Του Χρήστου Αμανατίδη,
Ο Γάιος Οκταβιανός είναι μια ιστορική προσωπικότητα, την οποία οι μελετητές προσεγγίζουν με σεβασμό. Επρόκειτο για έναν ενεργητικό και διορατικό άνθρωπο, ο οποίος ήταν σε θέση να εξασφαλίζει τα μέγιστα από μια κατάσταση, ακόμα και φαινομενικά εναντίον του. Αλλά ποιος ήταν ο Γάιος Οκταβιανός, πώς ανελίχθηκε στην εξουσία και πώς κατάφερε να εγκαθιδρύσει μια νέα τάξη πραγμάτων, όταν πολύπειροι προκάτοχοί του απέτυχαν; Σε αυτά τα ερωτήματα θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε στο αφιέρωμά μας στον Πρώτο Υπηρέτη της Ρώμης.
Ο Γάιος Οκταβιανός γεννήθηκε το 63 π.Χ. και ήταν ανιψιός του Γάιου Ιουλίου Καίσαρα, του ανθρώπου που μετά από σκληρές και πολύχρονες διαμάχες κατάφερε να συντρίψει τους αντιπάλους του και να επιβληθεί στη Ρώμη ως ο ισόβιος δικτάτωρ της. Βλέποντας τις δυνατότητες του ανιψιού του και θεωρώντας την εξουσία του κληρονομική, ο Καίσαρ συνέταξε διαθήκη, βάσει της οποίας υιοθετούσε τον Οκταβιανό και του κληροδοτούσε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του.
Το 44 π.Χ. όταν ο Καίσαρ δολοφονήθηκε από μια ομάδα συνωμοτών Συγκλητικών, ο Οκταβιανός βρισκόταν στην Ιλλυρία, όπου ολοκλήρωνε τη γενική του μόρφωση και τη στρατιωτική του εκπαίδευση. Το νεαρό της ηλικίας του (ήταν μόλις 18 ετών τη χρονιά που ο θείος του δολοφονήθηκε), ουσιαστικά τον προστάτεψε από τους εχθρούς του Καίσαρα.
Μεταξύ των υφισταμένων του Καίσαρα, η πιο πιθανή επιλογή για τη διαδοχή ήταν ο Μάρκος Αντώνιος, ο ικανότερος από τους συνεργάτες του νεκρού δικτάτορος, ένας εκ των 2 υπάτων της χρονιάς και διαχειριστής της περιουσίας και της ιδιωτικής αλληλογραφίας του νεκρού προϊσταμένου του.
Ο Αντώνιος κυνήγησε τους δολοφόνους του Καίσαρα και οι αρχηγοί τους, Δέκιμος Βρούτος και Κάσσιος κατέληξαν πολιορκημένοι στη Μακεδονία. Με τις στρατιωτικές του ικανότητες να είναι γνωστές στο ρωμαϊκό κόσμο, το παιχνίδι έμοιαζε να λήγει οριστικά υπέρ του.
Παρόλα αυτά, ο Οκταβιανός διεκδίκησε τα δικαιώματά του: Ως Γάιος Ιούλιος Καίσαρ Οκταβιανός ζήτησε μερίδιο στη διακυβέρνηση του ρωμαϊκού κράτους. Όταν ο Αντώνιος αρνήθηκε, ο Οκταβιανός στράφηκε εναντίον του και προσέφερε τη βοήθειά του στην Σύγκλητο. Την πράξη αυτή υποστήριξε έντονα ο επικεφαλής της συγκλητικής παράταξης Κικέρων, πιστεύοντας ότι βρήκε ένα χρήσιμο όργανο για να καθυποτάξει τον επικίνδυνο Αντώνιο και που θα μπορούσε να παραμερίσει αργότερα.
Όμως ο Οκταβιανός πρόλαβε αυτή την κατάσταση. Το 43 π.Χ. με εξουσία Πραίτωρα νίκησε τις δυνάμεις του Αντωνίου στη Μυτίνη. Δεδομένου ότι οι 2 ύπατοι που τον συνόδευαν σκοτώθηκαν στη μάχη, ο Οκταβιανός ήταν ο αξιωματούχος με την υψηλότερη πολιτική αρχή. Έτσι απαίτησε από τη Σύγκλητο να τον ανακηρύξει ύπατο, να του επιτρέψει να τελέσει θρίαμβο και να αποκαταστήσει με γη και χρήματα τους άντρες του. Η Σύγκλητος αρνήθηκε να ικανοποιήσει αυτές τις απαιτήσεις και έτσι αντί να αποτελειώσει τον Αντώνιο, ο νεαρός προσεταιρίστηκε τους περισσότερους στρατιώτες του, πολιόρκησε τη Ρώμη, εξελέγη ύπατος και τέλεσε θρίαμβο.
Με τη Σύγκλητο να έχει ουσιαστικά χάσει τον έλεγχο της σημερινής Ιταλίας, ο Οκταβιανός, ο Αντώνιος και ο Λέπιδος (επικεφαλής του ρωμαϊκού ιππικού επί Καίσαρα) συναντήθηκαν κοντά στην Μπολώνα της βορείου Ιταλίας και συγκρότησαν τριανδρία. Μια τριανδρία απόλυτης εξουσίας, πενταετούς διάρκειας και επιφορτισμένη με την αναδιοργάνωση της ρωμαϊκής πολιτείας.
Η τριανδρία εκκαθάρισε τη συγκλητική τάξη από τα πιο επικίνδυνα μέλη της (μεταξύ των θυμάτων ήταν και ο Κικέρων) και δήμευσε τις περιουσίες τους, ενώ το 42 π.Χ. (1 χρόνο μετά τη συγκρότηση της τριανδρίας) ο Οκταβιανός και ο Αντώνιος κατατρόπωσαν τις δυνάμεις του Μάρκου Βρούτου (ο Δέκιμος σκοτώθηκε προσπαθώντας να διαφύγει στην Ανατολή) και του Κάσσιου στους Φιλίππους της Μακεδονίας, συντρίβοντας οριστικά τη συγκλητική παράταξη.
Αλλά ακόμα και με τους Συγκλητικούς εκτός μάχης, η Ρώμη δεν επρόκειτο να ησυχάσει από τον εμφύλιο σπαραγμό: Οι φιλοδοξίες καθενός από τους τρεις εταίρους έρχονταν σε αντίθεση με αυτές των συντρόφων του. Οι σχέσεις του Οκταβιανού και του Αντωνίου χειροτέρευαν διαρκώς και η σύγκρουση μεταξύ των δύο αντρών φάνταζε αναπόφευκτη. Ακόμα και 2 συμβιβασμοί που έγιναν το 40 π.Χ. στο Βρινδήσιο και το 37 π.χ. στον Τάραντα, απλώς τη μετέθεσαν για αργότερα.
Την ίδια χρονιά, ο Οκταβιανός κατάφερε να νικήσει τον Σέξτο Πομπήιο (γιο του Γναίου Πομπηίου που επικαλούμενος τη συγγένειά του με τον Μεγάλο άντρα απαιτούσε μερίδιο από τα λάφυρα) και να αφαιρέσει όλες τις κτήσεις του Λέπιδου. Προσάρτησε έτσι στις επαρχίες που διοικούσε (Γαλατία, Ισπανία και Ιταλία) τη Σαρδηνία, τη Σικελία, την Ελλάδα (κτήσεις Πομπηίου) και τη βόρεια Αφρική (κτήσεις Λέπιδου), καθιστώντας εαυτόν κύριο ολόκληρης της ρωμαϊκής Δύσης. Ο καιρός των διαπραγματεύσεων παρήλθε και επίσημα.
Το 36 π.Χ. ο Αντώνιος και ο Οκταβιανός ήρθαν σε οριστική ρήξη. Ο Οκταβιανός εκμεταλλεύτηκε δύο αποτυχημένες εκστρατείες του Αντωνίου στην Παρθία, αλλά και την δουλική υποταγή του στις απαιτήσεις της συζύγου του, Κλεοπάτρας. Άρχισε να διαδίδει φήμες πως ο Αντώνιος δεν ήταν παρά ένας εκφυλισμένος, αναξιοπρεπής και άβουλος άνθρωπος που πρόδωσε τα συμφέροντα της πατρίδας του. Απεναντίας, ο Οκταβιανός προβλήθηκε ως ο υπερασπιστής των ρωμαϊκών αρετών και ορκίστηκε να ξεπλύνει αυτή την προσβολή.
Οι θέσεις του Οκταβιανού βρήκαν απήχηση: Πολλοί στρατιώτες και αξιωματικοί του Αντωνίου τις πίστεψαν και τον εγκατέλειψαν. Όσα μέλη της Συγκλήτου γλύτωσαν από τις εκκαθαρίσεις και παρέμειναν στις θέσεις τους, έδωσαν στον ανιψιό του Καίσαρα την υποστήριξή τους, ζητώντας του να αποκαταστήσει την τιμή του ρωμαϊκού έθνους.
Οι δυο άνδρες συγκρούστηκαν το 31 π.Χ. Ο Οκταβιανός χτύπησε αιφνιδιαστικά τον Αντώνιο στο Άκτιο και κατέστρεψε τον στόλο του αντιπάλου του. Με το στρατό του διαλυμένο ή υποταγμένο στον νικητή Οκταβιανό, ο Αντώνιος μαζί με την Κλεοπάτρα κατέφυγε στην Αίγυπτο, όπου δέχθηκε την τελευταία του ήττα το 30 π.Χ. Και οι δύο αυτοκτόνησαν αφήνοντας τον Οκταβιανό, κύριο της Αιγύπτου και ουσιαστικό μονοκράτορα της ρωμαϊκής οικουμένης. Μια θέση της οποίας την άσκηση θα εξετάσουμε στο δεύτερο μέρος του αφιερώματός μας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- M. Rostovtzeff: Ρωμαϊκή Ιστορία, σελίδες 161, 163-171 και 189-205
- Nancy και Andrew Ramage: Ρωμαϊκή τέχνη, σελίδες 105-110
- Θα ήθελα να αποδώσω ιδιαίτερες ευχαριστίες στην λέκτορα Αρχαιοελληνικής, Ρωμαϊκής, Βυζαντινής και Μεσαιωνικής Ιστορίας Βασιλική Κάλφογλου-Καλοτεράκη για τις πληροφορίες που άντλησα από τις διαλέξεις που έδωσε στις 26 Απριλίου, 3 και 10 Μαΐου του 2018 για την άνοδο και διακυβέρνηση του Οκταβιανού στο πλαίσιο του μαθήματος Εισαγωγή στη Ρωμαϊκή Ιστορία.
