Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος αποτελεί ίσως το πιο σημαντικό και αιματηρό γεγονός του περασμένου αιώνα. Η Ελλάδα θα συμμετάσχει σε αυτόν τελικά με την πλευρά των νικητών. Στο παρόν άρθρο, ωστόσο, θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε τα γεγονότα που σχετίζονται πριν από την κήρυξη του πολέμου από την Ιταλία στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα θα ξεκινήσουμε από τον Τορπιλισμό του καταδρομικού πλοίου «Έλλη» από ιταλικό υποβρύχιο.
Οι σχέσεις των δυο χωρών ήταν τεταμένες, καθώς όλο το διάστημα του καλοκαιριού του 1940, η ιταλική πλευρά και ο διοικητής των Δωδεκανήσων της γείτονος, Τσεζάρε Μαρία ντε Βέκι διατείνονταν πως η ελληνική κυβέρνηση παρείχε βοήθεια στον βρετανικό στόλο. Σε αυτό το φορτισμένο κλίμα έρχονται να προστεθούν και οι κατηγορίες του ιταλικού τύπου στα μέσα του Αυγούστου που ενοχοποιούσε τις ελληνικές αρχές για την δολοφονία του Αλβανού Νταούτ Χότζα. Η αντίδραση της Ελλάδας θα έρθει από τον πρεσβευτή της στη Ρώμη, τον Ιωάννη Πολίτη που μέσω τηλεγραφήματός του στις 14 Αυγούστου αναφέρει «Ούτω η Ιταλία ζητεί αναφανδόν τον ακρωτηριασμόν της Ελλάδος και δη επειγόντως. Όλα τα μέχρι τούδε γνωστά αποτελούν προοίμιον του κεφαλαίου τούτου».
Την επομένη του τηλεγραφήματος αυτού, η Ελλάδα ήταν έτοιμη για την θρησκευτική εορτή της κοιμήσεως της Θεοτόκου και η Τήνος βρισκόταν στο επίκεντρο την ημέρα αυτή. Στο νησί είχε φτάσει και το καταδρομικό πλοίο «Έλλη» για να συμμετάσχει στους εορτασμούς, οι οποίοι όμως θα διακόπτονταν από ένα αναπάντεχο γεγονός. Στις 8:30 τρεις τορπίλες θα εκτοξεύονταν από ένα υποβρύχιο και στόχος τους θα ήταν οι ελληνικές θέσεις. Από αυτές τις τορπίλες οι δυο είχαν στόχο επιβατικά σκάφη, ωστόσο κατέληξαν στο λιμάνι του νησιού και η μία κατευθύνθηκε προς το «Έλλη» προκαλώντας μεγάλο ρήγμα με αποτέλεσμα την έκρηξη των μηχανών και τελικά τη βύθισή του στις 9:45, παρά τις προσπάθειες του πληρώματος να το κρατήσουν στη επιφάνεια. Ο απολογισμός της επίθεσης ήταν εννέα νεκρά μέλη του πληρώματος και περισσότεροι από 20 τραυματίες, μάλιστα πέθανε και μια γυναίκα στο λιμάνι από καρδιακή προσβολή. Παρά το βαρύ κλίμα που επικρατούσε αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί κανονικά η περιφορά της εικόνας της Μεγαλόχαρης.
Η προέλευση του υποβρυχίου, που έβαλλε κατά της Ελλάδας, παρέμεινε άγνωστη κατόπιν εντολής του Μεταξά, που είχε ως γνώμονα τη διατήρηση της ουδετερότητας της χώρας. Από τις υποθαλάσσιες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν λίγες μέρες μετά διαπιστώθηκε πως οι τορπίλες προέρχονταν από ιταλικό υποβρύχιο, ωστόσο το πόρισμα αυτό δεν είδε το φως της δημοσιότητας. Μπορεί να μην υπήρξε κάποιο επίσημο ανακοινωθέν για την εθνικότητα του υποβρυχίου, λίγοι όμως ήταν αυτοί που δεν πίστευαν πως προερχόταν από την Ιταλία. Αργότερα, στις 30 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, έγινε γνωστή η ιταλική «καταγωγή» του υποβρυχίου και πως το όνομά του ήταν «Δελφίνο» με κυβερνήτη του τον υποπλοίαρχο Τζουζέπε Ακάρντι.
Οι ενέργειες αυτές των Ιταλών δεν είχαν ως στόχο προς το παρόν την έναρξη του πολέμου μεταξύ των δυο χωρών, καθώς είχαν ήδη ένα ανοιχτό μέτωπο στην Βόρεια Αφρική. Ήταν περισσότερο, θα μπορούσαμε να πούμε, μια προειδοποίηση προς την Ελλάδα και την Βρετανία, για να μην εγκατασταθεί στο Αιγαίο. Ο Μεταξάς ήταν αποφασισμένος, ωστόσο, να αντισταθεί στις δυνάμεις του Άξονα, κάτι που γνώριζε και η Βρετανική πλευρά που την ενδιέφερε ιδιαίτερα η περιοχή της Κρήτης, λόγω της σημαντικής της θέσης, δεν μπορούσε όμως να στηρίξει την Ελλάδα στρατιωτικά σε αυτή τη φάση του πολέμου.
Έτσι κύλησε και ο Σεπτέμβριος του 1940, χωρίς να υπάρχει καμία πρόθεση για την κήρυξη του πολέμου προς την Ελλάδα, κάτι που επεδίωκαν και οι Γερμανοί. Αυτό φαίνεται και από την συνάντηση που είχε, στα τέλη Σεπτεμβρίου, ο Υπουργός Εξωτερικών της Ιταλίας Γκαλεάτσο Τσιάνο (που ήταν και γαμπρός του Μουσολίνι) στο Βερολίνο με εκεί αξιωματούχους.
Τα πράγματα θα αλλάξουν στις 15 Οκτωβρίου, όταν λαμβάνει χώρα μια σημαντική σύσκεψη στο Παλάτσο Βενέτσια της Ιταλίας, όπου αποφασίζεται η επίθεση προς την Ελλάδα. Η απόφαση αυτή φαίνεται να είναι αποτέλεσμα της κατάληψης της Ρουμανίας από τον Χίτλερ κάτι που δεν είχε γνωστοποιηθεί στον Μουσολίνι, που θεωρούσε πως έτσι ετρώθη το κύρος του. Πέραν όμως αυτού του γεγονότος, η επίθεση αποφασίστηκε γιατί υπήρχε και η αντίληψη πως η Ελλάδα ήταν μια βάση των Βρετανών στη περιοχή της Μεσογείου.
Το σχέδιο προέβλεπε αρχικά η επίθεση να γίνει από την Ήπειρο και στην συνέχεια η πίεση προς την Θεσσαλονίκη, ενώ σημαντική ήταν και η κατάληψη της Αθήνας. Οι Ιταλοί αξιωματούχοι, όπως ο Βισκόντι Πράσκα (αρχηγός των ιταλικών ενόπλων δυνάμεων στην Αλβανία) και ο Τσιάνο, θεωρούσαν πως η Ελλάδα θα ήταν ένας εύκολος και γρήγορος στόχος. Οι διαφωνίες του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού Μπαντόλιο για την ισορροπία των δυνάμεων δεν εισακούστηκαν. Τελικά ορίστηκε η 28η Οκτωβρίου, η ημέρα που θα κοινοποιούνταν το τελεσίγραφο της Ιταλίας προς την Ελλάδα, θα έφτανε με αυτόν τον τρόπο ο πόλεμος και στην χώρα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σε συλλογικό έργο, Ελλάδα 20ος αιώνας 1940-1950, τόμος Α΄, κείμενο της Μαρίνας Πετράκη, Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940-1941, Εκδόσεις Η Καθημερινή 2017, σελ. 14-20
- Σε συλλογικό έργο, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Νεώτερος ελληνισμός από το 1913 ως το 1941, τόμος ΙΕ΄, κείμενο του Ιωάννη Κολιόπουλου, Εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών 1978, σελ. 409-411
- Γενικό Επιτελείο Στρατού Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Η Συμβολή της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Έκδοση Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού 2009, σελ. 34-35
