Της Αγγελικής Ευαγγελακοπούλου,
Η αφρικανική ήπειρος ή αλλιώς «Μαύρη Ήπειρος», αποτελούσε πάντα ένα μυστήριο και απαιτούσε χρόνια επιστημονικών ερευνών και αναζητήσεων, για να γίνουν κατανοητές οι ρίζες της. Είναι γνωστό από την παγκόσμια ιστορία πως έχει δεχτεί πληθώρα ερεθισμάτων από διαφορετικές κουλτούρες, λόγω των εθνικών ομάδων που έχουν περάσει από τις αφρικανικές χώρες και έχει επηρεαστεί βαθιά από το καθεστώς αποικιοκρατίας, υπό το οποίο ζούσε μέχρι και τα τέλη του 1960. Αποτελεί μία ιδιαίτερη περίπτωση, η οποία προσφέρεται για μελέτη της εφαρμογής ή μη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αφού στην αφρικανική ήπειρο υπάρχουν πολλά κράτη, τα οποία χρειάστηκε να παλέψουν για την ελευθερία τους και την ανάκτηση της ταυτότητάς τους. Παράλληλα, η Αφρική χαρακτηρίζεται ως υπόδειγμα κατανόησης και αποδοχής της ανθρώπινης διαφορετικότητας, καθώς κάθε κράτος της ηπείρου δρα και ζει με βάση τη δική του κουλτούρα. Στο παρόν άρθρο, θα αναλύσουμε, λοιπόν, τις διάφορες επιρροές που έχουν δεχθεί τα αφρικανικά κράτη και τις συνέπειες που αυτά δέχθηκαν (θετικές ή αρνητικές) από την παρέμβαση τρίτων χωρών.
Ο δυτικός πολιτισμός στην Αφρική αποτελεί γενικά μια κατάσταση που επιβλήθηκε έμμεσα, μέσω της χρήσης του πολιτισμού ως μέσο πολιτικής από τις Μεγάλες Δυνάμεις (Αμερική, Γαλλία, Αγγλία, αργότερα Γερμανία). Βάση του είναι η μόρφωση και η εδραίωση ορθών αξιών και ηθών ανά τον κόσμο. Ειδικότερα, τα δυτικά κράτη έχουν μεταδώσει τις γλώσσες τους, τις αξίες τους και τον τρόπο ζωής τους σε αρκετές αφρικανικές χώρες, κυρίως αυτές που βρίσκονται στο βόρειο σημείο της ηπείρου. Το αποτέλεσμα αυτής της σύνδεσης εξαπλώθηκε ταχύτατα, αφού η Αφρική αποτελεί τη δεύτερη πολυπληθέστερη ήπειρο με τα περισσότερα κράτη μετά την Ασία. Μετά το τέλος της αποικιοκρατίας, δημιουργήθηκαν στενές οικονομικές σχέσεις μεταξύ της Δύσης και της Αφρικής, λόγω των πλούσιων σε πετρώματα και ενεργειακούς πόρους, αφρικανικών εδαφών. Με αφορμή αυτή τη συγκυρία και την επιστροφή του δυτικού πληθυσμού στα αφρικανικά εδάφη για ισότιμη συνεργασία και αμοιβαία οφέλη, πλέον, αρκετά απ’ αυτά εκσυγχρονίστηκαν και μετατράπηκαν σε σύγχρονα αστικά κέντρα, υιοθετώντας το μοτίβο ζωής των δυτικών.
Παράλληλα, κατά τα μέσα του 20ου αιώνα, ενισχύθηκε εκ νέου η μουσουλμανική και ισλαμιστική κοινότητα που βρίσκεται στη Μέση Ανατολή, η οποία επηρέασε και αυτή με τη σειρά της σε μεγάλο βαθμό την αφρικανική ήπειρο, δημιουργώντας μια αντίθεση μεταξύ των δύο πολιτισμών, που αποτελούν τα δύο άκρα της παγκόσμιας πολιτισμικής ιδεολογίας. Τα ισλαμιστικά κράτη πέρασαν την πεποίθηση στους Αφρικανούς, ότι οι δυτικοί προσπαθούσαν να επιβάλλουν την κουλτούρα τους με τη βία, προκειμένου να κυριαρχήσουν αργότερα επί των αφρικανικών κρατών. Επίσης, παρόλο που υπήρχε στενή αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση μεταξύ δυτικών και αφρικανικών κρατών, πολλά από αυτά τα κράτη άρχισαν να επιθυμούν πλήρη ανεξαρτησία και απομάκρυνση από τη Δύση, λόγω των αποικιοκρατικών καταλοίπων, που είχαν απομείνει.
Πιο συγκεκριμένα, χώρες, όπως η Γαλλία και το Βέλγιο, μετέδωσαν τη γλώσσα τους στους περισσότερους από τους λαούς της περιοχής. Στην αφρικανική ήπειρο, περίπου μισά από τα κράτη έχουν ως βασική γλώσσα τα γαλλικά, πέραν των υπολοίπων τοπικών διαλέκτων. Η γλώσσα αποτελεί το βασικότερο στοιχείο της κουλτούρας ενός έθνους, αφού λειτουργεί ως βασικό μέσο επικοινωνίας, ανταλλαγής απόψεων και έκφρασης της σκέψης. Στη συνέχεια, μαζί με την Αγγλία, βοήθησαν να υιοθετηθεί ένα ενιαίο πολιτικό σύστημα καταμερισμού της εξουσίας και ένα σύστημα κοινωνικής δικαιοσύνης, μέσω του οποίου οργανώθηκαν τα αφρικανικά κράτη για να καταπολεμήσουν την αδικία, την αυξημένη εγκληματική δραστηριότητα και τα αυξημένα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας που έπλητταν την αφρικανική κοινωνία. Πέραν του πολιτικού και πολιτισμικού τομέα, επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό και ο οικονομικός κλάδος, καθώς η Αφρική εφάρμοσε το παραγωγικό μοντέλο της Δύσης. Μέχρι τότε βασιζόταν κυρίως στην αγροτική παραγωγή και στις καλλιέργειες των αγαθών, στα οποία ήταν πλούσια, λόγω του φυσικού της κλίματος, το οποίο ευνοούσε τις συνθήκες καλλιέργειας σε συγκεκριμένους καρπούς. Σταδιακά, η Αφρική χρησιμοποίησε τα αγροτικά προϊόντα που παρήγαγε για να τα επεξεργαστεί βιομηχανικά και να εξελίξει τον βιομηχανικό της κλάδο μέσω της κατασκευής εργοστασίων και αύξησης της παραγωγής. Έτσι, θα είχε τη δυνατότητα να διευρύνει τις σχέσεις αλληλεξάρτησης, μέσω εξαγωγών και εισαγωγών και να συμμετάσχει στο παγκόσμιο εμπόριο.
Περνώντας στην πιο σύγχρονη περίοδο, άλλο ένα κράτος που έχει αφήσει το στίγμα του είναι η Κίνα. Με την έναρξη της νέας χιλιετίας, η Κίνα έδειξε να στρέφεται προς τον υπόλοιπο κόσμο για αναζήτηση νέων συνεργατών στον οικονομικό και πολιτισμικό κλάδο. Η Κίνα χρησιμοποιεί τη μέθοδο της πολιτιστικής διπλωματίας, με σκοπό να ανταλλάζει αξίες και στοιχεία της κουλτούρας της και να δημιουργεί ευνοϊκό κλίμα στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης. Αξίζει να σημειωθεί πως κρίνεται εύλογη η απόφαση της να στραφεί στην Αφρική, δεδομένου πως αποτελούν και οι δύο αναπτυσσόμενες δυνάμεις που εξελίσσονται συνεχώς και προσπαθούν να ανταπεξέλθουν στις συνθήκες ανταγωνισμού που έχουν δημιουργήσει οι υπόλοιποι διεθνείς δρώντες. Μεταξύ των δύο κρατών έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα ο τομέας της ενέργειας, με την Κίνα να παρέχει αφθονία μέσων και οικονομικών πόρων στις αφρικανικές εταιρείες, διευκολύνοντας τις εξαγωγές των ενεργειακών κοιτασμάτων και για τις δύο πλευρές. Οι δύο χώρες, μάλιστα, συμμετέχουν ενεργά στην ένωση των αναπτυσσομένων χωρών BRICS (Brazil, Russia, India,China, South Africa) προάγοντας την αλληλοβοήθεια και την προώθηση εδραίωσης κοινών αξιών μεταξύ των χωρών.
Επιπλέον, στα ίδια βήματα βαδίζει και η Ρωσία μετά από τη διάσπαση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Αποτελώντας και η ίδια αναπτυσσόμενη χώρα που προσπαθεί να ανακτήσει τις οικονομικές δυνάμεις της και το status quo που κατείχε στο διεθνές σύστημα, αναζητά νέους συμμάχους για ανταλλαγή απόψεων και έναρξη νέων συνεργασιών. Υπό αυτό το πρίσμα, ξεκίνησε και εκείνη οικονομικές σχέσεις αλληλεξάρτησης με την Αφρική, χρησιμοποιώντας παράλληλα και τον τομέα του πολιτισμού για να ενισχύσει το γενικότερο κλίμα συνύπαρξης των αναπτυσσομένων δυνάμεων.
Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να τονιστεί ότι πίσω από τη συνεργασία των κρατών που αναφέρθηκαν και την επιρροή που ασκούν στην αφρικανική ήπειρο, κρύβεται ο κίνδυνος της εκμετάλλευσης. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες τα δυτικά συμφέροντα καταπατούν τα αφρικανικά δικαιώματα και υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των λαών. Όπως έχει σχολιαστεί, η Αφρική σε πολλές περιπτώσεις αποτελεί πηγή φθηνού εργατικού δυναμικού και βολικό μέρος για πραγμάτωση των δυτικών επενδύσεων, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο ανθρώπινος παράγοντας και η εξαθλίωση που προκαλείται, λόγω των εξαντλητικών συνθηκών εργασίας. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι μεγάλος αριθμός κρατών ζει σε συνθήκες φτώχιας, ανεργίας και έλλειψης βασικών αγαθών, όπως το νερό και το φαγητό, αλλά και στοιχείων, όπως η εκπαίδευση, η πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύμα κ.α.
Συμπερασματικά, κρίνεται αναγκαίο, όχι μόνο να υπάρχει οικονομική ανάπτυξη και βοήθεια προς την Αφρική, όπως γίνεται τα τελευταία χρόνια, αλλά και να προωθείται η ιστορία της και η πολιτισμική κληρονομία που διατηρεί εδώ και χιλιάδες χρόνια. Αποτελεί ένα από τα μέρη του κόσμου που απαρτίζεται από πληθώρα δειγμάτων διαφορετικών πολιτισμών, που αξίζει να διασωθούν και να υπενθυμίζεται η σημασία τους.
Ενδεικτικές Πηγές:
- «Τι είναι η Françafrique: Η γαλλική πολιτική στην Αφρική, οι αποικίες (1830) και η ειδική σχέση», De facto, 4/09/2020, Retrieved from here
- Addressing China’s Rising Influence in Africa, Michael Tiboris, May 2019, The Chicago Council on Global Affairs
- Russia’s rediscovery of Africa, Amb. Prof. Gerrit Olivier, Institute for Global Dialogue
- China’s Influence in Africa: Implications for the United States, Peter Brookes και Ji Hye Shin, February 22, 2006
- IMPACT OF WESTERN CULTURE ON TRADITIONAL AFRICAN SOCIETY: PROBLEMS AND PROSPECTS, Dr. Clifford Meesua Sibani, Department of Religions, University of Benin
