Η αντίδραση του κόσμου στην κήρυξη του πολέμου και η ανταπόκριση στις νέες συνθήκες

Της Θεοδώρας Κρέπη,

Δευτέρα, 28^η Οκτωβρίου 1940. Στις 3:15 π.μ., ο Ιταλός πρέσβης, Emmanuele Grazzi, αποχωρεί από το σπίτι του Ιωάννη Μεταξά στην Κηφισιά. Του έχει μόλις παραδώσει το ιταλικό τελεσίγραφο και έχει λάβει την αρνητική απάντησή του. Σε λιγότερο από 3 ώρες, οι ιταλικές δυνάμεις θα εισέβαλαν σε ελληνικό έδαφος.

Ο Μεταξάς δεν έχει καθόλου χρόνο για χάσιμο. Η αντίδρασή του πρέπει να είναι άμεση. Πρώτη του κίνηση είναι να ειδοποιήσει τον βασιλιά Γεώργιο και τον Άγγλο πρέσβη Πάλερετ, από τον οποίο, λίγη ώρα αργότερα, θα αποσπούσε την υπόσχεση ότι η Αγγλία θα στεκόταν στο πλευρό της Ελλάδας στον επικείμενο πόλεμο, τηρώντας τη συμφωνία που είχε συναφθεί την άνοιξη του προηγούμενου έτους. Μέσα στην επόμενη μία ώρα, ενημερώνει σχετικά τον Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού αντιστράτηγο Παπάγο, τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, ναύαρχο Σακελλαρίου και τους Έλληνες πρέσβεις σε Άγκυρα και Βελιγράδι. Στις 4:30, συναντιέται με τον βασιλιά Γεώργιο Β΄ και τον διάδοχο Παύλο.

Στις 5:30, τα ιταλικά στρατεύματα, κατά παραβίαση της συμφωνίας, που όριζε ότι, σε περίπτωση αρνητικής απάντησης της Ελλάδας στο τελεσίγραφο, θα εισέβαλαν 3 ώρες μετά την παράδοση αυτού, δηλαδή στις 6, ξεκινούν την επίθεσή τους στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Την ίδια ώρα, λαμβάνει χώρα στο Υπουργείο Εξωτερικών το Υπουργικό Συμβούλιο και υπογράφεται μια σειρά διαταγμάτων: γενικής επιστράτευσης, κήρυξης της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας και άλλα. Ο βασιλιάς ορίζεται Γενικός Αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων και ο στρατηγός Παπάγος διορίζεται Αρχιστράτηγος του στρατού ξηράς.

Στις 6 π.μ., οι Έλληνες ξυπνούσαν από τον ήχο των σειρήνων της αντιαεροπορικής άμυνας. Τα νέα για την κήρυξη του πολέμου ξεκίνησαν να διαδίδονται από στόμα σε στόμα. Το «ΟΧΙ» του Μεταξά έβρισκε σύμφωνο τον ελληνικό λαό, που θεωρούσε άνανδρη την κίνηση της Ιταλίας. Η οργή του πλήθους ξέσπασε με διαδηλώσεις, κατά τη διάρκεια των οποίων σημειώθηκαν καταστροφές στα γραφεία της ιταλικής αεροπορικής εταιρείας “Ala Litoria” στο Σύνταγμα και της “Casa d’ Italia” στην οδό Πατησίων, που έγιναν στόχοι επιθέσεων. Οι ελληνικές σημαίες έκαναν την εμφάνισή τους στα μπαλκόνια των σπιτιών. Πλήθος κόσμου είχε συγκεντρωθεί στο κέντρο της Αθήνας και φώναζε συνθήματα υπέρ της Ελλάδας, κυριευμένος από ένα πρωτόγνωρο αίσθημα ενθουσιασμού και εθνικής υπερηφάνειας. Έβλεπαν πως ήταν η ευκαιρία τους να φανούν αντάξιοι της πλούσιας ιστορίας και των προγόνων τους, υπερασπιζόμενοι με αποφασιστικότητα και γενναιότητα τη χώρα, που με τόσο κόπο είχαν καταφέρει να αναγεννήσουν από τις στάχτες της στο διάστημα του μεσοπολέμου. Στο κέντρο της Αθήνας, επικρατούσε ένα κλίμα εορταστικό, που κάθε άλλο παρά την έναρξη ενός πολέμου θύμιζε.

Την ίδια ώρα, τα μέσα ενημέρωσης είχαν πάρει φωτιά. Τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων μονοπωλούσε η είδηση της κήρυξης του πολέμου με την Ιταλία. Τα ραδιόφωνα μετέδιδαν το διάγγελμα του Μεταξά, με το οποίο ανακοίνωνε την έναρξη του πολέμου.

«Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν διά την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι ετηρήσαμεν την πλέον αυστηράν ουδετερότητα και ίσην προς όλους, η Ιταλία, […] μου εζήτησε σήμερον την 3^ην πρωινήν την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους, κατά την ιδίαν αυτής βούλησιν […]. Απήντησα εις τον Ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ’ εαυτό και τον τρόπο με τον οποίον γίνεται τούτο ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος. Τώρα θα αποδείξωμεν εάν πράγματι είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας, την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλον το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγωνισθήτε διά την Πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας και τας ιεράς μας παραδόσεις. Νυν υπέρ πάντων ο αγών.»

Το πέρασμα του Μεταξά και του βασιλιά Γεωργίου Β΄, εκείνο το πρωί, από το κέντρο της Αθήνας μέσα στα αυτοκίνητά τους προκάλεσε νέο κύμα ενθουσιασμού του πλήθους. Όλες οι πολιτικές διαφορές και οι διαφωνίες κατά του καθεστώτος εκείνη την ημέρα μπήκαν σε δεύτερη μοίρα. Ο στόχος τώρα ήταν κοινός: η προστασία της πατρίδας από έναν άνανδρο εχθρό.

Εν τω μεταξύ, το διάταγμα της γενικής επιστράτευσης άρχισε να τοιχοκολλείται στα κεντρικά σημεία των πόλεων. Το μεσημέρι, τα ραδιόφωνα μετέδωσαν το πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν του Γενικού Στρατηγείου, που δημοσιεύτηκε και στις εφημερίδες.

«Εδώ Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών. Έκτακτο ανακοινωθέν. Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν από της 5:30 πρωινής της σήμερον τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της ελληνοαλβανικής μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του Πατρίου Εδάφους».

Τις επόμενες ημέρες, τα ελληνικά στρατεύματα, κυριευμένα από ενθουσιασμό και αγωνιστικότητα κατάφεραν, σε πείσμα κάθε λογικής, όχι μόνο να αποκρούσουν την ιταλική επίθεση, αλλά και να αντεπιτεθούν, γεννώντας αισθήματα αισιοδοξίας στους Έλληνες και προκαλώντας τον θαυμασμό των ξένων δυνάμεων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• 28^η Οκτωβρίου: 70 χρόνια μετά, συλλογικό, Αθήνα: Η Καθημερινή Α.Ε., 2010.
• Θεοτοκάς, Γ., Τετράδια Ημερολογίου 1939-1953, Βιβλιοπωλείον της Εστίας.
• Σεφέρης, Γ., Μέρες Γ΄, Αθήνα: Ίκαρος, 1984, σ. 258-9.
• Τερζάκης, Α., Ελληνική Εποποιία 1940-1941, 2^η Έκδοση, ΓΕΣ/7^ο ΕΓ, 1990, σ. 35-41.