Της Γεωργίας Δέδε,
Η συζήτηση για την απαγόρευση της μαντήλας, της μπούργκας, του χιτζάμπ και του νικάμπ, σε γυναίκες που ασπάζονται τον Ισλαμισμό αποτελεί ένα κρίσιμο ζήτημα για την φιλελεύθερη και δημοκρατική Ευρώπη. Οι πολλαπλές επιθέσεις εξτρεμιστών σε ευρωπαϊκά αστικά κέντρα, καθώς και το ξέσπασμα της Προσφυγικής κρίσης, αποτέλεσαν ένα πρόσφορο έδαφος για την συστηματική καλλιέργεια κοινωνικού φόβου προς την ισλαμιστική τρομοκρατία και μετανάστευση. Ισχυρές ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελβετία, η Ρωσία, το Βέλγιο, η Δανία και η Βουλγαρία έχουν ήδη ποινικοποιήσει τη μερική ή πλήρη κάλυψη του προσώπου μουσουλμάνων γυναικών σε δημόσιους χώρους. Οποιαδήποτε παραβίαση συνοδεύεται από χρηματικό πρόστιμο. Αξίζει να αναφερθεί πως η πλειοψηφία των χωρών αυτών παραμένουν ή βρίσκονταν κατά την ψήφιση των συγκεκριμένων μέτρων υπό Δεξιές ή Ακροδεξιές κυβερνήσεις. Ωστόσο, το, κατά τα φαινόμενα, μήνυμα κατά του πολιτικού Ισλάμ, φαίνεται να θίγει βασικές ατομικές ελευθερίες των μουσουλμάνων γυναικών.
Η δημόσια συζήτηση, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, περιστρέφεται γύρω από δύο βασικά επιχειρήματα: Αφενός, στο πνεύμα του συντηρητισμού, τίθεται επί τάπητος η προάσπιση των «ορθών» δυτικών κι εθνικών αξιών και η εξασφάλιση της δημόσιας ασφάλειας, μέσω της ταυτοποίησης προσώπων, από την εξτρεμιστική ιδεολογία. Αφετέρου, στην προοδευτική πλευρά, γίνεται λόγος για καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μουσουλμάνων γυναικών και για συστηματικές διακρίσεις σε βάρος τους. Ως αποτέλεσμα, τέτοιες αντιλήψεις συντηρούν και καλλιεργούν στερεότυπα, βίαιες και ρατσιστικές συμπεριφορές προς έναν εύθραυστο πληθυσμό, αυτό των μουσουλμάνων γυναικών. Πώς μπορεί, άραγε, να κριθεί, να κατακριθεί και να τιμωρηθεί μια προσωπική επιλογή, η πίστη και το θρήσκευμα κάθε πολίτη; Πώς μπορεί μια νομοθεσία να ενδυθεί τον ρόλο του «λυτρωτή» των γυναικών ή μέσο προστασίας αυτών από ένα σύνολο πολιτισμικών χαρακτηριστικών, από το κομμάτι της συλλογικής τους μνήμης; Πόσο προκατατειλημμένη μπορεί να θεωρηθεί μια θεσμική απαγόρευση που καταδικάζει την ελευθερία της θρησκείας και της έκφρασης στην εποχή της κατοχυρωμένης ανεξιθρησκείας και πολυπολιτισμικότητας; Πόσο ανελεύθερη μπορεί να θεωρηθεί η βεβιασμένη απόφαση μια γυναίκας να επιλέξει ανάμεσα στην θρησκευτική της ζωή και στα κοινωνικά της δικαιώματα που συνδέονται με την υγεία, την εκπαίδευση, την ασφάλεια; Τα ερωτήματα αυτά απαντήθηκαν από την Επιτροπή των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, το 2018, το οποίο αποφάνθηκε πως οποιαδήποτε μορφή απαγόρευσης του μουσουλμανικού πέπλου θεωρείται παραβίαση των ατομικών ελευθεριών και ενέχει το ρίσκο περιορισμού και απομόνωσης των μουσουλμάνων γυναικών στα σπίτια τους, γεγονός που εντείνει το φαινόμενο της έμφυλης ανισότητας.
Η προσέλευση πλήθους προσφύγων στην Ευρώπη και τον ελλαδικό χώρο θέτει εκ νέου το θέμα της ένταξης αυτών, καθώς και ζητήματα ανεκτικότητας και σεβασμού στην διαφορετικότητα σε επίπεδο εκπαιδευτικής πολιτικής. Αξίζει να σημειωθεί πως η Ελλάδα παραμένει μια εκ των ευρωπαϊκών χωρών που δεν έχουν προβεί σε απαγόρευση του ισλαμικού πέπλου. Το πρώτο φαινόμενο παρουσιάστηκε το 2019, στην Κύπρο, όπου μια μαθήτρια από την Συρία που φορούσε μαντήλα, αποβλήθηκε από το σχολείο φοίτησής της, λόγω της ενδυμασίας της. Η είδηση πήρε γρήγορα διαστάσεις, και η κατάσταση εκτονώθηκε με παρέμβαση του Υπουργού Παιδείας. Η μαθήτρια επανήλθε στα μαθητικά της θρανία με την ενδυμασία της επιλογής της, και ο Διευθυντής του σχολείου απομακρύνθηκε από την θέση του. Το δεύτερο φαινόμενο παρατηρήθηκε σε μαθητική παρέλαση ενός μειονοτικού σχολείου στην Ξάνθη, όπου όλες οι μαθήτριες φορούσαν μαντήλα, γεγονός που ξεσήκωσε αντιδράσεις δεδομένου του εορτασμού της επετείου της απελευθέρωσης της πόλης από την Βουλγαρική κατοχή.
Η Ελλάδα μέχρι ώρας φαίνεται να διατηρεί μια στάση επίσημης ουδετερότητας ως προς την χρήση του πέπλου. Δεν είναι βέβαιο αν αυτό συμπίπτει με τον περιορισμένο αριθμό εμφάνισής του στα αστικά κέντρα, εκτός hot spots, ή συνδέεται με το αίσθημα της ανεκτικότητας και του σεβασμού στην διαφορετικότητα. Η εμφάνιση του πέπλου και κάθε συμβόλου συνδεόμενου με το Ισλάμ, θέτει και θα συνεχίσει να θέτει ζητήματα πολιτισμικής διαπραγμάτευσης. Παράλληλα, σαφές παραμένει πως το θέμα της αποδοχής ή μη του μουσουλμανικού πέπλου, θα τεθεί άμεσα στις σχολικές αίθουσες της χώρας μας. Προς ποια κατεύθυνση όμως; Προς το θέμα της αποδοχής ή μη; Της ισλαμοφοβίας; Της απειλής εξαφάνισης; Ή προς την κατεύθυνση που οφείλει ένα δημοκρατικό και πολυπολιτισμικό σχολείο; Στρέφοντας, δηλαδή, την συζήτηση στην ανάγκη διαχωρισμού του κράτους και της εκκλησίας, θέτοντας ερωτήματα για την δυνατότητα εκκοσμίκευσης του θρησκευτικού αισθήματος, και τροφοδοτώντας συζητήσεις για ζητήματα φεμινισμού, αυτονομίας κι ανεξαρτησίας;
Οι συνεχείς μετακινήσεις των λαών συνεπάγονται αυτόματα μεταφορά στοιχείων κουλτούρας και συλλογικής ταυτότητας. Η εμφάνιση του μουσουλμανικού πέπλου, της μαντήλας, της μπούργκας, του χιτζάμπ και του νικάμπ, θα παραμείνει σταθερή στην Ευρώπη, όσο σταθερές παραμένουν η εισροή και η παραμονή ανθρώπων που αναζητούν καλύτερη ποιότητα ζωής. Συνεπώς, αντί του ερωτήματος, εάν η μαντήλα πρέπει να απαγορευτεί ή όχι, το ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι κατά πόσο το ζήτημα της εκκοσμίκευσης του θρησκευτικού αισθήματος, είναι ένα θέμα προσωπικής επιλογής κι όχι ένα επιβεβλημένο μέτρο.
