Της Δήμητρας Σουρμελή,
Η Νιγηρία αποτελεί χώρα της Δυτικής Αφρικής, με πληθυσμό που προσεγγίζει τα 202 εκατομμύρια, ενώ χαρακτηρίζεται από γεωγραφική πολυμορφία και στις διάφορες περιοχές της επικρατεί διαφορετικό κλίμα. Η ποικιλομορφία, όμως, της χώρας δεν περιορίζεται στη γεωγραφία. Περίπου 250 διαφορετικές εθνοτικές ομάδες ζουν εκεί, μιλώντας πάνω από 500 διαφορετικές διαλέκτους.
Η χώρα διαθέτει πληθώρα φυσικών πόρων, με κυρίαρχο το αργό πετρέλαιο. Το 2018, το αργό πετρέλαιο ανερχόταν στο 75,3% των συνολικών εξαγωγών της χώρας, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 44,8 δισεκατομμύρια δολάρια. Η πλειοψηφία του πουλιέται είτε ακατέργαστη είτε, μετά από επεξεργασία, με τη μορφή διαφόρων προϊόντων, από πετρέλαιο μέχρι και πίσσα. Άλλα προϊόντα, που παράγει η χώρα, μαζί με τις υπηρεσίες που προσφέρει στο εξωτερικό, συγκεντρώνουν ποσοστό μικρότερο του 10% επί των εξαγωγών, γεγονός που τα καθιστά αδύναμα να στηρίξουν την οικονομία της Νιγηρίας, αφήνοντας στο πετρέλαιο και σε άλλα ορυκτά καύσιμα την ηγετική θέση στις εξαγωγές της χώρας. Η οικονομία της χώρας, λοιπόν, βασίζεται σε μία κύρια πηγή εισοδήματος, το πετρέλαιο. Για το λόγο αυτό, λοιπόν, βλέπουμε ότι η οικονομία της χώρας δεν είναι διαφοροποιημένη.
Αναλύοντας, όμως, περαιτέρω την οικονομία της Νιγηρίας, μας γεννάται το εξής ερώτημα: Πρόκειται για μία χώρα, πλούσια σε πετρέλαιο η οποία εκμεταλλεύεται τους φυσικούς της πόρους προς όφελός της ή για μία οικονομία που είναι εξαρτημένη από το πετρέλαιο καθότι δεν έχει άλλη επιλογή;
Εξαρτημένη καλείται μια οικονομία, της οποίας η ανάπτυξη και η επέκταση εξαρτάται από εξωτερικούς παράγοντες. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, εύκολα διαπιστώνει κανείς γιατί η Νιγηρία θεωρείται εξαρτημένη από το πετρέλαιο. Κάθε φορά που η διεθνής τιμή του πετρελαίου μειώνεται, η νιγηριανή οικονομία πλήττεται.
Πρώτο αποδεικτικό στοιχείο αυτής της εξάρτησης αποτελεί η πετρελαϊκή κρίση στις αρχές της δεκαετίας του 1970, η οποία οδήγησε σε ραγδαία αύξηση της τιμής του πετρελαίου από 3 σε 12 δολάρια ανά βαρέλι το 1974. Στη συνέχεια, το 1981 η τιμή του πετρελαίου έφτασε τα 32 δολάρια ανά βαρέλι. Η αύξηση αυτή ωφέλησε προσωρινά τη Νιγηρία, της οποίας το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά, περίπου, 11%. Ωστόσο, η ξαφνική πτώση των τιμών του πετρελαίου, το 1986, οδήγησε τη χώρα σε υψηλή ανεργία και επιζήμιο πληθωρισμό.
Ιστορικά, δεν επηρέασε μόνο η πετρελαϊκή κρίση τις τιμές του πετρελαίου και κατ’ επέκταση την οικονομία της αφρικανικής αυτής χώρας. Και άλλα γεγονότα, που έπληξαν χώρες που σχετίζονταν άμεσα με την ενεργειακή παραγωγή, λειτούργησαν κατασταλτικά για την οικονομία της Νιγηρίας, όπως ο Πόλεμος του Κόλπου και η εισβολή στο Ιράκ.
Είναι φυσικό σε περιόδους, όπως το 1979-1982, 1991-1992, 2000-2002 και 2005-2009, όπου οι τιμές του πετρελαίου ήταν αυξημένες, να επεκταθούν τα εισοδήματα και κατά επέκταση η Κατανάλωση της Νιγηρίας. Αντιθέτως, σε περιόδους με χαμηλές τιμές πετρελαίου, οι παραπάνω παράμετροι γνωρίζουν πτώση. Χαρακτηριστικά, από το 2005 μέχρι το 2008, οι τιμές του πετρελαίου αυξήθηκαν, επομένως αύξηση γνώρισαν και οι κρατικές δαπάνες. Από την άλλη η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2009, προκάλεσε μείωση των πετρελαϊκών τιμών και οδήγησε σε ύφεση την νιγηριανή οικονομία.
Συγκεκριμένα, εξαιτίας της πτώσης των τιμών του πετρελαίου κατά την περίοδο 2014-2016, σε συνδυασμό με αρνητικά αποθέματα παραγωγής, το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 2,7% το 2015. Το 2018, η οικονομία της χώρας επιδεινώθηκε ακόμα περισσότερο. Αξίζει να σημειωθεί πως ο προϋπολογισμός ύψους 8,6 τρισεκατομμυρίων δολαρίων της Νιγηρίας βασιζόταν στην πρόβλεψη ότι το ένα βαρέλι πετρέλαιο θα κοστίζει $60, οπότε και το κράτος θα εισπράξει τα ανάλογα έσοδα. Στην πραγματικότητα, το τελευταίο τέταρτο του 2018 η τιμή ανά βαρέλι ανερχόταν στα $59, με αποτέλεσμα τα προβλεπόμενα έσοδα από το πετρέλαιο να μειωθούν από 2,3 εκατομμύρια δολάρια σε 2,1 δολάρια, καθιστώντας τον προϋπολογισμό ελλειμματικό και αναγκάζοντας το κράτος να μειώσει τη χρηματοδότηση σε τομείς που αφορούν την ασφάλεια και την πολιτική.
Ωστόσο, δεν είναι μόνο οι μεταβολές των τιμών που επηρεάζουν την οικονομία της Νιγηρίας, αλλά και οι τεχνολογικές μεταβολές στον ενεργειακό τομέα. Η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς και η ανακάλυψη νέων τεχνικών παραγωγής πετρελαίου, μειώνουν τη ζήτηση για αργό πετρέλαιο. Χαρακτηριστικά, οι εξαγωγές της Νιγηρίας προς τις Η.Π.Α. μειώθηκαν, όταν η τελευταία ξεκίνησε να χρησιμοποιεί στην παραγωγή την μέθοδο fracking.
Η εξάρτηση της οικονομίας της αφρικανικής χώρας από το πετρέλαιο έχει δημιουργήσει, όπως είναι φυσικό, σημαντικό αριθμό προβλημάτων. Η συχνή μείωση των τιμών οδηγεί σε υψηλό κόστος ζωής, σε άνιση κατανομή των εισοδημάτων, υψηλή ανεργία και εγκληματικότητα, που δυσχεραίνουν ακόμη περισσότερο τα επίπεδα διαβίωσης των πολιτών. Ταυτόχρονα, η αστάθεια των τιμών του πετρελαίου σε διεθνές επίπεδο οδηγεί σε αστάθεια των τιμών των αγαθών και των υπηρεσιών στο εσωτερικό της χώρας.
Έτσι, παρά την κατάκτηση της πρώτης θέσης στην παραγωγή πετρελαίου στην Αφρική, η Νιγηρία δεν έχει καταφέρει να μετατρέψει αυτόν τον ορυκτό πλούτο σε επίτευξη αυξημένου βιοτικού επίπεδου. Αντίθετα, το 51% του πληθυσμού της χώρας, 105 εκατομμύρια πολίτες, ζουν σε κατάσταση απόλυτης φτώχειας, με εισόδημα μικρότερο του $1,90 ανά ημέρα, ενώ ο ρυθμός εξόδου από την απόλυτη φτώχεια είναι -4,4 άτομα ανά λεπτό.
Επιπλέον, η αγορά συναλλάγματος της χώρας ανταποκρίνεται αρνητικά στην πτώση των τιμών. Το 2018, το τοπικό νόμισμα υποτιμήθηκε από 363 naira ανά δολάριο Αμερικής σε 370 naira ανά δολάριο, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του αποθέματος δολαρίων στην τοπική αγορά και κατ’ επέκταση να προκαλέσει περαιτέρω υποτίμηση του naira. Επομένως οδηγούμαστε σε ένα φαύλο κύκλο υποτίμησης. Η μείωση της συναλλαγματικής ισοτιμίας μειώνει κατά επέκταση και την αγοραστική δύναμη των πολιτών.
Την ίδια στιγμή, όπως θα μπορούσε να προβλέψει κανείς, η οικονομική αστάθεια την Νιγηρίας, αυξάνει την επικινδυνότητα των επενδυτικών κινήσεων στη χώρα, μειώνοντας, με αυτό τον τρόπο, τις άμεσες ξένες επενδύσεις. Ενώ το 2018 επενδύθηκαν 6,401 εκατομμύρια δολάρια Αμερικής στην χώρα, το 2019, μετά την πτώση των τιμών το τελευταίο τέταρτο του 2018, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το επενδυτικό ποσό μειώθηκε στα 3,299 εκατομμύρια δολάρια Αμερικής. Τα γεγονότα αυτά οδηγούν και σε διόγκωση των χρεών της Νιγηρίας.
Απότοκο, επίσης, της εξάρτησης της οικονομίας από το πετρέλαιο είναι η ανάδειξη οικονομικών σκανδάλων. Οι περισσότερες επιχειρήσεις προσπαθούν με κάθε μέσο να διατηρήσουν τους πολυτελείς τρόπους ζωής, που μπορεί να απολάμβαναν τα στελέχη τους πριν από τη συντριβή των τιμών του πετρελαίου. Για αυτό το λόγο, πολλά στελέχη εταιρειών επιλέγουν να προβούν σε ενέργειες που αντιβαίνουν στην πολιτική της εκάστοτε επιχείρησης. Κάποιες από αυτές τις πρακτικές είναι η παραβίαση των εταιρικών λογαριασμών και η χορήγηση χρημάτων στα διοικητικά στελέχη, όπως συνέβη με την επιχείρηση AFREN Oil.
Για μια χώρα που η πλειοψηφία των κατοίκων ζει σε εξαθλιωτικές συνθήκες απόλυτης φτώχειας, που μαστίζεται από την διαφθορά και το δημοκρατικό καθεστώς της απειλείται, κρίνεται απαραίτητη η εξεύρεση λύσεων για τη βελτίωση της οικονομίας της. Οι περισσότεροι αναλυτές θεωρούν ότι πρέπει η παραγωγή να μετατοπιστεί από το πετρέλαιο σε άλλους κλάδους της αγοράς, και κυρίως στις υπηρεσίες προκειμένου να περάσει η οικονομία της στο επόμενο στάδιο. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να μειωθεί η εξάρτηση της χώρας από το πετρέλαιο, σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την ανάγκη μεταστροφής σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ωστόσο, οφείλουμε να αναρωτηθούμε αν πραγματικά επαρκεί αυτή η μετατόπιση της οικονομικής δραστηριότητας της Νιγηρίας για την επίλυση των μείζονων ζητημάτων της, όσο, την ίδια στιγμή, οι διάφορες εθνοτικές ομάδες ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την κατάκτηση της οικονομικής κυριαρχίας, δημιουργώντας δυσεπίλυτες εντάσεις.
Πηγές:
- Dependency of Nigerian Economy. Retrieved from here
- Africa portal, Nigeria’s oil dependency. Retrieved from here
- World Poverty Map. Retrieved from here
- The Effect of Oil Dependency on Nigeria’s Economic Growth, a research by Tracy Igberaese
- Effects of crashing crude oil prices on oil producing countries, Nigeria’s perspective by Enitan Odupitan
- OPEC Data about Nigeria. Retrieved from here
- Crude oil prices. Retrieved from here
- World Bank. Data about Nigeria. Retrieved from here
- Santadertrade, Investing in Nigeria. Retrieved from here
- Observatory of Economic Complexity, Nigeria. Retrieved from here
- Encyclopedia Britannica, Nigeria. Retrieved from here
