Της Ευφροσύνης Κουκουφιλίππου,
Η αυλαία στην περιοχή της Κεντρικής Αμερικής, όσον αφορά στη δραστηριότητα του ΟΗΕ, ανοίγει με την αποστολή ONUCA (United Nations Observer Group in Central America). Το εύρος εκτέλεσής της εκτεινόταν στις εξής χώρες: Νικαράγουα, Ελ Σαλβαδόρ, Γουατεμάλα, Ονδούρα, Κόστα Ρίκα. Η αποστολή ξεκίνησε το Νοέμβριο του 1989, έχοντας βασικό στόχο την αποτελεσματική εφαρμογή της συμφωνίας Esquipulas II, η οποία προέβλεπε -μεταξύ άλλων- την παύση βοήθειας των κρατών αυτών σε εξεγερτικά κινήματα, παράτυπες οργανώσεις και τη μη χρήση του εδάφους τους για επιθέσεις σε άλλα κράτη. Υπήρξε επέκταση της ειρηνευτικής προσπάθειας δύο φορές, στα τέλη του 1989 και το 1990. Προσελήφθησαν 1.098 στρατιωτικοί παρατηρητές και στρατιώτες. Τα έξοδα υπολογίστηκαν στα 92,4 εκατομμύρια δολάρια, που αντλήθηκαν από ειδικό λογαριασμό.
Η αποστολή στην Κεντρική Αμερική είναι μία από τις πιο επιτυχημένες. Κατάφερε την οριστική αποστρατικοποίηση των αντίπαλων παρατάξεων, σε κάθε ένα από τα εμπλεκόμενα κράτη, δημιούργησε ζώνες ασφαλείας στις θολές συνοριακές γραμμές, ενώ παραδόθηκε και τεράστιος πολεμικός εξοπλισμός των παρατάξεων. Η επιτυχία, κυρίως, έγκειται στο γεγονός ότι ο ΟΗΕ αφουγκράστηκε τις ανάγκες της δράσης, ενόσω αυτή βρισκόταν σε εξέλιξη και δεν ακολούθησε στυγνά μία αρχική λίστα σημείων. Αναγνώρισε την πολυπλοκότητα και προσαρμόστηκε ιδανικά στις συνθήκες που επικρατούσαν σε πέντε κράτη ταυτόχρονα.
Νικαράγουα
Η περίπτωση της Κεντρικής Αμερικής είναι, επίσης, μία περίπλοκη κοινωνικοπολιτική κατάσταση στον πλανήτη, που έχρηζε άμεσης αντιμετώπισης και γι’ αυτό, άλλωστε, ζητήθηκε η επέμβαση του ΟΗΕ. Αρχικά, στη Νικαράγουα -της οποίας το ιστορικό παρελθόν είναι ευρέως πιο γνωστό από αυτό των άλλων χωρών που αναφέρονται στο παρόν άρθρο- είχε προηγηθεί μακροχρόνιος εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των Sandinistas (αριστερό κίνημα) και των Contras (δεξιό φιλαμερικανικό κίνημα) για την κυρίαρχη θέση στην πολιτική ζωή της χώρας. Η Νικαράγουα έγινε άλλο ένα παράδειγμα όπου έγινε εμφανής η κόντρα Αμερικής-Ρωσίας για το ποιος θα επηρεάσει τα πολιτικά και οικονομικά πράγματα, με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής να έχουν αφήσει σε όλους αξέχαστη την τόσο πρόδηλη προπαγάνδα που προωθούσαν και τη συντριπτική ήττα που υπέστησαν στη δημοφιλή υπόθεση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, Νικαράγουα v. Ηνωμένες Πολιτείες. Το επίτευγμα της ONUCA στη Νικαράγουα ήταν η διεξαγωγή ελεύθερων και «καθαρών» εκλογών, που αποκατέστησαν το δημοκρατικό πολίτευμα. Σε αυτό συνέβαλε και η ειδικότερη αποστολή ONUVEN, που είχε αποκλειστικά στραμμένο το καταστατικό της στην επαλήθευση των εκλογών.
Ελ Σαλβαδόρ
Στο Ελ Σαλβαδόρ, η κατάσταση εκείνα τα χρόνια δεν είναι διόλου διαφορετική. Η χώρα μαστιζόταν από δωδεκαετή εμφύλιο πόλεμο (1980-1992), ανάμεσα στο FSLN (αριστερό κίνημα), τις ESAF (εθνικός στρατός) και ακροδεξιές «ομάδες θανάτου», όπως αποκαλούνταν. Η αρχική αποστολή βοήθησε στην αποστράτευση των κινημάτων και στην εγκαθίδρυση μεγαλύτερης ασφάλειας. Κρίθηκε σκόπιμη η σύσταση ξεχωριστής αποστολής στη χώρα, τον Ιούλιο του 1991, αφού σχεδόν είχε λήξει η ONUCA, με το ακρωνύμιο ONUSAL (United Nations Observer Group in El Salvador). Η νέα αποστολή επανδρώθηκε με το προσωπικό της αρχικής και στόχοι της ήταν: ο τερματισμός του εμφυλίου πολέμου, η μείωση των ενόπλων δυνάμεων, η δημιουργία νέου αστυνομικού σώματος και η διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών. Σημαντικό σημείο του καταστατικού τώρα ήταν η προσπάθεια για προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και η ενεργός παρακολούθηση για τον σεβασμό τους. Η αποστολή διευρύνθηκε επιπλέον δύο φορές, το 1992, το 1993 και, τελικά, έληξε, τον Απρίλη του 1995. Στο μέγιστο σημείο λειτουργίας της, απασχόλησε 368 στρατιωτικούς παρατηρητές και 315 αστυφύλακες, με υποστήριξη από διεθνές και εγχώριο πολιτικό προσωπικό και υπήρξαν, δυστυχώς, 5 θύματα. Η δράση χρηματοδοτήθηκε από ειδικό λογαριασμό και κόστισε 107,7 εκατομμύρια δολάρια.
Γουατεμάλα
Στο μεταξύ, στη Γουατεμάλα δεν έχουμε παραλλαγή του προαναφερθέντος ιστορικού σκηνικού. Ο εμφύλιος πόλεμος εκεί κράτησε 36 χρόνια και, τελικά, τερματίστηκε το 1996, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Μόλις τον Ιανουάριο του 1997 ξεκινά η ειρηνευτική αποστολή MINUGUA (United Nations Verification Mission in Guatemala), με βασική επιδίωξη την επίβλεψη της ειρηνευτικής συμφωνίας που είχαν υπογράψει τα μέρη, ενώ προσοχή δόθηκε στην προστασία και το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η μέγιστη ανάπτυξη της αποστολής είχε μέγεθος 132 στρατιωτικών παρατηρητών και 13 ατόμων ιατρικού προσωπικού. Διήρκησε μόλις πέντε μήνες και τα έξοδά της ανήλθαν στα 3.9 εκατομμύρια δολάρια, προερχόμενα από ειδικό λογαριασμό.
Αϊτή
Μεγάλη τομή στο ενεργητικό των ειρηνευτικών αποστολών του ΟΗΕ αποτελούν οι πολυάριθμες αποστολές στην Αϊτή. Η πρώτη επέμβαση έγινε το Σεπτέμβριο του 1993 και είχε το όνομα UNMIH (United Nations Mission in Haiti). Σκοπός της ήταν η επαλήθευση εφαρμογής της Συμφωνίας των Νήσων, που είχε υπογραφεί το ίδιο έτος, μετά από αλλεπάλληλα πραξικοπήματα στη χώρα. Η δράση δεν ευδοκίμησε εκείνο το έτος, λόγω έλλειψης εγχώριας ανταπόκρισης για συνεργασία, αλλά το Μάρτιο του 1995, τελικά, ανελήφθησαν τα καθήκοντα και πραγματοποιήθηκε ένα από τα κύρια σημεία του καταστατικού της, η διενέργεια ελεύθερων εκλογών. Η UNMIH τερματίσθηκε οριστικά τον Ιούνιο του 1996, αριθμώντας στρατιωτικό προσωπικό 6.065 ατόμων και αστυνομικό προσωπικό 847 ατόμων, με την παράλληλη στήριξη, φυσικά, του διεθνούς και εγχώριου πολιτικού προσωπικού, ενώ τα θύματά της ήταν εννέα. Τα κόστη ανήλθαν στα 320 εκατομμύρια δολάρια και αντλήθηκαν από ειδικό -και πάλι- λογαριασμό. Ίσως πρόκειται για την αποστολή με τη μεγαλύτερη συμμετοχή, σε επίπεδο συντελεστών, για την επάνδρωσή της. Μετά τη λήξη της, αντικαταστάθηκε με άλλες εξειδικευμένες ειρηνευτικές αποστολές.
Αμέσως συστάθηκαν στην Αϊτή, εκ νέου, οι αποστολές UNSMIH (United Nations Support Mission in Haiti), UNTMIH (United Nations Transition Mission in Haiti), MIPONUH (United Nations Civilian Police Mission in Haiti), κατά χρονική ακολουθία. Η UNSMIH (1996-1997) ιδρύθηκε για να συστήσει καλύτερη αστυνόμευση στη χώρα και να συμβάλλει, εν γένει, στη βελτίωση των οικονομικών συνθηκών, με μακροπρόθεσμη φιλοδοξία τον εκδημοκρατισμό της Αϊτής και την αποφυγή αστυνομικής βίας. Απασχόλησε, κατά τη μέγιστη ανάπτυξή της, έως και 1.297 στρατιωτικούς και 291 αστυνομικούς, με διεθνή και τοπική υποστήριξη. Το κόστος έφτασε στα 47 εκατομμύρια δολάρια (προερχόμενα από ειδικό λογαριασμό). Διάδοχος της UNSMIH υπήρξε η UNTMIH (1997), συνεχίζοντας την εκπλήρωση του ίδιου στόχου, με εξειδίκευση στο κομμάτι της μεθόδου βελτίωσης της αστυνομίας της Αϊτής. Εξουσιοδοτήθηκαν 250 αστυνομικοί και 50 στρατιωτικοί και δαπανήθηκαν 20,6 εκατομμύρια δολάρια. Ακολουθεί η MIPONUH (1997-2000), για την οποία ο σκοπός που καθόρισε ο ΟΗΕ συνέχισε να είναι όμοιος, με μόνη παραλλαγή την στροφή προς το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε αυτήν την αποστολή, το στρατιωτικό στοιχείο αποβλήθηκε. Δραστηριοποιήθηκαν 300 αστυνομικοί, 72 άτομα διεθνούς προσωπικού, 133 τοπικού και 17 εθελοντές του ΟΗΕ. Η αποστολή σταμάτησε το 2000, με συνολικό κόστος 20,4 εκατομμύρια δολάρια, από ειδικό λογαριασμό.
Στο πιο πρόσφατο -πλέον- παρελθόν, λειτούργησαν οι MINUSTAH (2004-2017) και MINUJUSTH (2017-2019). Υιοθετήθηκε ο καθαρά ανθρωπιστικός χαρακτήρας των ειρηνευτικών αποστολών. Η MINUSTAH (United Nations Stabilisation Mission in Haiti) στόχευσε, αφενός στη διακοπή των ενόπλων συγκρούσεων, εξαιτίας πολιτικής αναταραχής, κι αφετέρου στην ανοικοδόμηση και την επανεκκίνηση της οικονομίας της Αϊτής, μετά τον καταστροφικό σεισμό του 2010, όπως και στην καταπολέμηση της χολέρας. Ήταν άλλη μία πολύπλευρη δράση (συνολικά 6.082 άτομα εργάστηκαν), όπως και πολυέξοδη (389,6 εκατομμύρια δολάρια). Τέλος, η MINUJUSTH (United Nations Mission for Justice Support in Haiti) προσπάθησε να ενσκήψει σε κάθε προβληματική πτυχή που εμπόδιζε την ανασύσταση του κράτους δικαίου στη χώρα (λειτουργία δικαιοσύνης, σωφρονιστικό σύστημα, αστυνόμευση, προώθηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων). Αξιοσημείωτο είναι ότι ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην επίτευξη της ισότητας μεταξύ των δύο φύλων. Τερματίστηκε πέρυσι, απασχολώντας συνολικά 400 άτομα και απορρόφησε 3,3 εκατομμύρια δολάρια.
Η ειρηνευτική παρέμβαση του ΟΗΕ στην Αϊτή, αν και υπήρξε μακροχρόνια κι εντατική, δεν έφερε τα θεμιτά αποτελέσματα. Τραγική ειρωνεία αποτελεί το γεγονός ότι αναφέρθηκαν περιστατικά παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τους κυανοκράνους, ενώ υποτίθεται πως οι ίδιοι βρίσκονταν εκεί για να αποτρέψουν τέτοια φαινόμενα. Ειδικά στην πρώτη φάση ανάμειξης στην Αϊτή, δεν υπήρχε τόσο ειρηνευτική διάθεση, αλλά βίαιη επιβολή του καταστατικού. Τουλάχιστον, ο ΟΗΕ έμαθε, μέσω αυτής της δράσης, ότι πρέπει να στραφεί απαραιτήτως προς τον ανθρωπιστικό τομέα και να εγκαταλείψει σταδιακά τη στρατιωτική παρέμβαση.
Ενδεικτικές Πηγές
- Peacekeeping.un.org. (n.d.). United Nations Observer Group in Central America. Διαθέσιμο σε: https://peacekeeping.un.org/mission/past/onuca.htm
- Peacekeeping.un.org. (n.d.). United Nations Observer Mission in El Salvador. Διαθέσιμο σε: https://peacekeeping.un.org/en/mission/past/onusal.htm
- Peacekeeping.un.org. (n.d.). United Nations Verification Mission in Guatemala. Διαθέσιμο σε: https://peacekeeping.un.org/mission/past/minugua.htm
- Peacekeeping.un.org. (n.d.). United Nations Mission in Haiti. Διαθέσιμο σε: https://peacekeeping.un.org/mission/past/unmih.htm
