Της Φαίης Φωτιάδου,
Περπατώντας στους κεντρικούς -κυρίως- δρόμους της πόλης, αλλά και σε πολλά γραφικά στενάκια της, οι γνωστοί ως «αρτίστες του δρόμου» βρίσκονται εκεί να κάνουν την καθημερινή βόλτα των περαστικών ελαφρώς πιο πικάντικη, με τα show τους να μαγνητίζουν τα βλέμματα και να καθηλώνουν με τις δραστηριότητες και το ταλέντο τους. Ποικίλες και ξεχωριστές φυσιογνωμίες και προσωπικότητες, από μουσικούς, χορευτές, ζωγράφους και ακροβάτες μέχρι λιγότερο διαδεδομένους, όπως κουκλοπαίχτες, κλόουν, ζογκλέρ, ζωντανά αγάλματα και ταχυδακτυλουργούς, είναι εκεί για να διασκεδάσουν το κοινό τους, κάνοντας αυτό που αγαπούν.
Ο «δρόμος» ως αντικείμενο έχει αποτελέσει έναν πρότυπο τόπο ελευθερίας και ρομαντισμού από πολύ νωρίς. Ήδη από την αρχαιότητα, οι μουσικοί ήταν ίσως από τα πιο συνηθισμένα θεάματα που συναντούσε κανείς στα πλακόστρωτα μονοπάτια, καθώς ήταν ο μοναδικός τρόπος να γίνουν γνωστοί πριν από την ανακάλυψη της καταγραφής των έργων τους. Οι λατέρνες ήταν ίσως από τις πρώτες μηχανές που παρήγαγαν μουσική, με τις μελωδίες να αντιστέκονται στο αστικό περιβάλλον. Ποιητές και προφήτες που προέβλεπαν το βραχύ μέλλον ήταν μια επίσης κοινή εικόνα, ιδίως κατά τη μεσαιωνική εποχή, ενώ έγιναν ευρύτερα διαδεδομένοι τον καιρό του ρομαντισμού.
«Η μουσική του δρόμου είναι εκείνη που πηγάζει από την ελευθερία της ψυχής, από την αγάπη για επαφή και όμορφες νότες. Οι μουσικοί του δρόμου είναι οι καλλιτέχνες που δε βάζουν στη μουσική τους ούτε όρια ούτε ταμπέλες.»
Εκείνη την περίοδο, η τέχνη της ζωγραφικής είχε αρχίσει να παίρνει τα πάνω της, με άγνωστους και ανώνυμους καλλιτέχνες να εμφανίζονται ανάμεσα στους περαστικούς, δημιουργώντας και πουλώντας τα έργα τους, αλλά και μεγαλύτερα ονόματα, όπως είναι ο Pablo Picasso, που γεμάτος με περιέργεια έκανε την πρακτική του στους δρόμους, τα καφενεία και τα πορνεία, φορτωμένος πάντα με τα σύνεργά του, στην προσπάθεια να αποδώσει στιγμές της καθημερινής ζωής.
Την ίδια εποχή, ενώ οι μίμοι είχαν ήδη κάνει την πρώτη τους εμφάνιση ως τραγικοί ήρωες σε έργα αρχαίων Ελλήνων, όπως ο Αισχύλος, κατά τον μεσαίωνα βγήκαν στους δρόμους των μεγάλων πόλεων σε χώρες της Ευρώπης, ενώ στη Γαλλία καθιερώθηκε η -γνωστή σε όλους μας- εμφάνισή τους με τα ασπρόμαυρα ρούχα και το χλωμό μακιγιάζ στο πρόσωπό τους. Για αρκετό καιρό τους συναντούσαμε ως μεμονωμένους ηθοποιούς ή και ολόκληρα γκρουπ σε κάποια θεατρική παράσταση του δρόμου, τόσο σε τραγικούς όσο και σε κωμικούς ρόλους. Η δράση τους αυτή έχει επηρεάσει άμεσα τη λογοτεχνία, με αριστουργήματα, όπως το The Last Butterfly του γνωστού μυθιστοριογράφου Michael Jacot, αλλά και έμμεσα, αφού χάρη στις επιτυχημένες παντομίμες τους η Γερμανική Εξπρεσιονιστική παραγωγή ταινιών ακολούθησε το παράδειγμά τους και δημιούργησε έργα με μινιμαλιστικούς διαλόγους, δίνοντας περισσότερο από ποτέ έμφαση αποκλειστικά στις κινήσεις του σώματος και τις εκφράσεις στα πρόσωπα των ηθοποιών. Χάρη στο νέο κινηματογραφικό είδος που ανήλθε, έγινε παγκόσμια αναγνωρίσιμη η φιγούρα του «Σαρλό», Τσάρλι Τσάπλιν.
Πολύ αργότερα, στα μέσα της δεκαετίας του 1970, από κοινωνικά κατώτερες τάξεις της αφροαμερικανικής και λατινοαμερικανικής κοινωνίας γεννήθηκε ένα νέο ρεύμα, το hip hop, ως αντίδραση στα τότε πολιτικά καθεστώτα αλλά και ως εκτόνωση και διαφυγή από τα αρνητικά συναισθήματα που τους προκαλούσαν. Το είδος αυτό έγινε γνωστό μια δεκαετία μετά, όταν η νεολαία του συγκεκριμένου κοινωνικού στρώματος χρησιμοποίησε δημόσιους χώρους, όπως πάρκα, πλατείες και πεζοδρόμια, όπου ο κόσμος μπορούσε να δει τους εφήβους να χορεύουν, να τραγουδούν αυτοσχέδιες ρίμες και να φτιάχνουν μουσική, χρησιμοποιώντας το σώμα τους. Μέσα από τις κινήσεις και τις φράσεις τους, μετέφεραν στον κόσμο συνειδητά ή υποσυνείδητα μηνύματα, έχοντας την ευκαιρία να ακουστεί ελεύθερα η γνώμη τους στην πολιτεία, να ασκήσουν κριτική και να προβάλουν τις νεωτερικές τους αντιλήψεις με το πάθος που τους διακατείχε. Έτσι, η τέχνη του graffiti, με έναν από τους πιο γνωστούς καλλιτέχνες του δρόμου με την υπογραφή Banksy, ξεκίνησε ριζοσπαστικά ως μια ακόμα υποκατηγορία του street hip hop. Σε μια κοινωνία όπου η καταπίεση, η αδικία και η ανισότητα ήταν κύρια προβλήματα, οι νέοι είχαν την ανάγκη να ξεχωρίσουν, να νιώσουν υπαρκτοί και να αλλάξουν τον κόσμο. Σύντομα έγινε το πιο δημοφιλές είδος μουσικής στις αρχές του 2000.
«Ο δρόμος δεν φιμώνεται, τσακίζει και πεισμώνει, σας χαιρετάνε οι τρελοί που πολεμάνε ακόμη» Mentira Witch, «Το ουρλιαχτό»
Σε πιο σύγχρονες συνθήκες, τα «ζωντανά αγάλματα» γίνονται μόδα. Άνθρωποι βαμμένοι με ασημί, χρυσό ή μπρούτζινο χρώμα που στέκονται για ώρες ακίνητοι στους δημόσιους χώρους αναπαριστούν σπουδαίες προσωπικότητες, όπως Ρωμαίους αυτοκράτορες, μέλη βασιλικών οικογενειών, αλλά και αξιοσημείωτα ορόσημα, όπως το άγαλμα της Ελευθερίας και τις Καρυάτιδες της Ακρόπολης. Κάθε ένας από αυτούς αφιερώνει πολλές ώρες την εβδομάδα, βάζοντας και βγάζοντας το παχύ make up, ενώ περνούν αμέτρητες ώρες για την απαραίτητη προετοιμασία. Έπειτα ορμούν σε πλατείες και υπόγειες διαβάσεις, διασκεδάζοντας τους περαστικούς, τρομάζοντάς τους και βγάζοντας πολλές αναμνηστικές φωτογραφίες μαζί τους, ενώ ταυτόχρονα τους ενημερώνουν για τον εκάστοτε χαρακτήρα που εκπροσωπούν.
Μερικά ακόμα παραδείγματα σπουδαίων προσωπικοτήτων που υπακούουν στην πολιτιστική κουλτούρα, ενώ ξεκίνησαν από παραστάσεις του δρόμου, αποτελούν γνωστά ονόματα της παγκόσμιας δισκογραφίας αλλά και άλλων καλλιτεχνικών ή μη χώρων, όπως είναι το αποκαλούμενο «μαργαριτάρι» της ροκ αλλά και της μπλουζ μουσικής, Janis Joplin, ο γνωστός τραγουδιστής της ποπ, Ed Sheeran, ο οποίος ζούσε υπό άθλιες συνθήκες, μέχρι να τον ανακαλύψουν τυχαία, η βραβευμένη με Grammy’s τραγουδίστρια και ηθοποιός, Sheryl Crow, ξεκινώντας την καριέρα της από έξι ετών, παίζοντας πιάνο στις πλατείες, καθώς και ο πολυαγαπημένος Robin Williams, ηθοποιός και κωμικός, που κατά τα νεότερα χρόνια της ζωής του συνήθιζε να κάνει μικροπαραστάσεις στο Central Park της Νέας Υόρκης μαζί με τον φίλο του, Todd Oppenheimer, διασκεδάζοντας τους διαβάτες και τραβώντας το ενδιαφέρον πολλών φωτογράφων.
Βλέπουμε, λοιπόν, πως αυτή η πολύ ιδιαίτερη μορφή τέχνης του δρόμου, γνωστή και ως busking, έχει αποτελέσει αναμφίβολα έναν σημαντικό παράγοντα για την ανάπτυξη πολλών πολιτιστικών ταυτοτήτων και τη δημιουργία αριστουργημάτων μέσα από την ανάδειξη αξιοσημείωτων μορφών που είχαν την τύχη να αναγνωριστεί το ταλέντο τους παρά τις όποιες δυσκολίες. Οι αρτίστες αυτού του τύπου πλέον θεωρούνται η ψυχή μιας πόλης, αφηγητές μιας ιστορίας πραγματικής ή φανταστικής. Είναι η διαφορετική νότα που σπάει τη ρουτίνα μιας σφύζουσας καθημερινής ζωής, ενώ η μονοτονία είναι μια λέξη που εξαφανίζεται πίσω από το κοινωνικό φως που προσφέρουν. Ρισκάρουν και θέτουν σε δοκιμασία την τέχνη τους, κάνοντάς την να αποκτήσει τεράστια σημασία, κάνοντας απλά αυτό που αγαπούν, δίνοντας ευχάριστες στιγμές σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη να θυμηθούν το πραγματικό νόημα, που δεν είναι άλλο από τις μικρές ξεχωριστές στιγμές που απαρτίζουν τη ζωή.
Μπορεί κανείς να φανταστεί έναν κόσμο χωρίς το φως τους;
