Του Απόλλωνα-Δαμιανού Κικίδη,
Όπως και οι περισσότεροι πολιτισμοί, έτσι και ο Βυζαντινός διακατεχόταν από δεισιδαιμονίες, προλήψεις και μύθους. Πολλές από αυτές φαίνονται να είναι συνήθειες από τα παγανιστικά χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όπως οι θεραπευτικές εικόνες και τα θαύματα σε ναούς, ενώ άλλα φαίνονται και ως μια μορφή συκοφαντίας από εχθρούς του κάθε προσώπου. Η μαντεία και οι οιωνοί φαίνονται επίσης να είχαν ένα σημαντικό σημείο στην καθημερινότητά τους.
Ο βυζαντινός λαός αγαπούσε τις εικόνες και τα άγια λείψανα. Ακόμα και πνευματικοί άνθρωποι όπως η Άννα Κομνηνή, πίστευαν στις θαυματουργικές τους ιδιότητες.
Υπήρχε μεγάλη υπερηφάνεια για τη συλλογή αγίων λειψάνων που οι αυτοκράτορες είχαν συλλέξει στην Κωνσταντινούπολη. Τη βάση της συλλογής του Παλατιού είχε θέσει η Αγία Ελένη με τα λείψανα του Δανιήλ, ο Ηράκλειος είχε προσθέσει αρκετά ιερά αντικείμενα από τα πάθη του Χρίστου, όταν τα πήρε από τα Ιεροσόλυμα για να τα προστατέψει από του Πέρσες και τους Άραβες, το Τίμιο Ξύλο του Σταυρού, το Άγιο Αίμα, το Ακάνθινο Στεφάνι, τη Λόγχη του Λογγίνου, τον Άρραφο Χιτώνα και τα Καρφιά. Αρκετοί αυτοκράτορες έφεραν τα σώματα βιβλικών και αγίων προσώπων, όπως του Ησαΐα ο Θεοδόσιος Β΄ και ο Λέων ο Στ΄ της Μαρίας της Μαγδαληνής και του Λάζαρου. Ο Νικηφόρος Φωκάς έφερε την κόμη του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή και ο Ιωάννης Τσιμισκής, τα σανδάλια του Ιησού.
Σε άλλα σημεία της Κωνσταντινούπολης φυλάσσονταν και άλλα κειμήλια, όπως οι άρτοι του θαύματος κάτω από την κολόνα του Κωνσταντίνου και τα κειμήλια της Παναγίας στις εκκλησίες της, στις Βλαχέρνες και στην εκκλησία των Χαλκοπρατείων.
Οι προσκυνητές των λειψάνων ενθαρρύνονταν να επισκεφτούν την Πόλη τους βοηθούσαν, ενώ σε άλλες περιπτώσεις οι Κωνσταντινουπολίτες δεν φαίνονταν ανοιχτοί σε απρόσκλητους ξένους.
Όπως και οι Ρωμαίοι της παγανιστικής Ρώμης πήγαιναν στους ναούς του Ασκληπιού αναζητώντας την ίαση από τα θέματα της υγείας τους, έτσι και οι βυζαντινοί επισκέπτονταν τους ναούς των Αγίων Αναργύρων, καθώς και του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, όπως και πολλών άλλων ανάλογα με την πάθηση. Ακόμα πολλοί αρχαιότεροι ναοί όπως ο Παρθενώνας, συνέχισαν να επιβιώνουν από τα θαύματα που πρόσφεραν στον κόσμο, αν και πλέον οι ναοί αυτοί ήταν κάτω από το πέπλο κάποιου αγίου ή της Θεοτόκου.
Πολλοί Άγιοι θεωρούνταν πως ήταν προστάτες των πόλεων και τις έσωζαν προσωπικά, όπως η Παναγία την επτάλοφη πρωτεύουσα και ο Άγιος Δημήτριος τη Θεσσαλονίκη.
Όμως, οι δοξασίες και οι φήμες δεν είναι πάντα θετικές, πλάι στους προστάτες και θεραπευτές άγιους παντού υπήρχαν δαίμονες και διάβολοι. Πολλοί ιστορικοί της εποχής περιγράφουν τέτοιες φήμες και πεποιθήσεις. Ο Σατανάς ως σκύλος είχε επιτεθεί στον Επίσκοπο Παρθένιο. Ο Ιουστινιανός είχε πουλήσει την ψυχή του και μπορούσε να τον δει κανείς να κυκλοφορεί στο παλάτι τα βράδια κρατώντας το κεφάλι του στα χέρια του. Ο πατριάρχης Ιωάννης ο Γραμματικός, ο εικονομάχος, λέγεται πως ασκούσε μαγεία και έκανε πνευματικές συναντήσεις με μέντιουμ καλόγριες, τα λείψανα του έπειτα φαίνονται να μαστιγώθηκαν και να κάηκαν. Ο Φώτιος είχε πάρει την τεράστια μόρφωση του, αφού είχε αποκηρύξει τον Χριστό.
Οι κομήτες και οι εκλείψεις ήταν προάγγελοι συμφορών. Κάποιοι μπορούσαν να προβλέψουν το μέλλον. Τρελοί μοναχοί και θεόπνευστα παιδιά γνώριζαν τους μελλοντικούς αυτοκράτορες. Η αστρολογία ήταν αναγνωρισμένη επιστήμη. Ο Λέων ο Φιλόσοφος ήταν ικανός αστρολόγος, αν και τις προβλέψεις του συχνά ο λαός τις απέδιδε σε προσευχές του παρά την τέχνη του. Ο Λέων ο Ε΄ φαίνεται να είχε μάθει για τη βασιλεία του και το θάνατο του από χρησμούς, ενώ και ο Λέων ο Στ΄ ο Σοφός φαίνεται να είχε μαντικές ικανότητες, ο οποίος είχε προβλέψει την καταστροφή του 1204, και την αναγέννηση των Παλαιολόγων.
Τα όνειρα επίσης, θεωρούνταν πολύ σημαντικά μέσα για την πρόβλεψη του μέλλοντος.
Οι Βυζαντινοί ακόμα πίστευαν πως άψυχα αντικείμενα συνδέονταν με τη ζωή κάθε ανθρώπου, ως το στοιχειό του. Για παράδειγμα, ένας μοναχός είχε ενημερώσει τον Ρωμανό τον Α΄ πως μια κολόνα ήταν το στοιχειό του Συμεών της Βουλγαρίας, ο Ρωμανός διέταξε τον αποκεφαλισμό της κολώνας και έπειτα ο Τσάρος πέθανε, ενώ το 1204 κατέστρεψαν οι Βυζαντινοί ένα άγαλμα της Αθηνάς, γιατί φαινόταν να γνέφει και να προσκαλεί τους Λατίνους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Άννα Κομνηνή, Αλεξιάδα
- Γεώργιος Μοναχός ο Αμαρτωλός, Βίοι των νέων βασιλέων, εκδ. Bekker, Βόννη, 1838
- Προκόπιος, Μυστικαί Ιστορίαι
- Συμεών Μάγιστρος, Χρονογραφία, εκδ. Bekker, Βόννη, 1838
- Συνεχισταί Θεοφάνους («Οι μετά Θεοφάνην», Theophanes continuatus), Χρονογραφία συγγραφείσα εκ προστάγματος Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου, εκδ. Bekker, Βόννη, 1838
- Ράνσιμαν, Σ., Βυζαντινός Πολιτισμός, Βιβλιοθήκη Ελλήνων και Ξένων Συγγραφέων, Εκδόσεις Γαλαξία, Ερμείας, 1969
- Ρανσιμάν, Σ., Η Βυζαντινή Θεοκρατία. Εκδόσεις Δόμος, 2005
- Ebersolt, J., Sanctuaires de Byzance: Recherches sur les Anciens Trésors des Églises de Constantinople, Εκδόσεις E. Leroux, Παρίσι, 1921
- Riant, P., Exuviae sacrae Constantinopolitanae, Τόμοι I και II, πρόλογος του J. Durand, Paris, Εκδόσεις Comité des Travaux Historiques et Scientifiques, 2004
