Της Αγγελικής Μανωλάκη,
«Αγάπη είναι να δίνεις κάτι που δεν έχεις σε κάποιον που δεν το θέλει…»
Ζακ Λακάν, 1901-1981, Γάλλος ψυχίατρος
«Τι είναι η αγάπη;» Αυτό το ερώτημα προσπαθεί να απαντήσει ο Γάλλος ψυχαναλυτής Ζακ Λακάν στο VIII σεμινάριο του.
«Αγάπη είναι να δίνεις αυτό που δεν έχεις». (σελ. 34). Όταν ένα άτομο αρχίζει να ερωτεύεται, αυτό που πρέπει να προσφέρει στον αγαπημένο του είναι το γεγονός ότι κάτι λείπει από τη ζωή του, μια τρύπα που μόνο ο αγαπημένος μπορεί να γεμίσει. Αυτό είναι που μπορεί να κάνει την ανεκπλήρωτη αγάπη τόσο οδυνηρή, γιατί όσο συνειδητοποιούμε αυτό που μας λείπει τόσο περισσότερο πενθούμε, εφόσον το άτομο που πιστεύουμε ότι μπορεί να καλύψει το κενό μέσα μας, δεν ενδιαφέρεται διόλου. Μια δήλωση αγάπης, λοιπόν, μας κάνει πολύ ευάλωτους. Το να πεις σε κάποιον άλλο ότι τον αγαπάς, δηλώνει στην ουσία την παραδοχή πως ναι μεν είσαι ατελής χωρίς αυτόν, αλλά ταυτόχρονα είσαι και ο μόνος που μπορείς να ολοκληρώσεις τον άλλον και σε χρειάζεται στην ζωή του και αυτό είναι ένα από τα πολλά παράδοξα του έρωτα. Αυτό γίνεται καλύτερα αντιληπτό μέσα από τα λόγια μερικών κορυφαίων εκπροσώπων του κλάδου:
«[…] Μια από τις μορφές με τις οποίες η αγάπη εκδηλώνεται -η σεξουαλική αγάπη- μας έχει δώσει την πιο έντονη εμπειρία μας, μιας συντριπτικής αίσθησης ευχαρίστησης», Σίγκμουντ Φρόυντ
«Όταν είστε ερωτευμένοι, είστε ερωτευμένοι με την εικόνα που νομίζετε ότι έχει ο άλλος για εσάς, την εικόνα που αντανακλά ο άλλος. Όταν είστε ερωτευμένοι, έχετε βρει κάποιον να ενισχύσει την καλή εικόνα του εαυτού σας… όταν η εικόνα είναι σπασμένη… και συναντάτε την πραγματική άλλη, μερικές φορές υπάρχει διαζύγιο», Lucie Cantin (ψυχίατρος)
«Δεν είμαστε ποτέ τόσο ανυπεράσπιστοι απέναντι στον πόνο, όπως όταν αγαπάμε, ποτέ τόσο αβοήθητα δυσαρεστημένοι όσο όταν έχουμε χάσει το αγαπημένο μας αντικείμενο ή την αγάπη του», Σίγκμουντ Φρόυντ
«Το να είσαι ερωτευμένος είναι να χαθείς σε ένα λαβύρινθο. Η αγάπη είναι λαβύρινθος. Μέσα από τα μονοπάτια της αγάπης χάνετε τον δρόμο σας, χάνετε τον εαυτό σας», Jacques-Alain Miller (ψυχαναλυτής, συγγραφέας και εκδότης των Σεμιναρίων του Jacques Lacan)
Το πρώτο μας «αντικείμενο αγάπης»
Όταν μιλάμε για αγάπη στην ψυχανάλυση, συχνά μιλάμε για «αντικείμενο αγάπης» και «επιλογή αντικειμένου». Το πρώτο αντικείμενο αγάπης που έχουν και τα δύο φύλα είναι ο πρωταρχικός φροντιστής τους, συνήθως η μητέρα. Τα θεμέλια της ικανότητάς μας για αγάπη και στοργή, αργότερα στη ζωή, τίθενται ακριβώς πάνω στη βάση αυτής της πρώτης σχέσης. Μαθαίνουμε τι είναι η αγάπη από τη σχέση μας με τους γονείς μας και από τη σχέση τους μεταξύ τους. Είναι οι πρώτοι άνθρωποι που μας αντανακλούν πόσο άξια αγάπης είμαστε, πόσο ασφαλές είναι να αγαπάς και τι σημαίνει να αγαπάς.
Επιλέγουμε με ποιον θα ερωτευτούμε;
Από ψυχαναλυτική άποψη, το κάνουμε. Όχι όμως με τον σκόπιμο, ελεγχόμενο και ορθολογικό τρόπο, που κάνουμε όλες τις άλλες επιλογές στη ζωή. Αντίθετα, με έναν ασυνείδητο, κάπως μυστηριώδη, «λαβυρινθικό» τρόπο. Συχνά, λοιπόν, οι άνθρωποι που έρχονται για ψυχανάλυση και συνεχίζουν αυτή τη διαδικασία έχουν ως πρωταρχικό αίτημα την κατανόηση και βελτίωση των ερωτικών τους σχέσεων.
Για την ακρίβεια, στο άρθρο του «Σχετικά με τον ναρκισσισμό: Μια εισαγωγή», ο Φρόιντ μιλά για δύο είδη «επιλογής αντικειμένου αγάπης»:
1) ναρκισσιστική επιλογή αντικειμένου τύπου: όταν ένα άτομο αγαπάει κάποιον που είναι σαν τον εαυτό του ή σαν αυτό που ήταν στο παρελθόν ή σαν αυτό που θα ήθελε ιδανικά να είναι
και
2) επιλογή αντικειμένου με βάση τη θεωρία προσκόλλησης: όταν ένα άτομο αγαπά «τη γυναίκα που τον ταΐζει» ή «τον άνδρα που τον προστατεύει και τη διαδοχή των υποκατάστατων που αντικαθιστούν».
Με απλά λόγια, όταν ερωτευόμαστε, ερωτευόμαστε μια εικόνα του άλλου ατόμου που αντανακλά κάτι για τον εαυτό μας ή που μας θυμίζει κάποιον άλλο που αγαπάμε ή θαυμάζουμε. Μερικές φορές, ερωτευόμαστε με αυτό που δεν είχαμε ποτέ, αλλά λαχταρούσαμε ή με μια εξιδανικευμένη έκδοση του εαυτού μας ή μια συμπληρωματική («τα ετερώνυμα έλκονται») ή με κάποιον, που μας κάνει να νιώθουμε ξεχωριστοί και ότι μας φροντίζουν και μας νοιάζονται.
Και ιδανικά, το συναίσθημα του να είσαι ερωτευμένος είναι ένα συναίσθημα, σαν να είσαι ένα με τον άλλο άνθρωπο, με τον οποίο οι λέξεις δεν είναι πάντα απαραίτητες για να νιώθεις κατανοητή, αποδεκτή και αγαπημένη. Στην πραγματικότητα, φυσικά, είναι πολύ πιο περίπλοκο από αυτό και ίσως η επιστήμη της ψυχολογίας δεν καταφέρει ποτέ να εξηγήσει πλήρως και ικανοποιητικά το αρχικό ερώτημα «τι είναι αγάπη», «πώς, γιατί και ποιον ερωτευόμαστε».
ΠΗΓΕΣ
- https://www.psychologytoday.com/intl/blog/the-thing-feathers/201803/love-is-giving-what-you-dont-have
- https://blogs.psychcentral.com/practical-psychoanalysis/2015/03/what-psychoanalysis-says-about-love/
