Της Βάλιας Πλακουδάκη,
Πριν από τέσσερις αιώνες, ο Ιταλός επιστήμονας Γαλιλαίος Γαλιλέι έθεσε την ελευθερία και την ζωή του σε κίνδυνο, όταν αντιπαρατέθηκε στην θρησκευτική εξουσία για το μοντέλο του ηλιακού συστήματος του Κοπέρνικου, το οποίο υποστήριζε πως η Γη και οι άλλοι πλανήτες περιστρέφονταν γύρω από τον ήλιο. Ο Κοπέρνικος, όπως και ο Γαλιλαίος, υποστήριξε ότι η Γη δεν ήταν το κέντρο του ηλιακού συστήματος.
Οι θεολόγοι και οι εκπρόσωποι της Εκκλησίας επέμεναν πως μια κινούμενη Γη και ένας στάσιμος ήλιος έρχονταν σε σύγκρουση με την Αγία Γραφή και το Πτολεμαϊκό μοντέλο, το οποίο είχε υιοθετηθεί από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Παρά τις αντιρρήσεις των θεολόγων, ο Γαλιλαίος προέβη στη δημοσίευση του βιβλίου του ”Διαλόγου περί των δύο Μεγίστων Συστημάτων του Κόσμου” το 1632, στο οποίο χλεύαζε εκείνους που δεν αποδέχονταν τη θεωρία του Κοπέρνικου. Τον Απρίλιο του 1633, ο επικεφαλής ανακριτής, που διόρισε ο Πάπας Ουρβάνος Η΄, ξεκίνησε έρευνα για τον αστρονόμο και τον διέταξε να εμφανιστεί στο Ιεροδικείο.
Η δίκη του Γαλιλαίου, ενός άνδρα που περιγράφεται από τον Άλμπερτ Αϊνστάιν ως «ο πατέρας της σύγχρονης επιστήμης», πραγματοποιήθηκε σε τρεις συνεδρίες στις 12 Απριλίου, στις 30 Απριλίου και στις 10 Μαΐου του 1633 στη Ρώμη. Στην πρώτη συνεδρία, ο εισαγγελέας αναφέρθηκε στην προειδοποίηση που είχε εκδοθεί εναντίον του Γαλιλαίου 17 χρόνια νωρίτερα, στην οποία ο Γενικός Επίτροπος της Εκκλησίας διέταξε τον επιστήμονα να εγκαταλείψει τις θεωρίες του Κοπέρνικου και να μην τις αναπαράγει ή να τις διδάξει με οποιονδήποτε τρόπο. Το έγγραφο αυτό ήταν μεγίστης σημασίας, καθώς ο Γαλιλαίος παρουσίασε στο βιβλίο του επιχειρήματα υπέρ του μοντέλου του Κοπέρνικου. Όταν ερωτήθη για τις προειδοποιήσεις που είχε δεχθεί, απάντησε: «Ο Καρδινάλιος Μπελαρμίνο (που ήταν επικεφαλής Θεολόγος της Ιεράς Εξέτασης) μου είπε ότι η θεωρία του Κοπέρνικου, που θεωρήθηκε απολύτως αντίθετη με την Αγία Γραφή, δεν θα μπορούσε ούτε να ενστερνιστεί ούτε να υπερασπιστεί, αλλά θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί υποθετικά». Από καθαρά νομική σκοπιά, τα αποδεικτικά στοιχεία που ενοχοποιούσαν ή δικαίωναν τον Γαλιλαίο βρίσκονταν σε «ισοπαλία». Ωστόσο, η ειδική επιτροπή που διορίστηκε με σκοπό να εξετάσει το βιβλίο του Ιταλού επιστήμονα και να καθορίσει εάν παραβίασε τις εντολές της Εκκλησίας, απεφάνθη πως γράφοντας και δημοσιεύοντας το βιβλίο, ο Γαλιλαίος παρενέβη το νόμο.
Αναμφίβολα, φοβούμενος για την ζωή του, ο επιστήμονας παραδέχθηκε ότι σε ορισμένα σημεία του βιβλίου του, τα επιχειρήματα του υπέρ της θεωρίας του Κοπέρνικου εμφανίστηκαν ισχυρότερα από ότι θα έπρεπε, καθώς παραφέρθηκε, όπως τόνισε, «από μάταιη φιλοδοξία, καθαρή άγνοια και απροσεξία». Προσφέρθηκε να κάνει οποιαδήποτε τροποποίηση θα πρότεινε το δικαστήριο στο βιβλίο του. Η περίληψη της δίκης αποδείχθηκε εξαιρετικά επιζήμια για τον Γαλιλαίο. Περιείχε ακόμη και ψευδείς ισχυρισμούς που αναφέρονταν στο όνομα του 18 χρόνια νωρίτερα, όπως ότι είχε ακουστεί να δηλώνει ότι ο Θεός ήταν ένα «ατύχημα».
Ο Γαλιλαίος καταδικάστηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό στο σπίτι του στην Φλωρεντία από τον Πάπα Ουρβάνο, ενώ τρεις από τους δέκα καρδινάλιους, που τον είχαν δικάσει, αρνήθηκαν να υπογράψουν την καταδίκη του. Αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τις απόψεις του και να ανακαλέσει μεγάλο μέρος του έργου του. Ο Γαλιλαίος καταδικάστηκε λόγω δύο αδιαμφισβήτητων γεγονότων. Αρχικά, γράφοντας το βιβλίο του παραβίασε την διαταγή του Γενικού Επιτρόπου περί αναπαραγωγής του μοντέλου του Κοπέρνικου. Επίσης, έλαβε την άδεια της Εκκλησίας να δημοσιεύσει το έργο του μόνο εάν δεν αποκάλυπτε ότι υπήρξε τέτοια διαταγή. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Γαλιλαίος φεύγοντας από την Ιερά Εξέταση επέμεινε στην άποψή του, αναφωνώντας «Και όμως γυρίζει».
Όταν ο γνωστός ποιητής Τζον Μίλτον επισκέφτηκε τον Γαλιλαίο το 1638, ο επιστήμονας ήταν ένας ηλικιωμένος, τυφλός άνδρας, που εξακολουθούσε να βρίσκεται υπό κατ’ οίκον περιορισμό. Ο Μίλτον αναφέρθηκε αργότερα στην επίσκεψη αυτή, καθώς αντιτάχθηκε σθεναρά κατά της λογοκρισίας απέναντι στο Αγγλικό κοινοβούλιο το 1644. Ο ποιητής προειδοποίησε τους συμπατριώτες του πως «αυτό είναι που μειώνει τη δόξα της ιταλικής προόδου… ότι τίποτα δεν είχε εκδοθεί τόσα χρόνια, παρά κολακείες. Έτσι, επισκέφτηκα το διάσημο Γαλιλαίο που μεγάλωσε, φυλακισμένος από την Ιερά Εξέταση, γιατί οι ανακαλύψεις του στην Αστρονομία ήταν αντίθετες από τις θεολογικές αντιλήψεις».
Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο σπουδαίος επιστήμονας έγραψε το «Πραγματείες και μαθηματικές αποδείξεις περί των δύο νέων επιστημών», ένα από τα διασημότερα έργα του. Λίγα χρόνια αργότερα απεβίωσε στη Φλωρεντία. Τελικά, 80 χρόνια μετά τον θάνατό του, οι ηλιοκεντρικές θεωρίες του αποδείχτηκαν από ένα άλλο μεγάλο επιστημονικό μυαλό, τον Ισαάκ Νεύτωνα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Gibson, R. E. «Our Heritage from Galileo Galilei» Science 145, no. 3638 (1964): σελ. 1271-1276.
- Butler, George F. «Milton’s Meeting with Galileo: A Reconsideration» Milton Quarterly 39, no. 3 (2005): σελ. 132-139.
- GINGERICH, OWEN. «Galileo, the Impact of the Telescope, and the Birth of Modern Astronomy» Proceedings of the American Philosophical Society 155, no. 2 (2011): σελ. 134-141.
