Της Αριάδνης-Παναγιώτας Φατσή,
“Aux grands hommes, la patrie reconnaissante”, ήτοι «η πατρίδα ευγνωμονούσα στους μεγάλους άνδρες», είναι η πρώτη φράση που διαβάζει ο επισκέπτης της Πόλης του Φωτός όταν βρεθεί μπροστά από την επιβλητική πρόσοψη του Panthéon στο Quartier Latin. Το Πάνθεον -λέξη ελληνική, που περιγράφει έναν ναό αφιερωμένο σε όλους τους θεούς, είναι ένα κτήριο με μεγάλη ιστορική και καλλιτεχνική αξία- ας το γνωρίσουμε, λοιπόν, καλύτερα!
Ιστορία
Η σημερινή λειτουργία του κτηρίου είναι στους περισσότερους γνωστή, αλλά πολλοί δεν γνωρίζουν ότι, κατά την έναρξη της κατασκευής του, προοριζόταν για ναός αφιερωμένος στην Αγία Γενοβέφα (St. Genevieve), πολιούχο του Παρισιού. Η ανέγερση του ναού ξεκίνησε το 1758, υπό τις διαταγές του Λουδοβίκου ΙΕ’, και σε σχέδιο του Jacques-Germain Soufflot, σημαντικού Γάλλου αρχιτέκτονα που υπήρξε εκφραστής του νεοκλασικισμού, όπως φαίνεται και από το κτήριο. Μέχρι, όμως, να έρθει η ώρα για την ολοκλήρωση των εργασιών το 1790, είχε εν τω μεταξύ εδραιωθεί η Γαλλική Επανάσταση. Το 1791, η Συντακτική Συνέλευση αποφάσισε ότι το Πάνθεον θα χρησιμοποιηθεί ως μαυσωλείο για τους σημαντικούς πολίτες, ενώ το ίδιο έτος μεταφέρθηκε εκεί η σορός του Βολταίρου.
Το κτήριο πέρασε μια ενδιαφέρουσα ιστορική διαδρομή, η οποία αντιστοιχεί προς τις πολιτικές μεταβολές που συνέβησαν στη Γαλλία. Το Κονκορδάτο του 1801 ανάμεσα στον Ναπολέοντα και τον Πάπα, έθεσε το Πάνθεον υπό τη σκέπη της Παναγίας των Παρισίων και έτσι το κτήριο χρησιμοποιήθηκε πλέον ως ναός, αλλά διατήρησε και τη λειτουργία του μαυσωλείου. Μετά την παλινόρθωση των Βουρβόνων, ο Λουδοβίκος ΙΗ’ έθεσε ολόκληρο το κτήριο σε λειτουργία ως καθολική εκκλησία. Το Πάνθεον απέκτησε ξανά την ιδιότητα του μαυσωλείου το 1830, έγινε για άλλη μια φορά εκκλησία το 1852 και υπέστη αρκετές ζημιές στον γαλλοπρωσικό πόλεμο του 1870. Σήμερα λειτουργεί μόνο ως μαυσωλείο από το αντίστοιχο διάταγμα του 1881 και την πραγματική επανέναρξη της λειτουργίας του το 1885, με την απόθεση της σορού του Βίκτωρος Ουγκώ.
Αρχιτεκτονική
Ένα από τα στοιχεία που κάνουν το Πάνθεον έναν τόσο αγαπημένο προορισμό για φιλότεχνους και τουρίστες που επισκέπτονται το Παρίσι είναι η αρχιτεκτονική του. Ο σχεδιασμός του υπήρξε ένα φωτεινό παράδειγμα για τη νεοκλασική επιστροφή σε μια αυστηρά λογική χρήση κλασικών αρχιτεκτονικών στοιχείων. Το Πάνθεον είναι ένα σταυροειδές κτίριο με ψηλό τρούλο πάνω από τη διασταύρωση και κάτω τρούλους που καλύπτονται από κεκλιμένη οροφή πάνω από τους τέσσερις βραχίονες. Η πρόσοψη, όπως αυτή του Ρωμαϊκού Πανθέου, σχηματίζεται από ένα περιστύλιο κιόνων κορινθιακού ρυθμού και ένα τριγωνικό αέτωμα που συνδέεται με τα άκρα του ανατολικού βραχίονα. Το αέτωμα έχει ως κεντρικές μορφές το Έθνος και την Ελευθερία, στη δεξιά πλευρά των οποίων βρίσκονται στρατιώτες, ενώ στην αριστερή βρίσκονται ακαδημαϊκοί και λόγιοι.
Η εσωτερική διακόσμηση του ναού αποτελείται, μεταξύ άλλων, από τοιχογραφίες. Το δυτικό κλίτος φέρει παραστάσεις από τον βίο της Αγίας Γενοβέφας και του Αγίου Διονυσίου του Παρισιού (Saint Denis), φιλοτεχνημένες από σημαντικούς Γάλλους ζωγράφους του 19ου αιώνα. Το νότιο και βόρειο κλίτος φέρουν παραστάσεις από ηρωικές προσωπικότητες της Γαλλίας, όπως ο Καρλομάγνος και η Ιωάννα της Λωραίνης. Στο εσωτερικό του ναού έχουν εκτεθεί κατά καιρούς και άλλα σημαντικά εκθέματα, όπως ο Σκεπτόμενος του Rodin (1906-1922) και το εκκρεμές του Foucault, το οποίο πλέον βρίσκεται στο Musée des Arts et Métiers, ενώ στο Πάνθεον υπάρχει αντίγραφο.
Ο εντυπωσιακός τρούλος, φτιαγμένος εξ ολοκλήρου από πέτρα, έχει 83 μέτρα ύψος και αποτελείται από τρεις επιμέρους τρούλους, τον ένα μέσα στον άλλον, από τους οποίους ο ορατός στο εσωτερικό του κτηρίου είναι διακοσμημένος με τοιχογραφία που απεικονίζει την αποθέωση της Αγίας Γενοβέφας. Το τρίγωνο στο κέντρο συμβολίζει την Αγία Τριάδα, που περιβάλλεται από ένα φωτοστέφανο. Ο μόνος χαρακτήρας που φαίνεται πλήρως είναι η ίδια η Αγία Γενοβέφα, που απεικονίζεται να κάθεται σε ένα βραχώδες ακρωτήριο. Οι ομάδες γύρω από τον πίνακα, που φιλοτεχνήθηκαν κατά την Αποκατάσταση της Μοναρχίας, αντιπροσωπεύουν τους Βασιλείς της Γαλλίας που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην προστασία της εκκλησίας. Στην κορυφή του τρούλου εξωτερικά βρίσκεται σταυρός. Ο αρχικός σχεδιασμός περιελάμβανε ένα άγαλμα της Αγίας Γενοβέφας στη θέση εκείνη, όμως αυτό δεν πραγματοποιήθηκε.
Σύγχρονα ζητήματα
Λόγω της παραδόσεως που θέλει κάθε πρόεδρο της Γαλλίας να επιλέγει ένα σημαντικό πρόσωπο για να αποτεθεί στο Πάνθεον, το 2013, με τη συζήτηση για το ποιος θα ήταν η επιλογή του προέδρου Ολάντ, προκλήθηκε έντονος δημόσιος διάλογος στη Γαλλία για το γεγονός ότι στο μαυσωλείο είχε τιμηθεί μόνο μία γυναίκα, και συγκεκριμένα η βραβευμένη με Νόμπελ Marie Curie. Ακόμη και η ίδια η επιγραφή του κτηρίου, αναφέροντας τους «μεγάλους άνδρες» της πατρίδας, έδειχνε να προκαλεί αρκετούς φορείς να προτείνουν σημαντικές γυναίκες της γαλλικής ιστορίας, ως μια πρόταση που θα έφερνε το νόημα του μαυσωλείου και της τιμητικής ταφής στο παρόν. Ο δημόσιος διάλογος που ακολούθησε έδειξε ότι οι Γάλλοι πολίτες είχαν πολλές γυναίκες να προτείνουν για τιμητική ταφή. Πολλές από αυτές είχαν υπάρξει επαναστάτριες, άλλες σημαντικές φιλάνθρωποι, ενώ υπήρξε αναφορά και σε ηρωίδες της Αντίστασης, αλλά και σε σημαντικές καλλιτέχνιδες. Την ίδια γνώμη είχε και η ιστορικός της Γαλλικής Επαναστάσεως, Mona Ozouf, η οποία είχε εκφράσει την άποψη ότι η συμπερίληψη σημαντικών γυναικών θα έδινε στο μνημείο έναν περισσότερο εθνικό χαρακτήρα. Τελικά, το 2015 έγινε τιμητική ταφή τεσσάρων αγωνιστών της Αντιστάσεως, από τους οποίους οι δύο ήταν γυναίκες (Geneviève de Gaulle-Anthonioz και Germaine Tillion).
Αξίζει να σημειωθεί ότι μια άλλη δημοφιλέστατη επιλογή, που δεν αφορούσε γυναίκα, ήταν ο Charles De Gaulle, ο οποίος όμως είχε εκφράσει από πάντα την επιθυμία του να παραμείνει ενταφιασμένος στο χωριό του. Άλλοι σημαντικοί Γάλλοι που δεν ενταφιάστηκαν -τουλάχιστον όχι μέχρι τώρα- στο Πάνθεον είναι ο Jules Vernes, ο Louis Pasteur, ο Albert Camus (έχει προταθεί, αλλά η οικογένεια αρνείται κατηγορηματικά), η Simone De Beauvoir και ο Jean-Paul Sartre.
Πηγές
- Chrisafis, A., France president François Hollande adds resistance heroines to Panthéon. The Guardian, 2015, διαθέσιμο εδώ.
- Lebeurre, A., The Pantheon: Temple of the Nation. Paris: Éditions du Patrimoine, 2000.
- ‘Pantheon’: Encyclopedia Britannica, διαθέσιμο εδώ.
- Rubin, A., At Resting Place for France’s ‘Great Men,’ Calls to Include More Women, The New York Times, 2014, διαθέσιμο εδώ.
- National Geographic Traveler, Παρίσι, σελίδα 69, Εκδόσεις Πεδίο, 2019.
