Της Σωτηρίας Γιαννακοπούλου,
Σαν βόμβα έσκασε το απόγευμα της Παρασκευής, η είδηση ότι ένας άνδρας 18 ετών αποκεφάλισε τον 47χρονο καθηγητή Samuel Paty σε προάστιο του Παρισιού, σκορπώντας τον τρόμο εντός και εκτός συνόρων. Σύμφωνα με τις αστυνομικές αρχές, ο θύτης περίμενε τον καθηγητή έξω από το σχολείο όπου δίδασκε, εντοπίζοντας το θύμα του με τη βοήθεια ανυποψίαστων μαθητών στους οποίους απευθύνθηκε, προκειμένου να του τον υποδείξουν. Στην συνέχεια, ακολούθησε τον άτυχο καθηγητή στο δρόμο προς το σπίτι του και του επιτέθηκε με μαχαίρι αποκεφαλίζοντας τον. Μετά τη δολοφονία, ο νεαρός άνδρας δημοσίευσε τη φωτογραφία του πτώματος στον προσωπικό του λογαριασμό στο Twitter, αναλαμβάνοντας την ευθύνη για τον φόνο του με περισσή περηφάνια, ενώ όταν οι αστυνομικές δυνάμεις προσπάθησαν να τον ακινητοποιήσουν τους επιτέθηκε, πέφτοντας εν τέλει νεκρός από τα πυρά τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτόπτες μάρτυρες δήλωσαν ότι ο δράστης ήταν οπλισμένος και φορούσε γιλέκο με εκρηκτικό μηχανισμό.
Αιτία της στυγνής αυτής δολοφονίας αποτέλεσαν οι εικόνες του Charlie Hebdo, που παρουσίασε ο καθηγητής εντός της τάξης σε ένα μάθημα, το οποίο ήταν αφιερωμένο στην ελεύθερη έκφραση, και απεικόνιζαν τον προφήτη Μωάμεθ γυμνό, σατιρίζοντας-καταγγέλλοντας τον ισλαμικό εξτρεμισμό. Όπως έγινε γνωστό, ο καθηγητής είχε προειδοποιήσει τους μουσουλμάνους μαθητές να αποχωρήσουν από την τάξη πριν δείξει τα εν λόγω σκίτσα, προκειμένου να μην τους προσβάλλει. Ωστόσο μία από τις μαθήτριες του, αγνοώντας τις συστάσεις του, αρνήθηκε να αποχωρήσει, περιμένοντας την ανάλυση του. Το κορίτσι μετέφερε στους γονείς της το εν λόγω περιστατικό με τον πατέρα της να αντιδρά έντονα, καταγγέλλοντας στα social media τον καθηγητή, ζητώντας άμεσα την απομάκρυνση του από την εκπαίδευση, απευθυνόμενος παράλληλα για στήριξη στους υπόλοιπους γονείς, γνωστοποιώντας το γεγονός.
Η εμπλοκή του ISIS στην επίθεση της δολοφονίας του καθηγητή τέθηκε εξ αρχής στο επίκεντρο των ερευνών των γαλλικών αρχών. Άλλωστε, σύμφωνα με μαρτυρίες, ο δράστης κατά την διάρκεια της επίθεσης του στον άτυχο καθηγητή φαίνεται να φώναξε «Αλλάχ Ακμπάρ», αφιερώνοντας, ουσιαστικά, το έγκλημα του στην αγάπη για την πίστη του, επιδιώκοντας την προστασία των ισλαμικών αξιών. Οι υποθέσεις αυτές επιβεβαιώθηκαν περίτρανα. Ο 18χρονος Τσετσένος φαίνεται να είχε στενές σχέσεις με το ISIS, ενώ, όπως αποκαλύφθηκε, και η αδελφή του είχε ταξιδέψει το 2014 στην Συρία, προκειμένου να ενταχθεί στα κλιμάκια του ISIS. Οι προβληματισμοί που ομολογουμένως απορρέουν από την εν λόγω υπόθεση είναι το πώς ο θρησκευτικός φανατισμός καλλιεργείται εντός των κόλπων της κοινωνίας, επηρεάζοντας κατά βάσει τους νέους και φυσικά, το εάν η ελευθερία λόγου παρέχει άσυλο στη σάτιρα, νομιμοποιώντας τα εκάστοτε αντικείμενα της.
Είναι γεγονός ότι ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της Γαλλίας έχει τεθεί πολλές φορές στο στόχαστρο τόσο των γαλλικών κυβερνήσεων, όσο και των συντηρητικών ομάδων της κοινωνίας, τάση η οποία ενισχύθηκε, έπειτα από τις αλλεπάλληλες τρομοκρατικές επιθέσεις που δοκίμασαν τις αντοχές του μέσου Γάλλου πολίτη. Ασφαλώς μία κορεσμένη από βία κοινωνία, η οποία μάλιστα φέρει και θρησκευτικό πρόσημο είναι επόμενο να αναπτύξει αντιισλαμικά αισθήματα, περιθωριοποιώντας, αδίκως, το σύνολο της μουσουλμανικής γαλλικής κοινότητας. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω; Η αύξηση του αισθήματος της ισλαμοφοβίας και του ρατσισμού που έμμεσα ή μη δηλητηριάζουν την αντίληψη του μέσου πολίτη. Η αντιμετώπιση των εν λόγω συμπεριφορών μπορεί να επηρεάσει ποικιλοτρόπως την ψυχολογία του αποδέχτη, ειδικά όταν αναφερόμαστε σε παιδιά που βρίσκονται στην ευαίσθητη ηλικία της εφηβείας. Οι νέοι ως γνωστόν είναι πιο ευάλωτοι με αποτέλεσμα να αποτελούν εύκολα θηράματα για ακραίες ομάδες, οι οποίες καπηλευόμενες την αθωότητα τους τους χρησιμοποιούν, διαιωνίζοντας το παιχνίδι μίσους και βίας στο οποίο στηρίζουν την δράση τους. Ένα από τα παιδιά αυτά αποτελεί και ο 18χρονος Τσετσένος, ο οποίος παγιδευμένος μέσα στην δίνη της ισλαμιστικής προπαγάνδας του ISIS δε δίστασε να θυσιάσει την ίδια του την ύπαρξη, προκειμένου να εκδικηθεί τους «άπιστους».
Το δεύτερο ζήτημα που ανακύπτει από το συγκεκριμένο περιστατικό είναι τα όρια της σάτιρας. Στο πλαίσιο της ελευθερίας έκφρασης και της ανεξιθρησκίας κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να τοποθετείται, όπως και όπου αυτός επιθυμεί, χωρίς να πρέπει να απολογηθεί για τα πιστεύω του. Όσον αφορά ωστόσο τη σάτιρα, πολλάκις τα όρια μπορεί να ξεπεραστούν, προκαλώντας μοιραία εντάσεις, ειδικά όταν αυτή έχει ως στόχο την ανάδειξη του χάσματος μεταξύ πολιτισμών και ταυτοτήτων. Κατά το Ισλάμ η απεικόνιση του Μωάμεθ και του Αλλάχ απαγορεύεται ρητά, ενώ οι κανόνες που έχει επιβάλλει διέπουν κάθε πτυχή της καθημερινότητας των πιστών, οι οποίοι τους ακολουθούν ευλαβικά. Με άλλα λόγια οι ισλαμιστές είναι προσκολλημένοι στην θρησκεία τους. Εκεί εντοπίζεται η διάσταση μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Ο Διαφωτισμός συνέβαλε καθοριστικά στον απογαλακτισμό της δυτικής κοινωνίας από τους κανόνες της θρησκείας, γεγονός που άνοιξε την ψαλίδα ανάμεσα τους, επαναπροσδιορίζοντας την σχέση τους.
Αναμφίβολα, τα σκίτσα του Charlie Hebdo καυτηριάζουν την οπισθοδρομική ισλαμιστική κουλτούρα, αποτυπώνοντας τις στερεοτυπικές αντιλήψεις που αποθαρρύνουν την εξέλιξη της ισλαμιστικής κοινωνίας. Ωστόσο, θα ήταν αφελές να πούμε ότι τα εν λόγω έργα δεν έχουν ως στόχο να προκαλέσουν, θίγοντας πολλές φορές το μουσουλμανικό λαό, πυροδοτώντας θελημένα ή μη τον κοινωνικό διχασμό. Στο σημείο αυτό εντοπίζουμε την αχίλλειο πτέρνα της σάτιρας. Σε θέματα κομβικής σημασίας, όπως το ζήτημα της πίστης, θα πρέπει η σάτιρα να φιλτράρετε διατηρώντας τον σεβασμό έναντι των αντιλήψεων των άλλων. Πώς επιτυγχάνεται αυτό; Μέσω της παιδείας, η βάση της οποία είναι ο σεβασμός, ο διάλογος και η τεκμηριωμένη άποψη.
Ασφαλώς, καμία μορφή σάτιρας, όσο σκληρή και αν είναι, δεν δικαιολογεί περιστατικά βίας και ειδικά όταν αυτά μεταφράζονται σε ανθρώπινες ζωές. Η λογοκρισία σε κάθε της έκφανση είναι κατακριτέα και καθιστά πλήγμα έναντι της δημοκρατίας και του φιλελεύθερου πνεύματος. Δυστυχώς, η ισλαμιστική τρομοκρατία δεν αποτελεί, ως φαίνεται, φαινόμενο της προηγούμενης δεκαετίας. Η μη ανοχή στις διαφορετικές αντιλήψεις και οι δολοφονικές καταδίκες που επιβάλλουν αυθαίρετα τα μέλη του ISIS, εντείνουν το κλίμα μίσους και τον διπολικό χαρακτήρα της σύγχρονης κοινωνίας, οδηγώντας την για άλλη μια φορά σε κοινωνικό αδιέξοδο. Όπως δήλωσε ο πρόεδρος Μακρόν «Θα το πω σήμερα με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο. Δεν θα περάσουν (οι τρομοκράτες). Θα τους μπλοκάρουμε, δεν θα περάσουν! Το σκοτάδι και η βία που το ακολουθεί δεν θα κερδίσουν. Δεν θα μας χωρίσουν, αυτό είναι που ψάχνουν και πρέπει να μείνουμε ενωμένοι, πολίτης προς πολίτη. Καλώ όλους τους συμπατριώτες μας να ενωθούν χωρίς καμιά διάκριση, γιατί πάνω απ’ όλα μας ενώνουν οι κοινές αξίες, η ιστορία και το ίδιο πεπρωμένο.».
