Η τακτική και η σύσταση του Οθωμανικού Στρατού

Του Γιώργου Μπρέτα,

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ο εδαφικός κληρονόμος του Βυζαντίου με κυριαρχία που απλωνόταν αρχικά στα Βαλκάνια και ύστερα στην καρδιά της Ευρώπης, της Ασίας, αλλά και της βόρειας Αφρικής. Έτσι, αυτή η εδαφική κυριαρχία μας κάνει να αναρωτιόμαστε «ποιος ήταν ο παράγοντας που επέτρεψε την κυριαρχία των απογόνων του Οσμάν;». Μα η απάντηση δίνεται αμέσως: «ο καλά εφοδιασμένος στρατός της».

Η τακτική των Οθωμανών

Οι Οθωμανοί, όντας φύλο μογγολικής προελεύσεως, είχαν γνωρίσει από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής τους την τέχνη του πολέμου. Οι ίδιοι έκαναν αισθητή την παρουσία τους κατά τη δυναστική περίοδο των Παλαιολόγων. Ο πρώτος που τους αντιμετώπισε ήταν ο ευγενικής καταγωγής Αλέξιος Φιλανθρωπινός. Παρόλες τις αρχικές επιτυχίες του ο Αλέξιος στασίασε έναντι του αυτοκράτορα και τυφλώθηκε, ανακόπτοντας την επιτυχημένη αναχαίτισή τους. Η τακτική που ακολουθούσαν εκείνη την περίοδο τα μογγολικά φύλα, άρα και οι Οθωμανοί, ήταν η εξής: άφηναν τον εχθρό να αναπτύξει τον πλήρη σχηματισμό με τις φάλαγγες, συνήθως με εμπρόσθια κλήση, αυτοί παρατάσσονταν και δημιουργούσαν μια ημισέληνο κατά κανόνα στις άκρες, αποτελούμενη από καβαλάρηδες-τοξότες, οι οποίοι όντας μια ευέλικτη μονάδα μπορούσαν να δημιουργήσουν έναν κυκλωτικό ελιγμό, που έκλεινε τους εχθρούς μέσα σε έναν κύκλο με αποτέλεσμα την αδιαμφησβήτητη ήττα των εχθρών τους. Ήταν μια τακτική που είχε γίνει γνωστή αρκετό καιρό πριν.

Παρόλα αυτά η παρακμή και η αδυναμία των κρατών της Δύσης να παραμερίσουν τις διαφορές τους αποτέλεσαν έναν λόγο που οι Οθωμανοί επεκτάθηκαν. Ένας άλλος λόγος ήταν το γεγονός πως οι ίδιοι ήταν πολυπληθείς και ταυτόχρονα ομόθρησκοι και με ελάχιστες πολιτιστικές διαφορές, καθώς είχαν υιοθετήσει την αραβική κουλτούρα με εξαιρετική ταχύτητα, επιτρέποντάς τους έτσι μια εντυπωσιακή σταθερότητα. Όταν λοιπόν κατέλαβαν και τις τελευταίες κτήσεις στη Μ. Ασία, επέκτειναν τις φιλοδοξίες τους στα Βαλκάνια, που εκείνη την περίοδο είχαν περιέλθει σε κατάσταση παρακμής και ένδειας. Έτσι, λοιπόν, ξεκινά η μετάβαση από ένα μπεηλίκι της Ανατολής σε μια πανίσχυρη αυτοκρατορία.

Η σύσταση του στρατού και οι λόγοι επιτυχίας

Ο οθωμανικός στρατός από τη στιγμή της ύπαρξής του το 13^ο αιώνα μέχρι και τις αρχές του 16^ου αιώνα, όπου μιλάμε για την περίοδο ακμής, ήταν ο ακόλουθος: υπήρχαν σώματα, όπως οι Ακιντσί, που παρατάσσονταν στις επάλξεις με στόχο να προκαλέσουν τον πανικό αλλά και την ανάπτυξη των αντίπαλων δυνάμεων προς το κύριο σώμα στρατού. Ήταν, λοιπόν, μια μονάδα ελαφριού τύπου με ιππο-τοξότες, που όπως προαναφέραμε και στο προοίμιο, παρατάσσονταν στις άκρες με σκοπό την ολοκλήρωση μιας κυκλωτικής κίνησης που είχε ως στόχο την εξολόθρευση του αντιπάλου. Αισθητή έκαναν την παρουσία τους και μονάδες πεζικού, μισθοφορικά στρατεύματα αποτελούμενα από Βαλκάνιους με πληρωμή τους τα λάφυρα από οποιαδήποτε πόλη. Παρόλα αυτά, η κορωνίδα στον στρατό του Σουλτάνου ήταν οι γενίτσαροι. Αυτοί οι ξακουστοί πολεμιστές αποτελούσαν την αφρόκρεμα του οθωμανικού στρατού μέχρι το 19^ο αιώνα. Η λέξη γενίτσαρος σημαίνει ο νέος στρατός και ουσιαστικά πρόκειται για νέους από όλα τα μέρη της αυτοκρατορίας (κυρίως από τα Βαλκάνια) με στόχο την υπεράσπιση της αυτοκρατορίας με κάθε κόστος, ακόμα και με τη ζωή τους. Η εκπαίδευσή τους αφορούσε ικανότητες τοξοβολίας, πυροβολικού και μάχης σώμα με σώμα.

Τέλος, οι Οθωμανοί, όντας νέος και δυναμικός στρατός, είχαν τμήματα πυροβολικού τα οποία ήταν αντάξια και καλύτερα των αντίστοιχων ευρωπαϊκών.

Οι ανατολικές κατακτήσεις οφείλονται στην ύπαρξη των κανονιών, καθώς οι δυνάμεις της Ανατολής (Σουλτανάτο των Μαμελούκων), παρά την αγορά παρόμοιου υλικού, δεν διέθεταν τη τεχνογνωσία των Οθωμανών. Παράδειγμα αποτελεί η κατάκτηση της Αιγύπτου από τον Σελίμ τον σκληρό. Η δυναστεία των Μαμελούκων, παρά την ύπαρξη βαρέως ιππικού καλύτερης ποιότητας από των Οθωμανών, δε μπόρεσαν να διαχειριστούν την υπεροχή των Οθωμανών στα τμήματα πυροβολικού. Άρα η κατάκτηση των ανατολικών επαρχιών συνέβη λόγω του απαρχαιωμένου στρατού του αντιπάλου αλλά και εξαιτίας της χρήσης κανονιών μικρής εμβέλειας που χρησιμοποιήθηκαν σαν αντι-ανθρώπινο δυναμικό και των μεγάλων κανονιών για την πολιορκία των πόλεων.

Οτιδήποτε αφορά τη Δύση είναι μια τελείως διαφορετική υπόθεση. Τα ευρωπαϊκά κράτη κατά τη περίοδο της ακμής των Οθωμανών είχαν εσωτερικές έριδες θρησκευτικού περιεχομένου, με αποτέλεσμα οι απόγονοι του Οσμάν να εισβάλουν σαν τρομακτικό στοιχείο της φύσης στα Βαλκάνια και να τα υποτάξουν χωρίς ιδιαίτερες προσπάθειες. Λαμπρό παράδειγμα αποτελεί η κατάκτηση της Ουγγαρίας από τον Σουλεϊμάν Α΄, όπως και η προέλαση μέχρι τη καρδιά της αυτοκρατορίας των Αψβούργων στη Βιέννη. Επίσης η σύσταση των ευρωπαϊκών στρατών της εποχής, που εξετάζουμε, αποτελούνταν από άντρες με βαριά θωράκιση, με αποτέλεσμα να είναι αρκετά δύσκολο να εκτελέσουν οποιαδήποτε κίνηση ελιγμού που τους επέτρεπε την άμεση αλλαγή τακτικής, εξαιτίας της ενέργειας που έπρεπε να δαπανηθεί, σε αντίθεση με τους Τούρκους στρατιώτες που η ελαφριά ένδυσή τους τους επέτρεπε ευελιξία. Φυσικά κάτι τέτοιο ίσχυε όχι μόνο για το πεζικό αλλά και για το ιππικό.

Ακόμα ένας λόγος που ο οθωμανικός στρατός σημάδεψε τη στρατιωτική ιστορία ήταν πως συμμετείχε ενεργά στην πολιτική ζωή της αυτοκρατορίας. Οι αρχηγοί των γενίτσαρων αλλά και των σπαχήδων (ανάλογοι των ευρωπαίων ιπποτών) λάμβαναν μέρος στις συνεδριάσεις του Μεγάλου Διβανιού (της αντίστοιχης Βουλής) με λόγο και άποψη σε θέματα πολέμου. Άρα η φωνή του στρατού ήταν παρούσα, σε αντίθεση με τους ευρωπαϊκούς στρατούς, που δεν είχαν λόγο στη λήψη των αποφάσεων, αφού οι αποφάσεις παίρνονταν από την πολιτική ελίτ.

Τέλος, το «συστατικό», αν μπορούμε να το πούμε έτσι, της επιτυχίας είναι το ότι οι Οθωμανοί είχαν έναν καλά εκπαιδευμένο τακτικό στρατό. Οι γενίτσαροι, που αποτελούσαν την ελίτ, ήταν παιδιά σκλάβων Χριστιανών, που, αφού υιοθετούσαν το Ισλάμ και την κουλτούρα του, ήταν και η προσωπική φρουρά του Σουλτάνου και πληρώνονταν με την ενθρόνισή του, αλλά επίσης είχαν δικαίωμα στα λάφυρα μετά από την πολιορκία μιας πόλης. Αντίθετα οι στρατοί της Ευρώπης και της Ανατολής ήταν κυρίως πολιτοφυλακές, που ήταν ελλιπώς εκπαιδευμένοι και στήριζαν τους αριθμούς τους σε απαρχαιωμένες τακτικές πολέμου. Οι Τούρκοι τολμούσαν να αλλάξουν τις τακτικές τους και να τις προσαρμόσουν στις ανάγκες της εκστρατείας με βάση τον εχθρό που αντιμετώπιζαν.

Το σύστημα τροφοδότησης (logistics) δεν μπορεί να μην είναι ένας παράγοντας επιτυχίας αυτού του στρατού. Οι Οθωμανοί κληρονόμησαν ένα άρτιο σύστημα δρόμων και τεχνικών υποδομών (στρατιωτικές αποθήκες κλπ.) που επέτρεπαν την άμεση τροφοδότηση του στρατού με φαγητό, ρουχισμό και πυρομαχικά μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα. Το σύστημα αυτό ονομάστηκε Menzilhane, δηλαδή απόσταση, και σήμαινε πως τα εφόδια ήταν σε κοντινή απόσταση από τον δρόμο, ενώ, αν δεν υπήρχε αυτή η δυνατότητα, ο οικισμός χτιζόταν κοντά σε κάποιο φρούριο.

Εν κατακλείδι, αν πρέπει να συνοψίσουμε τους λόγους που ο τουρκικός στρατός ήταν τόσο κραταιός, θα πρέπει να τονίσουμε για ακόμα μια φορά το ομόθρησκον, το ομόγλωσσον, όπως, επίσης, τη συνεχή καινοτομία σε οτιδήποτε αφορούσε τον εξοπλισμό των στρατιωτών, τους αυστηρούς νόμους που δε γνώριζαν εξαιρέσεις, καθώς και τον επαγγελματισμό του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Εγκυκλοπαίδεια Britannica, https://www.britannica.com/place/Ottoman-Empire/Military-organization
• WIKIA.ORG, https://military.wikia.org/wiki/Military_of_the_Ottoman_Empire
• Academia.edu
• Kings and Generals