Της Αγγελικής Ευαγγελακοπούλου,
Η εκπαίδευση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διάπλαση των νέων ατόμων, διότι αποτελεί το μέσο απόκτησης όλων των εφοδίων που θα τους βοηθήσουν να ανταποκριθούν στις κοινωνικές υποχρεώσεις τους. Μέσω της διδασκαλίας καθίσταται εφικτό να αποκτήσει κανείς αφενός αξίες και αρχές για να μάθει να συνυπάρχει με τους συνανθρώπους του εντός κοινωνικών πλαισίων και αφετέρου γνώσεις για να εξειδικευτεί στο επάγγελμα της αρεσκείας του και να καταφέρει να βιοπορίζεται. Οι ρυθμοί εξέλιξης της σύγχρονης κοινωνίας φαίνονται ταχύτατοι, αυξάνοντας τις προσδοκίες ανταπόκρισης των νέων σε αυτούς. Δημιουργούνται νέες μορφές εργασίας (π.χ. τηλεργασία) και νέοι κλάδοι εργασίας (π.χ. σχετικοί με την πληροφορική και τους Η/Υ) και κατ’ επέκταση υπάρχει αυξημένη ζήτηση προσωπικού, που θα είναι έμπειρο και ικανό να λειτουργήσει υπό τη λήψη ρίσκων σε συνδυασμό με τη λήψη ορθολογικών αποφάσεων. Όσο καλύτερα εκπαιδευμένος είναι ο πληθυσμός τόσο πιο παραγωγικά μπορεί να εργαστεί χάρη στα προσόντα που έχει αναπτύξει και τις γνώσεις που έχει συλλέξει ανά εκπαιδευτική βαθμίδα, ενισχύοντας έτσι την ευημερία των κρατικών οικονομιών. Παρακάτω θα εξεταστεί κατά πόσο ισχύει αυτή η θεώρηση και στην Αφρική, αναλύοντας τη συσχέτιση των γνώσεων του πληθυσμού με τις εργασιακές δεξιότητές του και το είδος της απασχόλησης στις αφρικανικές χώρες.
Η Αφρική, σύμφωνα με μελέτες, άργησε να λάβει μέτρα για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής πολιτικής, μένοντας πίσω σε σχέση με τις χώρες του δυτικού κόσμου. Είναι γνωστό πως η ήπειρος αποτελούταν από χώρες που βασίζονταν στην αγροτική δραστηριότητα, οπότε καμία κυβέρνηση μέχρι τα τέλη του 1970 δεν ασχολήθηκε με την ανάπτυξη της εκπαίδευσης και τη δημιουργία ανάλογων ιδρυμάτων ικανών να βοηθήσουν την εξέλιξη των νέων Αφρικανών. Η ώθηση δόθηκε μετά το τέλος της αποικιοκρατίας, οπότε και εμφανίστηκε η επιθυμία η αφρικανική ήπειρος να βασιστεί στις δικές της δυνάμεις και να αξιοποιήσει τον πληθυσμό της για τη δική της ανάπτυξη. Πληθώρα επενδύσεων έλαβε χώρα στον εκπαιδευτικό κλάδο με σκοπό την ισότιμη ανάπτυξη της πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Στόχος έγινε η καταπολέμηση της φτώχειας και η βελτίωση των υπανάπτυκτων χωρών που ζούσαν υπό άθλιες συνθήκες λόγω πολιτικής και οικονομικής εξαθλίωσης από τις δυτικές κυβερνήσεις. Παράλληλα, εφόσον η αφρικανική οικονομία υιοθέτησε το δυτικό πρότυπο ανάπτυξης, που βασιζόταν στη βιομηχανική παραγωγή και στην ίδρυση εργοστασίων παραγωγής αγαθών, δημιουργήθηκαν νέες απαιτήσεις προς το εργατικό δυναμικό και νέα πόστα εργασίας, που έπρεπε να καλυφθούν. Η σημασία της εκπαίδευσης ενισχυόταν όλο και περισσότερο, καθώς έπρεπε να υπάρξουν εργάτες ικανοί ν’ ανταπεξέλθουν στις προκλήσεις που αναδύονταν.
Η σημασία που δίνεται στην εκπαίδευση και η αφοσίωση στην ανάδειξή της ως παράγοντα που συμβάλλει στην εξέλιξη των ατόμων και κατόπιν στην εύρεση εργασίας και στην ενασχόληση με διάφορους τομείς εξαρτάται από την κάθε χώρα της αφρικανικής ηπείρου μεμονωμένα. Πιο συγκεκριμένα, οι χώρες της Βόρειας Αφρικής από τα μέσα του 20ου αιώνα άρχισαν να αναζητούν τρόπους επιρροής από την Ευρώπη και το πνευματικό κλίμα που απέπνεε, διότι γεωγραφικά ήταν πιο κοντά στη σφαίρα επιρροής της. Οι κυβερνήσεις επιθυμούσαν να αξιοποιήσουν τα κατάλοιπα της αποικιοκρατίας και να οδηγήσουν τον πληθυσμό στη μόρφωση και στην πνευματική εξέλιξή του με σκοπό να συσταθούν κράτη με ευρωπαϊκές προδιαγραφές, δηλαδή με ολοκληρωμένα πολιτικά συστήματα και κοινωνικά πρότυπα, βασισμένα στις δυτικές αξίες (όπως αλληλεξάρτηση, συνεργασία, αλληλοβοήθεια). Χαρακτηριστικά, πάνω από το 90% των παιδιών που εισάγονταν στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση κατάφερναν να προχωρήσουν στη δευτεροβάθμια και όποιος επιθυμούσε και στην τριτοβάθμια. Αποκτούσαν, έτσι, βασικές γνώσεις για να στελεχώσουν τις θέσεις εργασίας που αναδύονταν συνεχώς (π.χ. σε πολυεθνικές εταιρίες που έδρευαν σε αυτές τις χώρες) και να συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη. Αξίζει να σημειωθεί πως, παρά τη μειονεκτική θέση του γυναικείου φύλου στις χώρες αυτές, μεγάλο ποσοστό νεαρών κοριτσιών έχει πρόσβαση σε ευκαιρίες εξέλιξης του μέλλοντός του και κατέχει σημαντικά πόστα μετέπειτα στη ζωή του στο εργασιακό περιβάλλον του. Mέχρι και τις αρχές του 21ου αιώνα η Βόρεια Αφρική υπερείχε έναντι της Νότιας-Ανατολικής και της Κεντρικής- Δυτικής σε όρους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Αντιθέτως όσο πιο νότια προχωράμε τόσο μικρότερη και η πρόσβαση στην εκπαίδευση. Τα κράτη της Υποσαχάριας Αφρικής πλήττονται από τη φτώχια και τις κακές συνθήκες διαβίωσης. Παράλληλα, εμπλέκονται σε ένοπλες συρράξεις αφενός λόγω της πληθώρας των φυλών που κατοικούν στην περιοχή και χαρακτηρίζονται από τοπικές συγκρούσεις και αφετέρου λόγω της επιθυμίας των δυτικών δυνάμεων να εκμεταλλευτούν τα αφρικανικά εδάφη που δεν γνώρισαν την ανάπτυξη και είναι δέσμια των ανωτέρων και πιο εξελιγμένων χωρών. Στις χώρες αυτές παραμένει η πίστη στην παράδοση και η μη επιθυμία για υιοθέτηση νέων θεσμών και κοινωνικών αξιών, διότι κυριαρχεί η πεποίθηση πως ο δυτικός πολιτισμός βλάπτει την ιστορία και κουλτούρα της ηπείρου. Ως αποτέλεσμα, οι επενδύσεις στην εκπαίδευση εκλείπουν και δεν έχει υπάρξει ευκαιρία για ανάπτυξη βασικών εκπαιδευτικών θεσμών σε αρκετές χώρες. Τα παιδιά πρέπει να αντιμετωπίσουν προβλήματα, όπως η πείνα, η ανυδρία, οι αρρώστιες, και βασικός στόχος τους είναι να επιβιώσουν, ενώ το θηλυκό φύλο αντιμετωπίζεται μειονεκτικά και σε πολλά χωριά και κοινότητες δεν λαμβάνεται υπόψη ως ανθρώπινη ύπαρξη. Ένα ίσως θετικό στοιχείο είναι η επιθυμία των υπόλοιπων αφρικανικών ανεπτυγμένων κρατών να εκπαιδεύσουν δασκάλους και προσωπικό σχετικό με τον τομέα, με στόχο την πρόσβαση έστω στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Καταλήγοντας σε ένα συμπέρασμα, έχει σημειωθεί τεράστια εξέλιξη, όσον αφορά την ανάπτυξη του εκπαιδευτικού συστήματος αρκετών αφρικανικών χωρών. Ο αναλφαβητισμός έχει μειωθεί και ο νέος (και μη) πληθυσμός φαίνεται ικανότερος να αναζητήσει εργασιακές ευκαιρίες εντός ή και εκτός της ηπείρου. Παρά τα λιγοστά κράτη που δεν έχουν γνωρίσει την ίδια επιτυχία, η διεθνής κοινότητα φαίνεται να λαμβάνει υπόψη το πρόβλημα της έλλειψης παιδείας και οργανισμοί, όπως η UNESCO, αλλά και λοιπά διεθνή μορφώματα, όπως η Ένωση BRICS των αναπτυσσομένων χωρών, δραστηριοποιούνται, λαμβάνοντας πρωτοβουλίες για τη μόρφωση του αφρικανικού πληθυσμού. Στη σημερινή εποχή, η εκπαίδευση αποτελεί τόσο βασικό εφόδιο για την πορεία των ανθρώπων στη ζωή τους γενικά όσο και εφόδιο για την επιβίωσή τους, διότι η πλειοψηφία των επιτυχημένων ανθρώπων και αυτών που καταφέρνουν να εξελιχθούν προέρχεται από τους πεπαιδευμένους.
