Της Μαριάννας Ηλιοπούλου,
H Μέση Ανατολή είναι μια πολυτάραχη περιοχή που για πάνω από έναν αιώνα αποτελούσε για την Βρετανική αυτοκρατορία την γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ Ινδίας και Μεσογείου. Την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα κράτη της περιοχής δεν είχαν ακόμα την ανεξαρτησία τους, αλλά αυτό δεν σημαίνει, πως δεν έλαβαν δράση ή δεν επηρεάστηκαν από τα γεγονότα του πολέμου που σημάδεψαν την ιστορία.
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, όπως ο Α΄, είχε μια σημαντική θετική επίδραση στον εθνικισμό και την ανεξαρτησία. Ο Λίβανος και η Συρία που ήταν υπό γαλλική κατοχή κέρδισαν την ανεξαρτησία τους, το 1943 και 1946 αντίστοιχα, παρόλο που τα βρετανικά και τα γαλλικά στρατεύματα αποχώρησαν τρία χρόνια αργότερα. Η Υπεριοδρανία επίσης, ανεξαρτητοποιήθηκε επίσημα το 1946.
Ακόμα, καθοριστικής σημασίας ήταν ο πόλεμος για το παλαιστινιακό πρόβλημα που μόλις άρχιζε να δημιουργείται. Η όλο και αυξανόμενη εβραϊκή οικονομική δραστηριότητα στην Παλαιστίνη σε συνδυασμό με την συνειδητοποίηση του κινδύνου που διέτρεχαν οι Εβραίοι από το ναζιστικό καθεστώς στην Ευρώπη, κατέδειξαν πως ένα μεταπολεμικό εβραϊκό κράτος μπορεί να γίνει σύντομα πραγματικότητα. Αναφορικά με την οικονομία, ο πόλεμος δημιούργησε μείωση των εισοδημάτων, αλλά από την άλλη μπορούμε να δούμε πως επιτάχυνε την οικονομική ανάπτυξη. Παρόλα αυτά, το επίπεδο διαβίωσης την πολιτών, όπως ήταν φυσικό, έπεσε πολύ εκείνη την περίοδο, ειδικά στην Τουρκία και στην Αίγυπτο. Με την στρατικοποίηση της περιοχής αυξήθηκαν οι οικονομικές απαιτήσεις των μεσανατολικών χωρών και ως αποτέλεσμα δημιουργήθηκε μεγάλος πληθωρισμός.
Στα πρώτα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η περιοχή της Μέσης Ανατολής ήταν κάτω από την επιρροή των δυνάμεων του άξονα. Ιταλοί και Γερμανοί πράκτορες, στρατιώτες και διπλωμάτες ήταν ενεργοί κυρίως στο Ιράκ, το Ιράν και την Ινδία και είχαν ως σκοπό να υπονομεύσουν την δύναμη και την επιρροή των γαλλικών και βρετανικών αποικιοκρατικών δυνάμεων. Πολλοί ήταν οι Άραβες που περίμεναν την πτώση της Βρετανίας και προσδοκούσαν στην απελευθέρωση των χωρών τους από τον δυτικό ιμπεριαλισμό. Ωστόσο, η Αίγυπτος ελεγχόταν από τους δυτικούς συμμάχους, αν και το λαϊκό αίσθημα ήταν εχθρικό για αυτούς και στο Κάιρο λάμβαναν χώρα διαδηλώσεις υπέρ της γερμανικής νίκης.
Την εποχή εκείνη, ο Βρετανός πρέσβης έστειλε ένα τελεσίγραφο στον Αιγύπτιο βασιλιά Φαρούκ, που έλεγε πως θα έπρεπε είτε να ορίσει μια κυβέρνηση με στελέχη του κόμματος Ουάφντ που θα υποστήριζαν την αγγλο-αιγυπτιακή συνθήκη του 1936 είτε θα έπρεπε να υποβάλει παραίτηση. Ο βασιλιάς θέλοντας να κρατήσει τον θρόνο του, υποχώρησε και δέχθηκε τις βρετανικές απαιτήσεις με μεγάλο κόστος, όμως στο κύρος του και στην αξιοπιστία του.
Στο Ιράκ, μια ομάδα τεσσάρων αξιωματικών που ήταν εχθρικοί έναντι της Βρετανίας κατέλαβαν την εξουσία το 1940 και προσδοκούσαν να διώξουν τους Βρετανούς από τις στρατιωτικές και αεροπορικές βάσεις τους και να κατευθύνουν την ιρακινή κυβέρνηση προς μια στενότερη σχέση με τις δυνάμεις του άξονα. Το αραβικό εθνικιστικό κίνημα εκδιώχθηκε το Μάιο του 1941, από τα βρετανικά στρατεύματα που είχαν μείνει στο Ιράκ, υποστηριζόμενα από την Αραβική Λεγεώνα της Υπεριορδανίας, που ήταν κυρίως στελεχωμένη από Βρετανούς.
Όταν τον Ιούνιο του 1940, οι Ναζί κατέλαβαν το Παρίσι, η κυβέρνηση του Βισύ κατέλαβε την κυβέρνηση της Συρίας και του Λιβάνου. Μετά από μια εβδομάδα εχθροπραξιών μεταξύ των Γάλλων του Βισύ και των συμμάχων νικητές αναδείχθηκαν οι τελευταίοι. Ενώ και οι Βρετανοί και οι Γάλλοι υπόσχονταν την ανεξαρτησία της Συρίας και του Λιβάνου μετά τον πόλεμο. Tον Ιανουάριο του 1945, η Συρία ανακήρυξε την δημιουργία ενός εθνικού στρατού και τον επόμενο μήνα κήρυξε πόλεμο ενάντια στις δυνάμεις του άξονα.
Το Ιράν, όταν άρχισε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, διακήρυξε την ουδετερότητα του. Παρόλο που ο σάχης Ρεζά Χαν είχε φιλικές σχέσεις με την γερμανική κυβέρνηση, από την στιγμή που δεν υπήρχε ιστορία επέμβασης της Γερμανίας στις ιρανικές υποθέσεις, πίστευε πως η Γερμανία ήταν υπερβολικά επικεντρωμένη στην φυλετική ιδεολογία της. Από την άλλη, φοβόταν τις επιδιώξεις που μπορεί να είχαν η Γαλλία και η Γερμανία για την χώρα του. Το καλοκαίρι του 1941, την περίοδο των γερμανικών νικών εναντίων της Σοβιετικής ένωσης, βρετανικά και σοβιετικά στρατεύματα κατέλαβαν τμήματα της ιρανικής επικράτειας, επειδή φοβόντουσαν πως τα γερμανικά στρατεύματα που θα φτάσουν ως τον Καύκασο, δεν θα σταματήσουν στα ιρανικά σύνορα και η ουδετερότητα του Ιράν θα εμποδίσει τον ανεφοδιασμό της Σοβιετικής Ένωσης.
Τον Σεπτέμβριο μετά από βρετανική απαίτηση, τον Ρεζά Χαν διαδέχθηκε ο γιος του Μοχάμετ Ρεζά Παχλαβί, ο οποίος ήταν φιλοβρετανικός. Πέντε μέρες αργότερα ο πρώην σάχης απήχθη και οδηγήθηκε στην εξορία. Τον Ιανουάριο του 1942, υπογράφηκε μια τριμερής συνθήκη με το Ιράν, την Σοβιετική Ένωση και την Βρετανία όπου αναγνωριζόταν η πολιτική ανεξαρτησία του Ιράν και υπήρχε η υπόσχεση για αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων από την επικράτεια του έξι μήνες μετά το τέλος του πολέμου. Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1943, το Ιράν κήρυξε τον πόλεμο στην Γερμανία. Βλέπουμε πως η ουδετερότητα του Ιράν αγνοήθηκε και η χώρα έχασε την de facto ανεξαρτησία της κατά την διάρκεια του πολέμου.
Είναι φανερό πως η περιοχή της μέσης ανατολής παρασύρθηκε στις εχθροπραξίες του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου, πολλές φορές χωρίς την θέληση των κυβερνήσεων της. Σε μια ταραγμένη εποχή όπου όλοι οι εμπλεκόμενοι ήθελαν να εκμεταλλευτούν όσο καλύτερα μπορούσαν τις καταστάσεις για τα δικά τους συμφέροντα, οι μεσανατολικές χώρες βρέθηκαν αντιμέτωπες με διλήμματα και σημαντικές αποφάσεις που καθόρισαν την ανεξαρτησία τους και την μεταπολεμική πολιτική πορεία τους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Η ιστορία της Μέσης Ανατολής, A. Goldschmidt και A. Boum. Εκδόσεις Επίκεντρο 2016
- Αn introduction to the modern middle east, David S. Sorenson, 2014
- War, institution, and social change in the middle east, S. Heydemann, 2000
- To άρθρο Iran during world war 2 προσβάσιμο στο: https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/iran-during-world-war-ii
