Του Εμμανουήλ Προκάκη,
Η Σουηδία, η μικρή ειρηνόφιλη χώρα της Σκανδιναβικής χερσονήσου, για ένα χρονικό διάστημα αποτελούσε μία από τις μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις της Ευρώπης, με ικανή παρουσία στον Τριακονταετή πόλεμο (1618-1648). Η Σουηδική αυτοκρατορία άρχισε να ακμάζει τις πρώτες δεκαετίες του 17ου αιώνα και το τέλος της δρομολογείται στις αρχές του 18ου αιώνα. Η προαναφερθείσα περίοδος στη σουηδική ιστορία είναι γνωστή ως Stormaktstid, που σημαίνει «περίοδος της μεγάλης δύναμης».
Από το 1397 μέχρι το έτος 1523, η Σουηδία αποτελούσε μέρος της Ένωσης Κάλμαρ, η οποία αφορούσε σε μία ένωση των βασιλείων της Δανίας, της Νορβηγίας και της Σουηδίας υπό κοινό βασιλέα. Οι τρεις Σκανδιναβικές χώρες ανησυχούσαν για την αυξημένη επιρροή της Χανσεατικής Ένωσης, απότοκο του οικονομικού της εκτοπίσματος. Η Kalmarunionen όμως παρουσιαζόταν ασταθής λόγω προστριβών μεταξύ των εμπλεκομένων βασιλείων, διότι τις σημαντικότερες θέσεις εντός της Ένωσης καταλάμβαναν οι Δανοί. Η χαριστική βολή δόθηκε το 1520, όταν δανέζικες δυνάμεις του βασιλιά της Ένωσης Χριστιανού Β΄ ήρθαν σε σύγκρουση με Σουηδούς αποσχιστές. Μετά τη νίκη του, ο Χριστιανός Β΄ διέταξε την σύλληψη και εκτέλεση 82 Σουηδών, μεταξύ των οποίων και Σουηδοί της αριστοκρατικής τάξης που μπορούσαν να αποτελέσουν κίνδυνο για την εξουσία του. Δεν ήταν η πρώτη φορά που έλαβε χώρα η διαμάχη Δανίας-Σουηδίας εντός της Ένωσης, αλλά σίγουρα ήταν η τελευταία.
Ο Γκουσταύος Βάσα, αποτελώντας έναν έξυπνο και διορατικό πολιτικό, εκμεταλλεύτηκε την συγκυρία και αποκτώντας στήριξη από την Χανσεατική Ένωση, σε οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο μέσω μισθοφόρων, κατόρθωσε και νίκησε τους Δανούς. Κέρδισε τον θαυμασμό των Σουηδών και το 1523 στέφθηκε βασιλιάς της Σουηδίας. Με αυτόν τον τρόπο η Σουηδία αποκόπηκε από την Ένωση Κάλμαρ και έγινε ανεξάρτητη. Ο Γκουσταύος Βάσα έχει επίσης μείνει γνωστός για την ρήξη με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και την προτεσταντοποίηση της Σουηδίας.
Έκτοτε, με την μειούμενη γερμανική παρουσία στην περιοχή της Λιβονίας (σημερινή Εσθονία και Λετονία), ξεκίνησε ο ανταγωνισμός των Σκανδιναβικών χωρών για τον έλεγχο της. Από τον προαναφερθέντα ανταγωνισμό δεν απείχαν ούτε η Ρωσία ούτε η Κοινοπολιτεία της Πολωνίας-Λιθουανίας, ως όμορες χώρες. Η Σουηδία ήρθε σε σύγκρουση με την Δανία και την Πολωνία-Λιθουανία κατά τη διάρκεια του Πρώτου Βόρειου Πολέμου (1563-1570), με μεγάλες απώλειες και για τις δύο μεριές. Ωστόσο, η Σουηδία κατόρθωσε και απέκτησε τον έλεγχο της περιοχής της Λιβονίας. Ακολούθησε ο Ρωσο-σουηδικός πόλεμος του 1590-1595, με σημαντική νίκη της Σουηδίας και επέκταση των συνόρων της τελευταίας επί της Φινλανδίας προς τα ανατολικά.
O 17ος αιώνας αποτέλεσε την αρχή της παρακμής της Δανίας με την επακόλουθη εγκαθίδρυση της σουηδικής πρωτοκαθεδρίας στον Βορρά και τη Βαλτική. Μετά την επιτυχή έκβαση του Πολέμου της Ιγγρίας (1610-1617), η Σουηδική αυτοκρατορία προσάρτησε την περιοχή της Ιγγρίας από τη Ρωσία. Προς το τέλος του Τριακονταετούς Πολέμου, η Δανία κήρυξε πόλεμο στην Σουηδία (1643-1645) με σκοπό να διατηρήσει την πρωτιά στον Βορρά. Η Σουηδία επέδειξε μία ιστορική νίκη και απέκτησε εδάφη στην Νορβηγία, τα νησιά Oesel και Gotland, καθώς και τη διοίκηση της επαρχίας Halland για 30 έτη. Αυτή η νίκη σηματοδοτεί το τέλος της δανέζικης πρωτοκαθεδρίας στο Βόρειο υποσύστημα. Με τη συνθήκη της Βεστφαλίας και το τέλος του Τριακονταετούς πολέμου, η Σουηδία απέκτησε επιπλέον τις επισκοπές της Βρέμης και του Verden, το λιμάνι του Βίσμαρ και τη δυτική Πομεράνια. Η σουηδική αυτοκρατορία πλέον βρισκόταν στο απόγειο της, ικανή να επηρεάσει τις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Το 1657, ο Δανός βασιλιάς Φρειδερίκος Γ΄, επιχειρώντας να αποκαταστήσει την δανέζικη ήττα του 1645, κήρυξε πόλεμο στην Σουηδία. Η τελευταία επικράτησε κατά κράτος και η επαρχία Halland μαζί με περιοχές της σημερινής νότιας Σουηδίας παραχωρήθηκαν οριστικά στην Σουηδική αυτοκρατορία.
Η Σουηδία είχε αρχίσει πλέον να γίνεται υπερβολικά ισχυρή στο περιφερειακό υποσύστημα του Βορρά και της Βαλτικής. Η Δανία, η Ρωσία και η Πολωνία-Λιθουανία ήταν δυσαρεστημένες με το status quo, που ήταν σαφώς υπέρ της Σουηδίας και προς τα τέλη του 17ου αιώνα συνασπίστηκαν εναντίον της. Το 1700 η Δανία επιτέθηκε στην Σουηδία, με την τελευταία να αντεπιτίθεται επιτυχώς και να επιτυγχάνει συνθήκη ειρήνης με τους Δανούς. Ακολούθησε η σύρραξη με τη Πολωνία που επίσης έληξε ευνοϊκά για την Σουηδία. Στη συνέχεια ο Κάρολος ΙΒ΄, βασιλιάς της Σουηδικής Αυτοκρατορίας από το 1697, ξεκίνησε την εκστρατεία του στην Ρωσία, η οποία κατέληξε άδοξα. Μετά την ήττα στη Ρωσία, οι πρώην εχθροί της σουηδικής αυτοκρατορίας ανασυντάχθηκαν και το μέλλον για το σκανδιναβικό βασίλειο φαινόταν αβέβαιο. Μετά τον θάνατο του Καρόλου ΙΒ΄ υπογράφθηκαν συνθήκες ειρήνης Στοκχόλμη (1720), Frederiksborg (1720), Nystad (1721) και η Σουηδία αναγκάστηκε να επιστρέψει την Βρέμη και το Verden, το μεγαλύτερο μέρος της Πομερανίας, τη Λιβονία, την Ιγγρία, το Κέξχολμ και την Καρέλια. Η Stormaktstid ανήκε πλέον στο παρελθόν.
Κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων, η Σουηδία αποτελούσε σύμμαχο της Βρετανίας. Μετά το τέλος του πολέμου του 4ου Συνασπισμού, η Ρωσία σύνηψε συμμαχία με την Γαλλία και επιτέθηκε στην Σουηδία, με αποτέλεσμα η Ρωσική αυτοκρατορία να προσαρτήσει την Φινλανδία. Δεν άργησε όμως να ξεκινήσει ο πόλεμος του 6ου συνασπισμού, όπου η Ρωσία στράφηκε μαζί με την Σουηδία, την Αυστρία και την Βρετανία εναντίον της Γαλλίας. Η Σουηδία δεν διεκδίκησε τη Φινλανδία πίσω από τη Ρωσία, αντιθέτως στράφηκε προς την Νορβηγία που άνηκε ακόμα στην Δανία -σύμμαχο της Γαλλίας. Έτσι, με την συνθήκη του Κιέλου, η Νορβηγία πέρασε στα χέρια του βασιλιά της Σουηδίας Κάρολου ΙΔ΄ Ιωάννη, και η ένωση των δύο χωρών υφίστατο μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα. Η Σουηδία, μετά το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων, έχει υιοθετήσει το δόγμα της ουδετερότητας και της μη εμπλοκής σε ένοπλες συγκρούσεις. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι η ουδετερότητα της Σουηδίας, τόσο κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο όσο και σήμερα, είναι αντικείμενο αμφισβήτησης (βλέπε εδώ).
Η Σουηδική αυτοκρατορία παρουσίασε σχετικά σύντομο χρόνο ζωής. Αυτό οφείλεται κυρίως στην στρατιωτική υπερεπέκταση στην οποία επιδόθηκε, καθώς απέκτησε εδάφη που δεν είχε τη δυνατότητα να υπερασπιστεί. Με τους περιορισμένους πόρους που διέθετε, το Σουηδικό βασίλειο, ήταν δύσκολο να κατορθώσει να υπερισχύσει εναντίον της γείτονος Ρωσίας, που παρουσίαζε αφθονία σε φυσικούς και ανθρώπινους πόρους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Frost R. (2000), The Northern Wars, State and Society in Northeastern Europe, 1558-1721, Singapore, Pearson Education Limited, σελ. 226-231
- Lockhart P. (2004), Sweden in the Seventeenth Century, China, PALGRAVE MACMILLAN, σελ. 145-152
- Lunde H. (2014), A Warrior Dynasty, The Rise and Fall of Sweden as a Military Power 1611-1721, USA, CASEMATE PUBLISHERS
- Nordstrom B. (2002), Scandinavia since 1500, Minnesota, University of Minnesota Press, σελ. 22-37, 65-78
