Της Μαρίας Βασταρδή,
Το Θέατρο Kabuki αποτελεί μία από τις τρεις βασικότερες μορφές παραδοσιακού θεάτρου στην Ιαπωνία, παράλληλα με το θέατρο Noh και το θέατρο Bugaku. Αναγνωρισμένο από την UNESCO ως μέρος της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας, το Θέατρο Kabuki εξακολουθεί να προκαλεί το ενδιαφέρον των θεατών παγκοσμίως και λογίζεται ως μία από τις εμπειρίες που πρέπει να βιώσει όποιος επισκεφθεί τη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου.
Οι ρίζες του ανιχνεύονται στις αρχές του 17ου αιώνα, όταν μία ιέρεια του Σιντοϊσμού συγκέντρωσε μία ομάδα απόκληρων γυναικών και ιερόδουλων και τις δίδαξε χορό, θέατρο και τραγούδι. Η ομάδα αυτή παρουσίαζε παραστάσεις σε διάφορες τοποθεσίες στο Kyoto, την παλαιά πρωτεύουσα της χώρας, ακόμα και σε ιερά. Η νέα μορφή θεάτρου συνάντησε μεγάλη απήχηση και εξαπλώθηκε σύντομα και στην υπόλοιπη Ιαπωνία, με αποτέλεσμα τη δημιουργία πολλών γυναικείων θιάσων. Ωστόσο, ο ηθικός προβληματισμός, ο οποίος προέκυψε λόγω της σχέσης των περισσοτέρων ηθοποιών με την πορνεία, οδήγησε στην πλήρη απαγόρευση της συμμετοχής γυναικών στις παραστάσεις περί τα 1629. Η αντικατάστασή τους από νεαρά αγόρια, τα οποία έπαιζαν τόσο ανδρικούς όσο και γυναικείους ρόλους, δεν κατόρθωσε να άρει το ηθικό ζήτημα.
Έτσι, από τα μέσα του 17ου μέχρι και σήμερα, στο θέατρο Kabuki συμμετέχουν αποκλειστικά άνδρες ηθοποιοί, μερικοί εκ των οποίων εξειδικεύονται και αναλαμβάνουν μόνο γυναικείους ρόλους. Χρησιμοποιούν το σενάριο σαν εργαλείο προκειμένου να αναδείξουν την έκταση των χορευτικών και φωνητικών τους ικανοτήτων παρά σαν ένα λογοτεχνικό κείμενο. Άλλωστε, ετυμολογικά, η ίδια η λέξη Kabuki αποτελείται από τρεις χαρακτήρες που σημαίνουν τραγούδι (ka), χορό (bu) και δεξιότητα (ki). Όλοι οι συμμετέχοντες μεταφέρουν τις παραδόσεις του θεάτρου από γενιά σε γενιά με ελάχιστες αλλαγές, ενώ κάποιοι εξ αυτών γίνονται ηθοποιοί με σκοπό να συνεχίσουν την οικογενειακή τους παράδοση.
Στις αρχές του 18ου αιώνα οι παραστάσεις άρχισαν να λαμβάνουν τη μορφή που έχουν σήμερα, καθιερώνοντας μία μορφή τέχνης που αναπαριστά με μεγάλη δεξιοτεχνία συγκινητικές καταστάσεις. Η θεματολογία κινείται γύρω από τρεις βασικούς άξονες, την αρχαία ιστορία και μυθολογία, τη σύγχρονη -μετά το 1600 μ.Χ.- ιστορία και τα χορευτικά δράματα. Το κεντρικό δραματικό θέμα σχετίζεται με την αντίθεση ηθικής και συναισθημάτων. Οι παραδοσιακές ιαπωνικές ηθικές αξίες στηρίζονται στα διδάγματα του Σιντοϊσμού, του Βουδισμού και του Κομφουκιανισμού, δημιουργώντας συντηρητικά πρότυπα και προτείνοντας έναν αρκετά αυστηρό τρόπο ζωής. Η σύγκρουση αυτών των ιδεών με τα ανθρώπινα πάθη, το μίσος, την αγάπη, την ανάγκη για εκδίκηση περιγράφεται με αριστοτεχνικό τρόπο και συχνά καταλήγει σε τραγικό τέλος, αντανακλώντας τα διδάγματα της ζωής.
Πέραν του τραγουδιού και του χορού, που επιστρατεύουν οι ηθοποιοί, η παράσταση βασίζεται σε περίτεχνα κοστούμια -κυρίως παραλλαγές του παραδοσιακού κιμονό-, εντυπωσιακό μακιγιάζ και περούκες προκειμένου να μεταδώσει στο κοινό το μήνυμα του έργου. Τα σκηνικά είναι σχεδιασμένα με τέτοιο τρόπο, ώστε να επιτρέπουν τις γρήγορες εναλλαγές των σκηνών, καθώς και την εντυπωσιακή εμφάνιση και έξοδο των ηθοποιών. Το θέαμα μαγνητίζει, έτσι, περισσότερο το κοινό με τη χρήση παραδοσιακών μουσικών οργάνων από μουσικούς, που παίζουν ζωντανά είτε στα παρασκήνια είτε στη σκηνή.
Η συμμετοχή των θεατών είναι ακόμα ένα ιδιαίτερο στοιχείο του θεάτρου Kabuki. Η αλληλεπίδραση κοινού και ηθοποιών εκφράζεται με τη συχνή διακοπή της παράστασης εκ μέρους του καλλιτέχνη προκειμένου να απευθυνθεί στον κόσμο για να τους ζητήσει να χειροκροτήσουν σε έναν συγκεκριμένο ρυθμό ή απλώς για να ζητήσει την υποστήριξη και την επιδοκιμασία. Οι θεατές, από την άλλη πλευρά, συχνά φωνάζουν τα καλλιτεχνικά ονόματα των αγαπημένων τους ηθοποιών, αν και η συνήθεια αυτή τείνει να εξαφανιστεί τα τελευταία χρόνια.
Το θέατρο Kabuki έχει κατορθώσει να μεταφέρει σχεδόν αυτούσιο ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ιαπωνίας στο σήμερα. Με τα ιστορικά θέματα, τα παραδοσιακά κοστούμια, τη μουσική και το χορό, μία παράδοση 400 χρόνων διατηρείται ζωντανή και εξαπλώνεται πέρα από τους ορίζοντες της Άπω Ανατολής, αποκτώντας θαυμαστές σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης και αποτελώντας ένα αναπόσπαστο κομμάτι του πανανθρώπινου πολιτισμού.
