήτρης Κασλάς είχε υπό την εποπτεία του τις στρατιωτικές δυνάμεις. Το σημείο διαφύλαττε το Β΄ Σώμα Στρατού, με τις μεραρχίες 1^η, 2^η, 5^η, 11^η, 15^η και 17^η να είναι αυτές που θα αναλάβουν την αντεπίθεση. Η 1^η μεραρχία ήταν αυτή που επωμίστηκε το μεγαλύτερο όγκο των επιθέσεων, μάλιστα είναι χαρακτηριστικό πως δέχτηκε περίπου 100.000 βλήματα, κατάφερε όμως να διατηρήσει τη θέση της. Δεν ήταν λίγες οι φορές που οι δυο στρατοί ήρθαν αντιμέτωποι σώμα με σώμα πολεμώντας με τις ξιφολόγχες τους.

Οι συγκρούσεις θα συνεχιστούν μέχρι τις 15 Μαρτίου με τους Έλληνες φαντάρους να προβάλουν σθεναρή αντίσταση, χωρίς όμως κάποιο θετικό αποτέλεσμα για τις ιταλικές δυνάμεις. Έτσι αποφασίζεται μια τριήμερη αναστολή των επιχειρήσεων. Μετά από αυτό το διάστημα αποφασίζεται μια ακόμα σφοδρή επίθεση. Στο επίκεντρο θα βρεθεί το ύψωμα 731, που μέσα σε μια σύντομη χρονική περίοδο θα δεχτεί 18 αιματηρότατες επιθέσεις, μένοντας στην ιστορία και των δυο χωρών. Οι κανονιοβολισμοί ήταν τόσοι πολλοί που είχαν ως αποτέλεσμα την υποχώρηση του εδάφους και το ξερίζωμα ή το κόψιμο των δέντρων της περιοχής, ενώ τόσο το ύψωμα αυτό όσο και το γειτονικό 717 καλύπτονταν από τις σορούς των στρατιωτών, κυρίως των Ιταλών. Όταν πήγαν στο σημείο, μετά από μια ολιγόωρη ανακωχή, Ιταλοί αξιωματικοί και στρατιωτικοί ιερείς για να περισυνελλέξουν τους νεκρούς αντίκρισαν ένα σκληρό θέαμα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ενός ιερέα που όταν του αφαιρέθηκε ο επίδεσμός από τα μάτια (για να μην δει τις ελληνικές θέσεις) και είδε την πλαγιά τα ξαναέκλεισε βάζοντας μπροστά τα χέρια του και αναφώνησε «terribile» (τρομακτικό).

Οι μεγάλες απώλειες των Ιταλών στο ύψωμα 731 έχουν χαραχθεί στη μνήμη της γείτονος και αυτό φαίνεται και από το μνημείο των πεσόντων του Ελληνοϊταλικού Πολέμου που ανήγειραν στην περιοχή, ενώ ο χώρος αποκαλείται «Ιερή Ζώνη».

Μετά και από αυτήν την αποτυχία των ιταλικών δυνάμεων ο Μουσολίνι αναχωρεί για τη Ρώμη στις 21 Μαρτίου εμφανώς απογοητευμένος και εξοργισμένος. Ενδεικτικό στοιχείο του κλίματος που επικρατούσε είναι τα λόγια που είπε ο Μουσολίνι στο στρατηγό Πρίκολο: «Σας κάλεσα διότι απεφάσισα να επιστρέψω εντός της αύριον εις την Ρώμην. Αηδίασα απ’ αυτό το περιβάλλον. Δεν επροχωρήσαμεν ούτε βήμα. Έως τούδε με έχουν εξαπατήσει. Περιφρονώ βαθύτατα όλους αυτούς τους ανθρώπους (σ.σ. τους στρατιωτικούς αρχηγούς του). Απόψε υπέβαλα λεπτομερή έκθεσιν επί της καταστάσεως εις τον Βασιλέα».

Οι επιχειρήσεις θα ατονήσουν χωρίς σημαντικές μεταβολές και τελικά θα τελειώσουν στις 25 Μαρτίου με τους Έλληνες να προβάλουν ακόμα μια γενεά και σκληρή αντίσταση. Η ανεπιτυχής προσπάθεια των Ιταλών θα αναγκάσει τον Χίτλερ να στρέψει το βλέμμα του στα Βαλκάνια και να ολοκληρώσει τις επιχειρήσεις εκεί. Έτσι δεν θα αργήσει να έρθει και η γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδας τον Απρίλιο του 1941.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Σε συλλογικό έργο, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Νεώτερος ελληνισμός από το 1913 ως το 1941, τόμος ΙΕ΄, κείμενο του Ιωάννη Κολιόπουλου, Εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών 1978, σελ. 441-442
• Γενικό Επιτελείο Στρατού Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Η Συμβολή της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Έκδοση Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού 2009, σελ. 59-61
• Ηρακλής Ζαφείρης, Στρατιωτική Ιστορία της Ελλάδα, Από την αρχαιότητα μέχρι τον Πόλεμο του 1940-41, Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού 1992, σελ. 164