Της Χαράς Αναστασιάδου,
Ένας τρόπος περάτωσης μιας έννομης σχέσης είναι το δικαίωμα που παρέχει το άρθρο 389 του Αστικού Κώδικα, που ορίζει ότι, ασκώντας το, αποσβήνονται οι εκατέρωθεν υποχρεώσεις και αίρεται αναδρομικά η σχέση που συνδέει τα δύο μέρη, αυτό που λατινικά ονομάζεται ex tunc. Καλό είναι να διευκρινιστεί ότι η υπαναχώρηση είναι μια απευθυντέα δήλωση βούλησης και ένα διαπλαστικό δικαίωμα, μεταβάλλει, δηλαδή, την έως τώρα κατάσταση από τη στιγμή που περιέλθει η άσκησή της στον αντισυμβαλλόμενο (ΑΚ 167). Βέβαια, το παρεχόμενο δικαίωμα δεν υπάρχει σε όλες τις συμβατικές σχέσεις, αλλά μόνο στις στιγμιαίες, δηλαδή τις εκπληρωτέες σε μία μόνο χρονική στιγμή. Εξάλλου, στις διαρκείς συμβάσεις υπάρχει αντίστοιχο δικαίωμα για περάτωση της έννομης σχέσης, αυτό της καταγγελίας.
Παρόλο που ο νόμος δεν θέτει προθεσμία για την άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης, γίνεται δεκτό ότι πρέπει να γίνει εντός ευλόγου χρόνου από τη στιγμή που εμφανιστεί η ανωμαλία στη συμβατική σχέση. Αυτό γίνεται γιατί σε αντίθετη περίπτωση η άσκησή της θα θεωρούταν καταχρηστική (ΑΚ 281) και συγκεκριμένα ως αποδυνάμωση του δικαιώματος λόγω μακρόχρονης μη άσκησής της. Έννομη συνέπεια της καταχρηστικότητας είναι ότι η υπαναχώρηση θα είναι άκυρη, δηλαδή σαν να μην ασκήθηκε και η έννομη σχέση θα συνεχίζεται κανονικά.
Στη δεδομένη στιγμή, το ενδιαφέρον θα επικεντρωθεί στο άρθρο 387 παράγραφος 1 ΑΚ, που ορίζει ότι μετά την υπαναχώρηση νοείται μόνο εύλογη αποζημίωση και όχι η αποζημίωση που θα περιλαμβάνει θετική ζημία και διαφυγόν κέρδος (πλήρης αποζημίωση). Στην συγκεκριμένη αποζημίωση λαμβάνεται υπόψη μόνο η πραγματική ζημία. Πλέον θα εξεταστεί τι γίνεται στην συμβατική σχέση της πώλησης και στην σύμβαση έργου, ΑΚ 540-543 και ΑΚ 686-689 αντίστοιχα.
Καταρχήν, αν υπάρχει πραγματικό ελάττωμα ή έλλειψη συμφωνημένης ιδιότητας στο πωληθέν πράγμα, τότε ο αγοραστής έχει το δικαίωμα επιλογής για τα όσα του παρέχει το άρθρο 540. Τα δικαιώματα διόρθωσης ή αντικατάστασης, μείωσης, υπαναχώρησης υφίστανται παράλληλα και αυτοτελώς, δεν προκρίνεται, βάσει νόμου, κάποιο από αυτά, ούτε κάποιο είναι επικουρικό. Αυτό σημαίνει ότι αν επιλέξει ένα από αυτά, δεν γίνεται μετά να αξιώσει κάποιο άλλο, διότι θεωρείται ότι επετεύχθη η επιθυμητή προστασία υπέρ του. Προκειμένου να γεννηθεί το δικαίωμα της υπαναχώρησης πρέπει το ελάττωμα να μην είναι επουσιώδες ή η έλλειψη να είναι τέτοιου μεγέθους που να μην δικαιολογείται η προσκόλληση στην συγκεκριμένη σύμβαση, καθώς εκλείπει το συμφέρον από την εκπλήρωση αυτής. Μεγάλη βαρύτητα έχει το άρθρο 543 όπου προβλέπεται η σώρευση του δικαιώματος αποζημίωσης με τα λοιπά δικαιώματα του 540. Εδώ αξίζει να αναφερθεί ότι, μόνο η αποζημίωση για πραγματικό ελάττωμα απαιτεί πταίσμα του αγοραστή, καθώς αν λείπει η συμφωνημένη ιδιότητα νοείται αποζημίωση ασχέτως πταίσματος του πωλητή (ευθύνεται αντικειμενικά, για τον λόγο ότι συμφώνησε ότι αυτή υπάρχει). Επί της ουσίας, το άρθρο 543 έρχεται να ρυθμίσει το ζήτημα της περαιτέρω ζημίας, ήτοι της ζημίας που δεν αποκαθίσταται από την άσκηση κάποιου δικαιώματος του 540 ΑΚ.
Η ενέργεια της υπαναχώρησης προβλέπεται στο άρθρο 547 ΑΚ, και συγκεκριμένα αναπτύσσει ενοχική μόνο ενέργεια, αφού τα μέρη υποχρεούνται να επιστρέψουν τις παροχές και δεν επέρχεται μεταβολή στην έννομη σχέση αυτοδικαίως. Ο αγοραστής πρέπει να το αποδώσει όπως το παρέλαβε και σε περίπτωση που δεν είναι δυνατό κάτι τέτοιο, οφείλει να δώσει την αξία του πράγματος. Το δικαίωμα της υπαναχώρησης αποκλείεται αν το πράγμα καταστράφηκε ολικά ή μερικά ή χειροτέρευσε ουσιωδώς ή χάθηκε από γεγονός που ήταν τυχαίο (έξω από την σφαίρα υπαιτιότητας κάποιου μέρους), βάσει άρθρου 549 παράγραφος 1 ΑΚ, πάντως, ο αγοραστής δεν χάνει το δικαίωμα για διόρθωση, μείωση ή για αποζημίωση.
Όσον αφορά την σύμβαση έργου, αν ασκηθεί υπαναχώρηση ο εργοδότης δεν θα οφείλει να καταβάλλει αμοιβή στον εργολάβο και ο δε εργολάβος δεν θα φέρει πλέον την σχετική υποχρέωση να παραδώσει το έργο. Σίγουρα, βάσει αδικαιολόγητου πλουτισμού, πρέπει να επιστραφεί η προκαταβλητέα αμοιβή και να επιστραφεί το εκτελεσθέν τμήμα του έργου. Σε περίπτωση που ασκηθεί, πρέπει να εξεταστεί αν το ελάττωμα, βάσει του οποίου ασκείται το δικαίωμα, είναι ουσιώδες (688 ΑΚ), καθώς σε αντίθετη περίπτωση δεν γίνεται ανεκτό να επιφέρει τα αποτελέσματα της η υπαναχώρηση. Πάντως, αν ασκηθεί μερική υπαναχώρηση αυτή λογίζεται ως καταγγελία και ενεργεί για το μέλλον, χωρίς να θίγει το μέρος της σύμβασης που ήδη εκτελέστηκε. Αμφισβητείται πάντως αν με την υπαναχώρηση γίνεται να αξιωθεί εύλογη αποζημίωση, βάσει άρθρου 387 ΑΚ. Ωστόσο, υποστηρίζεται μια άποψη που λέει ότι η συγκεκριμένη αξίωση προϋποθέτει υπερημερία του εργολάβου, δηλαδή συμπεριφορά που να σχετίζεται με την ύπαρξη πταίσματος εκ μέρους του. Το ως άνω συμβαίνει, επειδή ο νόμος δεν μιλάει ρητώς για εύλογη αποζημίωση στο άρθρο 686 ΑΚ, επομένως έχει ως έρεισμα τα 383 και 387 ΑΚ.
Εν κατακλείδι, να επισημανθεί ότι σε περίπτωση που εμφανιστεί κάποια περίπτωση που να θεμελιώνει δικαίωμα υπαναχώρησης, αυτό ασκείται είτε εξωδικαστικά, είτε μετά από έγερση αγωγής. Η ιδιαιτερότητα στο παρεχόμενο δικαίωμα είναι ότι εναπόκειται στην ευχέρεια του δικαστηρίου για το αν θα την κάνει δεκτή. Λαμβάνεται υπόψη η δυσαναλογία μεταξύ ωφέλειας του ενός και ζημίας του άλλου και επιπρόσθετα αν κάτι αντίκειται στην καλή πίστη ή τα χρηστά ήθη. Γενικώς, προκρίνεται η μείωση και μετά το δικαστήριο κατευθύνεται στο αν θα δεχθεί ή όχι την υπαναχώρηση.
Πηγές
- ΑΠ 663/2016
- Γενικό Ενοχικό Δίκαιο , Γεωργιάδης , σελ. 563 επ.
- Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο , Γεωργιάδης , σελ . 129 , 137, 272
- http://www.epka-ste.gr
