Της Κωνσταντίνας Γεωργίου,
Πριν από 75 χρόνια, κατά το έτος ίδρυσης του ΟΗΕ, το περιβάλλον μας βρισκόταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση και η ανάγκη προστασίας του φαινόταν σχεδόν μηδενική. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα ήταν λίγα και τοπικά, συγκεντρωμένα κυρίως σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική, δηλαδή σε περιοχές με ανεπτυγμένη βιομηχανία. Ως εκ τούτου, ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών δεν περιελάμβανε αναφορές στην προστασία του πλανήτη που μας φιλοξενεί. Πώς εξελίχτηκε ιστορικά και θεσμικά η σχέση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών με το περιβάλλον;
Η Διάσκεψη για τη Βιόσφαιρα, το 1968, στο Παρίσι, υπό την αιγίδα της UNESCO, υπήρξε εφαλτήριο για διασκέψεις με σχετικό προσανατολισμό, αν και είχε κυρίως οικονομικά κίνητρα για την ορθολογική χρήση και διαφύλαξη των φυσικών πόρων. Στα χρόνια που ακολούθησαν, τα κράτη του Δυτικού κόσμου θεσμοθέτησαν στα εθνικά τους δίκαια πρώιμες «πράσινες πολιτικές», ωστόσο, σύντομα διαπιστώθηκε ότι η μόλυνση και οι ρύποι δεν περιορίζονται σε σύνορα, γεγονός που κατέδειξε την ανάγκη συλλογικής-παγκόσμιας δράσης.
Το έτος 1968, κατόπιν πρωτοβουλίας της Σουηδίας, εγκρίνεται από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών η πραγματοποίηση συνδιάσκεψης για το περιβάλλον, παρόλο που αυτό δεν ενέπιπτε ρητά στις αρμοδιότητές της. Έτσι, η Συνδιάσκεψη της Στοκχόλμης για το ανθρώπινο περιβάλλον ξεκίνησε στις 5 Ιουνίου 1972, ημέρα που παγιώθηκε να γιορτάζεται ως παγκόσμια ημέρα περιβάλλοντος. Υιοθετήθηκε η Διακήρυξη 26 Αρχών που θέτει το περιβάλλον ως ζήτημα διεθνούς ενδιαφέροντος και υπογραμμίζει την ανάγκη παγκόσμιας συνεργασίας για το εν λόγω θέμα, ενώ, επίσης, προετοιμάστηκε η ίδρυση του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (United Nations Environment Programme – UNEP). Τέλος, στο πλάνο δράσης που υιοθετήθηκε, τέθηκαν οι θεμελιώδεις αρχές του περιβαλλοντικού δικαίου. Η Συνδιάσκεψη της Στοκχόλμης ήταν η αρχή για μια σειρά από δράσεις και διασκέψεις του ΟΗΕ, τολμηρές ή δειλές, για την προστασία του περιβάλλοντος.
Στα επόμενα χρόνια, η ιδέα αποτροπής της ρύπανσης και των οικολογικών καταστροφών ακόμα ωρίμαζε στα κράτη και τις κυβερνήσεις, κυρίως των ανεπτυγμένων βιομηχανικά κρατών, αλλά και των αναπτυσσόμενων. Μία από τις σημαντικές διασκέψεις που ακολούθησαν έλαβε χώρα στο Ρίο, το 1992. Γνωστή ως «Σύνοδος για τη Γη», η UNCED (United Nations Conference on Environment and Development) δημιουργήθηκε για να ρυθμίσει, μεταξύ άλλων, ζητήματα ανάπτυξης με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Περιέλαβε κυρίως Συμβάσεις για την κλιματική αλλαγή και τη βιοποικιλότητα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται η Ατζέντα 21, με περιβαλλοντικούς στόχους και η Διακήρυξη του Ρίο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη. Θεμελιώδης και καθοριστική για το μέλλον υπήρξε η δεσμευτική σύμβαση Πλαίσιο για την Κλιματική Αλλαγή (United Nations Framework Convention on Climate Change – UNFCCC) για την σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Επιπλέον, ιδρύεται η Επιτροπή Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ (Commission on Sustainable Development – CSD), για τις ετήσιες αναφορές προόδου των κρατών αναφορικά με τους στόχους της Ατζέντας 21.
Ακολούθησε η Παγκόσμια Διάσκεψη του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη, που πραγματοποιήθηκε στα Μπαρμπάντος, από τις 25 Απριλίου έως τις 6 Μαΐου 1994, η οποία επιβεβαίωσε τις υπάρχουσες αρχές και έθεσε προτεραιότητες, όπως η κλιματική αλλαγή, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας κ.α.. Το Πρόγραμμα Δράσης των Μπαρμπάντος για την Αειφόρο Ανάπτυξη των Μικρών Νησιωτικών Αναπτυσσόμενων Κρατών (BPOA) συμπληρώθηκε αργότερα, τον Ιανουάριο του 2005, με τη Διεθνή Συνάντηση του Μαυρίκιου (Mauritius Strategy of Implementation – MSI).
Το 2002, παρά τις προηγούμενες ενέργειες, το περιβάλλον εξακολουθεί να νοσεί, χωρίς ιδιαίτερες ενδείξεις ανάρρωσης. Δεδομένων των συνθηκών, λαμβάνει χώρα η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη για την Αειφόρο Ανάπτυξη στο Γιοχάνεσμπουργκ (World Summit on Sustainable Development – WSSD), η οποία υιοθέτησε άμεσες δράσεις για τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων και της διατήρησης των φυσικών πόρων που σπανίζουν και δεν επαρκούν για τους κατοίκους του πλανήτη. Έγινε προσπάθεια να ληφθούν μέτρα που θα εξισορροπούν την προσφορά του περιβάλλοντος με τις ανθρώπινες ανάγκες σε νερό, τροφή, ενέργεια, υγεία.
Επτά χρόνια αργότερα έγινε ένα μικρό και, κατά την πλειοψηφία του περιβαλλοντικού κινήματος, απογοητευτικό βήμα προς την προστασία του περιβάλλοντος. Ειδικότερα, η Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή στην Κοπεγχάγη, το 2009, αναγνώρισε την επιτακτική ανάγκη για μείωση των παγκόσμιων εκπομπών ρύπων και έθεσε δέσμευση για αποτροπή της αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας πέρα από τους 2 βαθμούς Κελσίου, σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Η απογοήτευση έγκειται στο γεγονός ότι δεν επέβαλλε καμία νομικά δεσμευτική υποχρέωση ή δέσμευση εκπλήρωσης των στόχων.
Αντίθετα, η συνδιάσκεψη για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στο Ρίο, το 2012 (United Nations Conference on Sustainable Development, Rio+20), αναζωπύρωσε τις ελπίδες για προστασία του περιβάλλοντος και αειφόρο ανάπτυξη. Ένα εκ των κειμένων που προέκυψαν, με τίτλο «Το μέλλον που θέλουμε», αφορούσε σε θέματα πράσινων πολιτικών και πράσινης οικονομίας, ώστε να εναρμονιστούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι με τις οικονομικές δυνατότητες των κρατών. Έτσι, τα 192 κράτη έλαβαν εκ νέου δεσμεύσεις, ανέπτυξαν αναλυτικά τους Στόχους Αειφόρου Ανάπτυξης (Sustainable Development Goals – SDGs) και ενίσχυσαν το ήδη υπάρχον Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα UNEP.
Τέλος, στις σημαντικές συνδιασκέψεις του ΟΗΕ για το περιβάλλον χρειάζεται να αναφερθεί η πρόσφατη σύνοδος κορυφής UNSDS (United Nations Sustainable Development Summit) που πραγματοποιήθηκε το Σεπτέμβριο του 2015 και, σύμφωνα με το έγγραφο περίληψής της, «συγκέντρωσε την προβολή, την πολιτική υποστήριξη και την ώθηση για μια πραγματικά μετασχηματιστική ατζέντα 2030 και για την εφαρμογή της. Οι ομιλητές στη Σύνοδο Κορυφής χαιρέτισαν την έγκριση της Ατζέντας του 2030 για την Αειφόρο Ανάπτυξη και τους 17 Στόχους Αειφόρου Ανάπτυξης».
Φτάσαμε αισίως στο 2020 και μετράμε πολλές προσπάθειες, τοπικές, περιφερειακές και παγκόσμιες, για τη συνειδητοποίηση των περιβαλλοντικών προβλημάτων και την προστασία του πλανήτη. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών πλέον θέτει το περιβάλλον σε ένα από τα κεντρικά σημεία της δράσης του, ως θέμα διεθνούς ενδιαφέροντος που απειλεί την παγκόσμια ασφάλεια. Είναι όσα έχουν γίνει αρκετά;
Ενδεικτικές Πηγές
- Heywood, A. (2013). Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτική στην Παγκόσμια Εποχή. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική
- Sustainable Development Knowledge Platform. (n.d.). Conferences . Διαθέσιμο σε: https://sustainabledevelopment.un.org/conferences
- UNEP. (n.d). UN Environment Programme. Διαθέσιμο σε: https://www.unep.org/
- UNFCCC.(n.d). About. Διαθέσιμο σε: https://unfccc.int/
