Του Αλέξανδρου Γκανά,
Εύκολα θα μπορούσε να συγκρίνει κανείς μια ιδεολογία με την ανθρώπινη ζωή. Σαν έννοιες παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες, έχουν όμως και αρκετές σημαντικές διαφορές. Αρχικά, όπως η ζωή έτσι και μια ιδεολογία κυοφορείται και γεννιέται, όταν οι συνθήκες είναι κατάλληλες. Σιγά σιγά αρχίζει και αναπτύσσεται, αρχίζει να προοδεύει μέχρι που κάποια ειμαρμένη ώρα ξεκινά να συναναστρέφεται και να αλληλοεπιδρά με άλλες, όμοιές της και μη, γεγονός που σε αρκετές περιπτώσεις έχει ως άμεσο απότοκο τη μεταβολή της αρχικής της φύσης και υπόστασης. Βέβαια, μια ιδεολογία, αφού φτάσει στο απόγειό της, αρχίζει και παρακμάζει, ολοκληρώνει τον κύκλο της και εν τέλει παραγκωνίζεται σε μεγάλο βαθμό, προκειμένου να την αντικαταστήσουν καινούριες, πιο νεωτεριστικές και ικανές να ανταποκριθούν καλύτερα στις απαιτήσεις και τα «πιστεύω» του κοινωνικού συνόλου.
Το πνεύμα ενός ανθρώπου, από την άλλη μεριά, δεν δύναται να παρακμάσει ποτέ. Όσο ηλικιωμένος και αν είναι κανείς, πάντα έχει τη δυνατότητα να προσφέρει στο κοινό, να μεταλαμπαδεύσει τις γνώσεις και τις εμπειρίες που συνεπάγεται η μεγάλη του ηλικία αλλά και πολύ περισσότερο να εκμεταλλευτεί μέχρι και το τελευταίο δευτερόλεπτο ύπαρξής του, προκειμένου να προσπαθήσει να υλοποιήσει όλα όσα επιθυμεί. Πνευματικά, ο άνθρωπος από τη στιγμή που γεννιέται μέχρι τη στιγμή που πεθαίνει δύναται να προοδεύσει, αν βέβαια και ο ίδιος είναι διατεθειμένος να μοχθήσει προς επίτευξιν κάτι τέτοιου.
Γιατί, εντούτοις, προβαίνω σε αυτή τη συνοπτική απαρίθμηση ορισμένων εκ των όμοιων αλλά και διαφορετικών γνωρισμάτων των δύο προαναφερθεισών εννοιών; Η απάντηση έγκειται στο γεγονός ότι η ανθρώπινη ζωή και μια ιδεολογία εννοιολογικά αλλά και πρακτικά καθίστανται όροι άρρηκτα συνυφασμένοι. Οι ιδεολογίες δεν είναι τίποτε άλλο από ανθρώπινα δημιουργήματα, που πρεσβεύουν τα ιδανικά, τις αξίες, αλλά και συνολικότερα τις κοινωνικοπολιτικές αντιλήψεις που κυριαρχούν μέσα σε μια ανθρώπινη κοινωνία ενός συγκεκριμένου τόπου και μιας συγκεκριμένης εποχής. Οι ιδεολογίες εξαρτώνται από τις συνθήκες και, όταν οι τελευταίες μεταβληθούν ριζικά και οι κυριότεροι υποστηρικτές τους αποδημήσουν, χάνουν τον λόγο ύπαρξής τους και υπονομεύονται.
Σε αυτό, λοιπόν, το σημείο εμφανίζεται στο προσκήνιο το τελευταίο θύμα αυτής της φυσικής διαδικασίας που δεν είναι άλλο από τον συντηρητισμό. Ο συντηρητισμός πρεσβεύει την υιοθέτηση επιφυλακτικής έως και αρνητικής στάσης απέναντι σε οτιδήποτε καινούριο και καινοτόμο, ενώ παράλληλα επιδιώκει να διαφυλάξει τους ήδη αφομοιωμένους θεσμούς, τις αρχές, αλλά και τις ηθικές αξίες. Στις ακραίες, εξτρεμιστικές εκφάνσεις του, ο τελευταίος συγχέεται με τον καθωσπρεπισμό αλλά και τον πουριτανισμό.
Κατ’ εμέ, αυτές ακριβώς οι αντιλήψεις πρόκειται, αν δεν έχει συμβεί ήδη κάτι τέτοιο, να εξαφανιστούν από το προσκήνιο ιδιαίτερα σύντομα. Αναλυτικότερα, η ελληνική αλλά και παγκόσμια κοινωνία, αλλά πολύ περισσότερο οι άνθρωποι που την αποτελούν, έχουν ήδη κατά την τελευταία δεκαετία ενστερνιστεί τις αξίες και τις προοδευτικές ιδέες του 21ου αιώνα. Η ξενοφοβία δίνει σιγά σιγά τη θέση της στην παγκόσμια αδελφοποιημένη κοινωνία, η απαξίωση για οτιδήποτε αλλιώτικο από το παραδοσιακό στη λελογισμένη αποδοχή των καινοτομιών, ενώ παράλληλα οι παρωπίδες και η μισαλλοδοξία της αλόγιστης προσκόλλησης σε αυτό που κάποτε θεωρούνταν κοινωνικά αποδεκτό έχει αντικατασταθεί από τον σεβασμό στη διαφορετικότητα και την ισότητα όλων των ανθρώπων ανεξαρτήτως φύλου, καταγωγής, θρησκείας ή και σεξουαλικών προτιμήσεων.
Οι Έλληνες νέοι, όντας ιδιαίτερα συνειδητοποιημένοι, αποτελούν στη σημαντική πλειοψηφία τους θερμοί υποστηρικτές των ανθρωπιστικών αξιών του νεωτερισμού αλλά και του φιλελευθερισμού. Αντίθετα, την συντριπτική πλειοψηφία των υπέρμαχων των παραδοσιακών συντηρητικών αντιλήψεων αποτελούν άτομα μεγαλύτερης ηλικίας με διαφορετικά βιώματα, εμπειρίες αλλά και κώδικα ηθικών αξιών. Άτομα που, παρά το γεγονός ότι συνειδητοποιούν ότι η ανθρωπότητα και η κοινωνία προοδεύουν, δεν επιθυμούν να αποτελέσουν έναν χρήσιμο συνοδοιπόρο σε αυτό το μακρύ ταξίδι που ονομάζεται «αλλαγή».
Γενικότερα, μια ιδεολογία που δεν επικροτεί αλλά αντίθετα αποδοκιμάζει τις προοδευτικές ιδέες δεν μπορεί να επιβιώσει στον σύγχρονο κόσμο. Ο θάνατος όμως του συντηρητισμού δεν πρέπει να αποτελέσει απλά τη σταδιακή αποξένωση των ανθρώπων από τις αναχρονιστικές αντιλήψεις του παρελθόντος. Πολύ περισσότερο, όλοι μας θα μπορούσαμε να εκμεταλλευτούμε τον επιθανάτιο βρόγχο μιας τέτοιου είδους αντίληψης προκειμένου να κατανοήσουμε ουσιαστικά, τόσο για το παρόν όσο και για το μέλλον, την καίρια σημασία που έχουν τα όρια και η αποφυγή των ακροτήτων για την αρμονική ανθρώπινη συμβίωση. Συνιστά ηθική υποχρέωση του καθενός από εμάς να σέβεται και να θαυμάζει την εθνική ταυτότητα του οποιουδήποτε άλλου λαού, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ορθό να αποξενωθεί από τη δική του. Παράλληλα, όλοι μας οφείλουμε να αγωνιζόμαστε και να πολεμάμε, προκειμένου να προστατεύσουμε τα δικαιώματά μας αλλά και αυτά των συνανθρώπων μας. Κάτι τέτοιο δεν σημαίνει όμως ότι ο μόνος τρόπος να πετύχουμε κάτι τέτοιο πρέπει απαραίτητα να περιλαμβάνει βία, αλλά πολύ περισσότερο ότι η προαναφερθείσα πρέπει να αποτελεί την έσχατη επιλογή.
Κλείνοντας, θεωρώ τον εαυτό μου ένθερμο υποστηρικτή της προόδου, πόσο μάλλον όταν αυτή σχετίζεται με αντιλήψεις και ιδανικά τόσο καίρια, όπως η ελευθερία της έκφρασης και η ισότητα. Θεωρώ επίσης, όμως, ιδιαίτερα εύστοχη την γνωστή ρήση του Γάλλου ανθρωπολόγου Κλωντ Λεβί-Στρως: «Κάθε πρόοδος γεννάει μια νέα ελπίδα που εξαρτάται από τη λύση ενός καινούριου προβλήματος. Ο φάκελος δεν κλείνει ποτέ». Λαμβάνοντας κάτι τέτοιο ως δεδομένο, όλοι μας οφείλουμε να παραδειγματιστούμε και να επιμορφωθούμε από τα τέτοιου είδους διδάγματα του παρελθόντος. Γιατί ο δρόμος είναι τραχύς και δύσβατος, ο προορισμός όμως αξίζει τον κόπο.
