Του Νικόλαου Τσελέντη,
Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών είναι ένας παγκόσμιας εμβέλειας μηχανισμός, που αποσκοπεί στην απρόσκοπτη πολιτική και οικονομική συνεργασία των κρατών, στη διασφάλιση της ειρήνης, η οποία συνεπάγεται της κρατικής κυριαρχίας, και στο συντονισμό των ενεργειών, όταν εμφανίζεται μία επικείμενη απειλή. Στη συνείδηση πολλών, ο ΟΗΕ ταυτίζεται -σχεδόν εξ’ ολοκλήρου- με τις παρεμβάσεις του σε περιοχές με πολιτική αστάθεια, η οποία οδηγεί, με τη σειρά της, στον ορυμαγδό των αναταραχών και των εμφυλίων συρράξεων. Κι ενώ οι ειρηνευτικές αποστολές των κυανοκράνων συγκεντρώνουν τα βλέμματα της διεθνούς κοινότητας πάνω τους, παράλληλα, συγκροτούνται ενέργειες για την αντιμετώπιση σκοπέλων, όπως είναι οι επιδημίες-πανδημίες, με την περίπτωση του κορωνοϊού να αποτελεί την πιο τρανταχτή απόδειξη.
Στις 11 Μαρτίου 2020, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε ότι ο κορωνοϊός μπορεί να χαρακτηριστεί ως πανδημία. Εξαιτίας της ταχύτατης εξάπλωσής του σε όλον τον πλανήτη, οι κυβερνήσεις των χωρών προέβησαν σε πρωτοφανή μέτρα, όπως η απαγόρευση της κυκλοφορίας και το κλείσιμο εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και επιχειρήσεων. Το περιβόητο lockdown είχε καταστροφικές επιπτώσεις στην οικονομία, με ολοένα και αυξανόμενα ποσοστά στην ανεργία και τη φτώχεια, θέτοντας σε κίνδυνο την επισιτιστική ασφάλεια. Μάλιστα, ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, António Guterres, έκρουσε τον κώδωνα στα κράτη που βρίσκονται ήδη στη μέση ανθρωπιστικών κρίσεων και χρήζουν άμεσης οικονομικής αρωγής. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται τα κράτη, τα οποία, είτε λόγω πολέμου, είτε λόγω φυσικών καταστροφών, αδυνατούν να προφυλάξουν τους κατοίκους τους.
Εκμεταλλευόμενος τις ειρηνευτικές αποστολές που βρίσκονται σε εξέλιξη στις χώρες αυτές, ο ΟΗΕ επαναπροσδιόρισε τον χαρακτήρα των δραστηριοτήτων του, εφιστώντας την προσοχή τους στον ιό. Άλλωστε, μία ανεξέλεγκτη τροπή στην αντιμετώπιση του κορωνοϊού, θα έθετε σε κίνδυνο τα ήδη κεκτημένα, αλλά και τις πιθανότητες παγίωσης της ειρήνης, για την οποία πασχίζουν χρόνια. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων αποστολών αποτελούν η UNMISS και η MINUSMA. Η πρώτη ενεργεί στη Δημοκρατία του Νοτίου Σουδάν, παρέχοντας τους αναγκαίους ιατρικούς εξοπλισμούς στο εξασθενημένο σύστημα υγείας του και εστιάζοντας στην εκπαίδευση των οικογενειών σχετικά με την πρόληψη. Η δεύτερη δημιούργησε σταθμό πλυσίματος χεριών στο Μάλι, σε συνδυασμό με την κατάλληλη εκπαίδευση των κατοίκων, ενώ παρείχε υλικοτεχνική υποστήριξη στη διεξαγωγή των εκλογών. Αξίζει να σημειωθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις υπήρξε συντονισμένη δράση με τις κυβερνήσεις, αξιοποιώντας την πρόσβαση στο ραδιόφωνο για την παροχή πληροφοριών.
Σε γενικότερο επίπεδο, ο ΟΗΕ δημιούργησε ένα πλάνο για την καταπολέμηση της πανδημίας, το οποίο περιέχει τρία πεδία δράσης: Πρώτον, συντονισμός και συνεργασία υπό την καθοδήγηση του ΠΟΥ (έμφαση στις περιοχές που έχουν άμεση ανάγκη), δεύτερον, ελαχιστοποίηση του κοινωνικού και οικονομικού αντικτύπου, με μείωση των φόρων, κοινωνική προστασία και ασφάλιση, καθώς η ζημία κοστολογείται στα 3 τρισεκατομμύρια και τρίτον, όσο το δυνατόν καλύτερη ανάκαμψη (Recover Better), υιοθετώντας τα πιο βιώσιμα μοντέλα ανάπτυξης. Παρά την όποια επιτυχία του πλάνου, το μελανό σημείο της δράσης του ΟΗΕ εντοπίζεται στη δυνατότητα ανεύρεσης και αξιοποίησης οικονομικών πόρων, τους οποίους ο ΠΟΥ χρειάζεται, για να ανταπεξέλθει στις διαρκείς προκλήσεις που ανακύπτουν. Αυτό οφείλεται και στην επιφυλακτικότητα των κυβερνήσεων (πχ ΗΠΑ) να εμπιστευθούν το αρμόδιο όργανο, επιρρίπτοντάς του πολλές φορές την ευθύνη. Μιλώντας με αριθμούς, στο ταμείο ανάκαμψης του ΟΗΕ έχουν συγκεντρωθεί μόλις 50 εκατομμύρια, ενώ είναι απαραίτητο το ποσό του ενός δισεκατομμυρίου.
Φυσικά, δεν είναι η πρώτη φορά που ο ΟΗΕ αναλαμβάνει δράση για τον κατευνασμό κάποιας επιδημίας. Στο παρελθόν, και συγκεκριμένα το 2014, ο ιός Ebola εξαπλώθηκε με ιλιγγιώδη ταχύτητα στα κράτη της Δυτικής Αφρικής, απαριθμώντας τον Οκτώβρη του ίδιου έτους 7.178 περιστατικά και 3.338 νεκρούς. Τότε, η διεθνής κοινότητα ίδρυσε τη UNMEER (United Nations Mission for Ebola Emergency Response), ορίζοντας επικεφαλής τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για να συντονίσει τις ενέργειες μαζί με τις αφρικανικές κυβερνήσεις. Τέθηκε επί τάπητος ένα πλάνο 90 ημερών, που χωριζόταν σε τρεις διαδοχικές φάσεις: α) τουλάχιστον το 50% των υλικοτεχνικών δομών να είναι έτοιμο προς λειτουργία τις πρώτες 30 ημέρες, β) 100% έτοιμες οι υλικοτεχνικές δομές, η απομόνωση των ασθενών και η ταφή των νεκρών σε ποσοστό 70% σε 60 μέρες και γ) ταφή και απομόνωση των ασθενών σε ποσοστό 100% εντός 90 ημερών. Πράγματι, το σχέδιο εφαρμόστηκε άμεσα, περιορίζοντας αισθητά τα περιστατικά ως το τέλος του 2014, ενώ, το επόμενο έτος, επικεντρώθηκαν στη συντήρηση των δομών. Χάρη στο αυξημένο προσωπικό της επιχείρησης κατά το 2015, η αποστολή εξετελέσθη στις 31 Ιουλίου, χαρακτηριζόμενη ως επιτυχημένη. Ωστόσο, η πολύ αργή αντίδραση του ΟΗΕ, κατά την έξαρση του ιού, είχε ως αποτέλεσμα να σημειωθούν 28.616 περιστατικά και 11.310 θάνατοι.
Μία ακόμη μορφή ασθένειας που ταλανίζει την αφρικανική ήπειρο, σε σημείο να αποκαλείται ως επιδημία, είναι η ελονοσία. Η ελονοσία είναι μία απειλητική για τη ζωή νόσος, η οποία προκαλείται από παράσιτα που μεταδίδονται στους ανθρώπους, μέσω των δαγκωμάτων μολυσμένων θηλυκών κουνουπιών. Αποτελεί, μάλιστα, ένα τακτικό θέμα στην ημερήσια διάταξη της Γενικής Συνέλευσης, έπειτα από τα τρομακτικά ποσοστά θνησιμότητας κατά το έτος 2017: 219 εκατομμύρια περιστατικά και 435.000 θάνατοι! Το τελευταίο ψήφισμα (2018) τόνισε την αναγκαιότητα εντατικοποίησης των προσπαθειών, προκειμένου να εξαλειφθεί η ελονοσία μέχρι το 2030, αν και θεωρείται απίθανο χωρίς την περαιτέρω οικονομική ενίσχυση. Αναλυτικότερα, μολονότι χρειάζονται τουλάχιστον 6,4 δισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το τέλος του 2020, εντούτοις, το ποσό που δαπανάται αυτή τη στιγμή δεν ξεπερνά τα 3,2 δισεκατομμύρια. Βέβαια, τα νούμερα των χρημάτων δεν πρέπει να μας αποθαρρύνουν τελείως, διότι ο ΠΟΥ έχει ήδη κατορθώσει να σημειώσει σημαντική πρόοδο στην περίθαλψη των ασθενών (κατά 47%), αλλά και στην πρόληψη της νόσου (κατά 43%).
Τα νούμερα πολλές φορές κουράζουν. Άλλες πάλι, θεωρούνται αναξιόπιστα και «φουσκωμένα». Το μόνο σίγουρο είναι ότι εξυπηρετούν, ως ένα βαθμό, την κατανόηση μίας περίπλοκης κατάστασης. Και η επικρατούσα κατάσταση δείχνει το πόσο πολύτιμη είναι η ύπαρξη και, κατ΄ επέκταση, η δράση του ΟΗΕ σε καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης, όπως είναι οι επιδημίες. Η εμπειρογνωμοσύνη και οι πόροι του οργανισμού είναι χρήσιμα εργαλεία, από τα οποία μπορούν να επωφεληθούν τα κράτη. Η ανεπαρκής, όμως, δράση και η εκ των υστέρων παρέμβαση θέτουν συχνά εν αμφιβόλω την αξιοπιστία του ΟΗΕ, ο οποίος παρουσιάζεται επιλεκτικός στα πεδία που θα αναλάβει δράση. Και το ερώτημα παραμένει: πόσο ανθρωπιστική θεωρείται τέτοιου είδους βοήθεια;
Ενδεικτικές Πηγές
- United Nations. (n.d.). Coronavirus | Recover Better. Διαθέσιμο σε: https://www.un.org/en/coronavirus/recoverbetter
- United Nations. (2020). Saving Lives, Protecting Societies, Recovering Better J U N E 2 0 2 0. Διαθέσιμο σε: https://www.un.org/sites/un2.un.org.
- World Health Organization. WHO. (2019). Ebola virus disease. Διαθέσιμο σε: https://www.who.int/health-topics/ebola/#tab=tab_1.
- World Health Organization. (2018). Ebola virus disease outbreak. Διαθέσιμο σε: https://www.who.int/csr/disease/ebola/en/.
- World Health Organization. (n.d.). Malaria and COVID-19: country perspectives. Διαθέσιμο σε: https://www.who.int/news-room/detail/07-09-2020-malaria-and-covid-19-country-perspectives
