Του Ηλία Κοντού,
Η ύπαρξη του ΝΑΤΟ είναι συνυφασμένη με την ελληνική και την ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική, εδώ και δεκαετίες. Αυτό που παίρνουμε, όμως, ως δεδομένο βρίσκεται σε μια δύσκολη καμπή. Θα ανταπεξέλθει ένας θεσμός, που πολλοί θεωρούν απαρχαιωμένο, στις δυσκολίες του 21ου αιώνα; Και τι θα γίνει, αν οι ευρωπαϊκές χώρες βγουν από την προστατευτική «ομπρέλα» των Η.Π.Α.;
Το ΝΑΤΟ τον 21ο αιώνα
Η λήξη του Ψυχρού Πολέμου, με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ανέδειξε τη σταθερότητα της συμμαχίας του ΝΑΤΟ, του οποίου οι ετερογενείς εταίροι είχαν διατηρήσει τη συνοχή τους. Είχε, όμως, δημιουργήσει και την εξής απορία: Ποια θα ήταν η επόμενη ημέρα της συμμαχίας, με την Ρωσία πλέον αποδυναμωμένη;
Οι πόλεμοι του Κοσόβου και της Βοσνίας, αλλά και ο αγώνας κατά της τρομοκρατίας, τα πρώτα της νέας χιλιετίας, έδειξαν τον νέο ρόλο του ΝΑΤΟ. Τέθηκαν σε πρώτο πλάνο η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι Η.Π.Α. κλήθηκαν να παίξουν τον ρόλο του παγκόσμιου αστυνόμου και το έκαναν, πότε με επιτυχία, πότε όχι. Φάνηκαν, όμως, και οι περιορισμοί του. Η άρνηση της Ελλάδας να συμμετέχει στην επιχείρηση κατά της «ορθόδοξης» Σερβίας, η άρνηση της Γερμανίας να συμμετέχει στον αποκλεισμό της Λιβύης, η γενική κατακραυγή κατά της αμερικανικής εισβολής στο Ιράκ φανέρωσαν την πραγματικότητα μιας συμμαχίας αποτελούμενης από διαφορετικές χώρες, με διαφορετικά συμφέροντα, κουλτούρες και κόκκινες γραμμές. Η πτώση της δημοτικότητας των Η.Π.Α. έγινε έκδηλη ιδιαίτερα στον ευρωπαϊκό χώρο. Η επανείσοδος, το 2009, της πυρηνικής δύναμης Γαλλίας στο ΝΑΤΟ σήμαινε ότι αυξανόταν η αξιοπιστία της πυρηνικής αποτροπής, εκτός των Η.Π.Α. Η ανώτερη ηθικά Ευρώπη, εκκολαπτόμενη μεγάλη δύναμη, με την ΕΕ να φαίνεται να κερδίζει έδαφος στην παγκόσμια οικονομία, έψαχνε τρόπους να χειραφετηθεί από τις Η.Π.Α. του ξεπερασμένου ιμπεριαλισμού.
Η.Π.Α., NATO, Trump
Σύμφωνα με το Pew Research Center, περίπου ¾ Δημοκράτες υποστηρίζουν ή βλέπουν θετικά τον ρόλο του ΝΑΤΟ στην εξωτερική πολιτική των Η.Π.Α, σε αντίθεση με το ποσοστό των μόλις ½ Ρεπουμπλικάνων. Η απροθυμία των περισσότερων κρατών-μελών του ΝΑΤΟ να φτάσουν τη συμμετοχή τους στο 2% του ΑΕΠ τους, με λίγες εξαιρέσεις (ανάμεσά τους και η Ελλάδα) και η γενικότερη απροθυμία των Ευρωπαίων να δεσμεύσουν μεγάλα κονδύλια και στρατιωτικό προσωπικό, για μεγάλο διάστημα, δημιούργησε τη λανθασμένη εντύπωση στους πολίτες των Η.Π.Α. ότι οι Ευρωπαίοι εταίροι τους δεν τηρούν τα συμφωνημένα. Στην πραγματικότητα, στις περισσότερες επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ, η Ευρωπαϊκή παρουσία ήταν αισθητή και καταλυτική.
Παρ’ όλα αυτά, η προεδρεία του Ρεπουμπλικανού Donald Trump έχει σημαδευτεί από πολλές μομφές κατά των Ευρωπαίων, γιατί θεωρεί ότι απλά δεν ξοδεύουν αρκετά, έχοντας επαναπαυτεί από την παρουσία αμερικανικών στρατευμάτων στα εδάφη τους. Οι αξιώσεις του, που περιλαμβάνουν αύξηση των αμυντικών δαπανών στο 4% για όλα τα κράτη-μέλη, αλλά και την πληρωμή, συν 50%, των αμερικανικών στρατευμάτων, που ήδη φιλοξενούν, έχουν προκαλέσει αντιδράσεις και αναδίπλωση των ευρωπαϊκών χωρών. Οι απειλές του, δε, για αποχώρηση των Η.Π.Α. από το ΝΑΤΟ, έφεραν το “Nato Supporting Act”, σύμφωνα με το οποίο απαγορευόταν η ανάθεση κονδυλίων για την έξοδο της χώρας από τη συμμαχία. Με τον Trump να διαλαλεί τις καλές του σχέσεις με τον Putin, τον οποίο «αγαπάει», παρά τη φερόμενη ρωσική ανάμειξη στις αμερικανικές εκλογές, τη διοίκηση Obama να ρίχνει μεγαλύτερο βάρος στο θέρετρο των κινεζικών θαλασσών και την αυξανόμενη δυσπιστία των λαών της Ευρώπης κατά των αμερικανικών επιδιώξεων, η ερώτηση παραμένει: μπορεί μόνη της η Ευρώπη; Και θα χρειαστεί να το μάθει;
Η συντριπτική συμμετοχή των Η.Π.Α.
Οι αριθμοί, στη συγκεκριμένη περίπτωση, λένε την αλήθεια. Οι Η.Π.Α. συμβάλλουν με το 3.4% του ΑΕΠ τους, σε αντίθεση με το 1.5% μέσο όρο των υπόλοιπων μελών. Το 22% των στρατιωτικών εξόδων, το 2019, καλύφθηκαν από τις Η.Π.Α. Οι ενεργές μονάδες και βάσεις στην Ευρώπη αριθμούν δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες. Μόνο η Ιαπωνία αριθμεί περισσότερους, αυτή τη στιγμή. Αποχώρηση των Η.Π.Α. από το ΝΑΤΟ θα σήμαινε εξ ορισμού διάλυση του ΝΑΤΟ. Στρατιωτικά, λίγες χώρες της Ευρώπης θα μπορούσαν ή θα ήθελαν να ανταπεξέλθουν. Ενδεικτικά, όσο οι Η.Π.Α. αυξάνουν τις αμυντικές δαπάνες για τον περιορισμό της κινεζικής επεκτατικότητας, ο πόλεμος των ευρωπαίων παραμένει οικονομικός.
Ελλάδα και Τουρκία
Η απογοήτευση της Ελλάδας για την νωθρή αντίδραση των Η.Π.Α στην τουρκική προκλητικότητα, αλλά και η εξίσου μεγάλη απογοήτευση της Τουρκίας για την υποστήριξη, που έχουν δείξει οι Η.Π.Α., στους Κούρδους της Συρίας στη μάχη κατά του ISIS, έχουν δημιουργήσει τριγμούς στην εσωτερική συνοχή του ΝΑΤΟ. Οι Η.Π.Α. προσπαθούν να διατηρήσουν την ισορροπία μεταξύ δύο πολύ σημαντικών συμμάχων τους, αλλά, ταυτόχρονα, η δημοτικότητα του ΝΑΤΟ στην Ελλάδα πέφτει αισθητά, ενώ η Τουρκία του Erdogan δεν δίστασε να αγοράσει τους πυραύλους S-400 από τη Ρωσία παρά τις αμερικανικές ενστάσεις. Στην ίδια γραμμή, με την πάγια θέση των Η.Π.Α. σε αυτή τη διαμάχη, η σύσταση είναι «ψυχραιμία, διάλογος, συμβιβασμός». Όπως έδειξε, όμως, και ο πόλεμος του Βιετνάμ, μεταξύ άλλων, η εσωτερική νομιμοποίηση στις Η.Π.Α. (και όχι μόνο) παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας. Έτσι, για την Ελλάδα και την Τουρκία, παραμένει ένας πόλεμος εντυπώσεων και για τις καρδιές των Αμερικανών πολιτών, μεταξύ άλλων, μέχρι νεωτέρας.
Η σημασία του ΝΑΤΟ για την σταθερότητα μιας κρίσιμης περιοχής γεωπολιτικά για τις Η.Π.Α., παρά τις συνήθεις βαρύγδουπες δηλώσεις του Trump, παραμένει υπερβολικά μεγάλη, για να αγνοηθεί. Αυτή ακριβώς η σύνδεση με την Ευρώπη και η εξασφάλιση της ασφάλειάς της επιτρέπει στις Η.Π.Α. να επικεντρώνονται στη διατήρηση των σκήπτρων ως υπερδύναμη, ακόμα και σε περιοχές πολύ μακριά από τη μεγάλη αντίπαλο, τη Ρωσία. Η Ευρώπη, ίσως, δεν είναι έτοιμη στρατιωτικά να χειραφετηθεί από τις Η.Π.Α. Ούτε οι Η.Π.Α., όμως, φαίνονται πρόθυμες να αποχωριστούν τους επί 70 χρόνια συμμάχους τους μέσα στο επόμενο διάστημα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- North Atlantic Treaty Organisation (official website), https://www.nato.int
- BBC, https://www.bbc.com
- The Atlantic, https://www.theatlantic.com
- The New York Times, https://www.nytimes.com
- Chatham House, https://www.chathamhouse.org
