Του Παναγιώτη Χριστοδούλου,
Η εκλιπούσα Ruth Bader Ginsburg, δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Η.Π.Α., είχε δηλώσει σε μία συνέντευξή της πως «δεν διανύουμε τους καλύτερους καιρούς, αλλά έχω ελπίδα ότι θα δούμε ένα καλύτερο μέλλον». Η ίδια, εμβληματική μαχήτρια υπέρ των δικαιωμάτων, ακολούθησε μια μακρά πορεία στο σώμα του Δικαστηρίου (Supreme Court), συμβάλλοντας καθοριστικά σε μια σειρά ιστορικών αποφάσεων, που αποτελούν σταθμό για τον σύγχρονο κόσμο, σχετικά με ζητήματα, όπως το δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση, η ισότητα των ομόφυλων γάμων και η πρόσβαση στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Τα πράγματα, ωστόσο, δεν ήταν πάντα έτσι. Έναν αιώνα πριν την εκλογή της Ginsburg ως Ανώτατη Δικαστής, το Supreme Court των Η.Π.Α. εξέδωσε μια απόφαση που έμεινε στην ιστορία για τους ακριβώς αντίθετους λόγους. Πρόκειται για την υπόθεση Plessy v. Ferguson, που το Δικαστήριο επιβεβαίωσε τη συνταγματικότητα νόμου που επιβάλλει τη χρήση διαφορετικών συρμών τρένων για τους «έγχρωμους» στην πολιτεία της Louisiana, ανοίγοντας πρακτικά τους ασκούς του Αιόλου για τη γενίκευση των διακρίσεων με βάση τη φυλή.
Για να γίνουν αντιληπτά τόσο μέγεθος του κοινωνικοπολιτικού ντόμινο, που προκλήθηκε από την εν λόγω απόφαση, όσο και οι σοβαρές συνέπειές της, που χρειάστηκαν σχεδόν μισό αιώνα, για να ξεπεραστούν, πρέπει να πάμε πίσω σε μια εποχή που η Αμερικανική κοινωνία ήδη μαστιζόταν από τον θεσμό του φυλετικού διαχωρισμού (segregation) ανάμεσα σε λευκούς και μη. Μέσα στο καθεστώς αυτό, απαγορευόταν στους «μη λευκούς» πολίτες -κατά κύριο λόγο, στους μαύρους- να χρησιμοποιούν υποδομές που προορίζονταν αποκλειστικά για λευκούς και υποχρεώνονταν να περιορίζονται σε μέσα και εγκαταστάσεις σημαντικά κατώτερες ή πολλές φορές και ανύπαρκτες.
Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της διακριτικής και υποτιμητικής αυτής μεταχείρισης είναι η πασίγνωστή φωτογραφία που απεικονίζει δύο ξεχωριστούς ψύκτες νερού, ο ένας -προφανώς, πιο σύγχρονος- με την επιγραφή «λευκοί» και ο άλλος -στην ουσία, μια απλή βρύση- «έγχρωμοι», καθιστώντας εύγλωττη τη διαφορά στην ποιότητα των εκάστοτε υποδομών.
Αφορμή του χρονικού του διαχωρισμού αυτού δόθηκε, πράγματι, το 1896, όταν ο Homer Plessy συνελήφθη, αφότου επιβιβάστηκε σε βαγόνι τρένου προς χρήση αποκλειστικά για λευκούς, προκειμένου να διαμαρτυρηθεί για τη θέσπιση της νομοθεσίας που ακριβώς απαγορεύει τη «μεικτή» μετακίνηση των πολιτών και διακρίνει τα βαγόνια των συρμών με βάση το χρώμα του δέρματος. Η υπόθεση πέρασε από το πρωτοβάθμιο στο δευτεροβάθμιο δικαστήριο και από εκεί στο Supreme Court, όπου οι δικηγόροι του Plessy υποστήριξαν πως η εν λόγω νομοθεσία έρχεται σε αντίθεση με τη 13η και 14η Τροπολογία του Αμερικανικού Συντάγματος, οι οποίες απαγορεύουν κάθε μορφή δουλείας και επιβάλλουν την αρχή της ίσης μεταχείρισης, αντιστοίχως.
Με τη σειρά του, το Δικαστήριο κατέληξε σε αυτή, που είναι γνωστή ως μια από τις χειρότερες αποφάσεις στην ιστορία του, αναπτύσσοντας το δόγμα της «διαφορετικής, αλλά ίσης (μεταχείρισης)», σύμφωνα με το οποίο είναι νόμιμος (!) ο διαχωρισμός των μαύρων από τους λευκούς σε κάθε είδους κοινωνική έκφανση, όπως οι συγκοινωνίες, η εκπαίδευση, οι δημόσιοι χώροι, αλλά ακόμη και τα ξενοδοχεία ή οι χώροι εστίασης.
Έχοντας, έτσι, και τη σφραγίδα του ανωτάτου δικαιοδοτικού οργάνου της χώρας, ακολούθησε μια βαθιά προβληματική και σκοτεινή περίοδος της ιστορίας των Η.Π.Α., που κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής των μαύρων πολιτών διακατεχόταν από στίγμα, υποτίμηση και εις βάρος τους διάκριση, με την εφαρμογή αναχρονιστικών ρυθμίσεων που -υπό το πρόσχημα της διαφορετικής, αλλά ίσης μεταχείρισης- επέβαλαν σοβαρούς περιορισμούς στα δικαιώματά τους (ακόμη και στο δικαίωμα ψήφου!), μετατρέποντάς τους σε πολλές Πολιτείες ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Τα φαινόμενα ρατσισμού εντάθηκαν και πληθώρα νόμων διαχωρισμού -γνωστοί ως Jim Crow laws, από το ομώνυμο υποτιμητικό προσωνύμιο για τους μαύρους- τέθηκε σε ισχύ. Σε κάθε δημόσιο χώρο, τοποθετήθηκαν διακριτές πινακίδες που υποδείκνυαν τους χώρους όπου επιτρέπονταν Αφροαμερικανοί. Θέατρα, αθλητικές ομάδες, κινηματογράφοι, χώροι αναμονής, δημόσιες τουαλέτες και μέσα μεταφοράς χωρίστηκαν στα δυο. Το σκούρο χρώμα δέρματος αποτέλεσε ένα εκ της φύσεως «κίτρινο αστέρι» που σηματοδοτούσε διαφορετική αντιμετώπιση απέναντι στο άτομο από τη πολιτεία, αλλά και τη κοινωνία.
Χρειάστηκε να περάσουν πολλές δεκαετίες καταπίεσης και σφοδρού ρατσισμού μέχρι που μια εργαζόμενη Αφροαμερικανίδα γυναίκα αρνήθηκε, το 1955, να παραχωρήσει τη θέση της σε ένα λεωφορείο στην Alabama, προκειμένου να καθίσουν λευκοί επιβάτες, ανάβοντας την σπίθα που τροφοδότησε το Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα (Civil Rights Movement), σηματοδοτώντας την αρχή του τέλους για την εποχή των διακρίσεων. Δεν γίνεται λόγος παρά για την Rosa Parks, η οποία, μαζί με τον Martin Luther King, αποτέλεσε εμβληματική μορφή του κινήματος αυτού και ενέπνευσε εκατομμύρια Αφροαμερικανούς να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Αξιοσημείωτο είναι, μάλιστα, ότι, την ίδια περίπου εποχή, το Ανώτατο Δικαστήριο ανέτρεψε το παραπάνω δόγμα «διαφορετικής, αλλά ίσης μεταχείρισης» και άνοιξε έτσι τον δρόμο για ριζικές νομοθετικές μεταβολές, κατά τη δεκαετία του 1960, με κυριότερη τη θέσπιση νόμου που απαγόρευε πια με τρόπο καθολικό κάθε είδους φυλετική διάκριση στις Η.Π.Α., βάζοντας -τυπικά τουλάχιστον- τέλος στο μαύρο αυτό κεφάλαιο της αμερικανικής ιστορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Plessy v. Ferguson, 163 U.S. 537 (1896), JUSTIA U.S. SUPREME COURT, https://supreme.justia.com/cases/federal/us/163/537/#tab-opinion-1917400
- Plessy v. Ferguson, Khan Akademy, https://www.khanacademy.org/humanities/us-history/the-gilded-age/south-after-civil-war/v/plessy-v-ferguson
- Plessy v. Ferguson, Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/event/Plessy-v-Ferguson-1896#ref288361
- Jim Crow laws created ‘slavery by another name’, National Geographic, https://www.nationalgeographic.com/history/reference/united-states-history/jim-crow-laws-created-slavery-another-name/
- The Forgotten Northern Origins of Jim Crow, TIME, https://time.com/5527029/jim-crow-plessy-history/
- Segregation, AAPF, https://aapf.org/segregation
- Ruth Bader Ginsburg, https://www.biography.com/law-figure/ruth-bader-ginsburg
