Συγκρούσεις Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν: γιατί -ξανά- τώρα;

Της Μαρίας Καλαμπόκα,

Οι μακροχρόνιες διενέξεις ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν φαίνεται να έχουν αναζωπυρωθεί στην περιοχή Ναγκόρνο-Καραμπάχ, με τις δύο πλευρές να προσάπτουν κατηγορίες η μία στην άλλη για επιθέσεις σε βάρος αμάχων πληθυσμών, εν μέσω αναφορών για θύματα. Είναι ευρέως γνωστό πως οι γειτονικές πρώην Σοβιετικές δημοκρατίες βρίσκονται σε διαμάχη για τη συγκεκριμένη περιοχή, η οποία εντοπίζεται εντός των συνόρων του Αζερμπαϊτζάν. Μετά τον πόλεμο του 1994, στο «περίκλειστο» έδαφος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, οι συγκρούσεις που σημειώθηκαν, τον Σεπτέμβριο του 2020, σηματοδοτούν νέα ρητορική και προθέσεις.

Περί τίνος πρόκειται η διένεξη; Αφορά στον έλεγχο της ορεινής περιοχής Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η οποία είναι κατοικημένη και ελέγχεται από εθνικιστές Αρμένιους, ενώ προσφέρεται σημαντική υποστήριξη και αρωγή από την Αρμενική διασπορά, παρά το γεγονός ότι η περιοχή κείται εσωτερικά του Αζερμπαϊτζάν, συνδεόμενη με το Αρμενικό κράτος μέσω αυτοκινητοδρόμου. Ο θύλακας Ναγκόρνο-Καραμπάχ χαρακτηρίζεται ως «μήλο της έριδος», καθώς, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, το 1991, οι δύο χώρες μάχονταν για τον έλεγχό του, με σποραδικές συγκρούσεις. Ο έλεγχος της περιοχής από τους Αρμένιους οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στην στρατιωτική υποστήριξη της Μόσχας, το 1993. Το 1994, σημειώθηκε το τέλος του πολέμου, με τον πλήρη έλεγχο του εδάφους υπό αρμενική διοίκηση.

Δυστυχώς, έκτοτε, οι τακτικές ειρηνευτικές επικοινωνίες Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας, χαρακτηρίζονται άκαρπες, εφόσον δεν υπογράφηκε διμερής ειρηνευτική συνθήκη. Επιπροσθέτως, η περιοχή Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι έντονα στρατιωτικοποιημένη, με υποστηριζόμενες δυνάμεις από την Αρμενία, η οποία έχει συνάψει συμμαχία ασφαλείας με τη Ρωσική Ομοσπονδία. Από την άλλη πλευρά, το Αζερμπαϊτζάν ισχυρίζεται ότι θα ανακτήσει πλήρως τον έλεγχο της περιοχής, καθώς αυτή αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως Αζερική. Ως εκ τούτου, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχει μετατραπεί ως σύμβολο εθνικισμού και περηφάνειας και για τις δύο χώρες.

Όμως, τι ήταν αυτό που προκάλεσε την νέα ανάφλεξη βίας στον θύλακα; Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν αδιευκρίνιστες πληροφορίες για το πώς ξεκίνησε ο νέος κύκλος συγκρούσεων. Σε πρώτο επίπεδο, σχετικά με τις δηλώσεις του Αζερμπαϊτζάν, αναφέρθηκαν προκλήσεις επιθετικότητας από την αρμένικη πλευρά, ενώ η Αρμενία υποστηρίζει πως Αζερικές δυνάμεις επιτέθηκαν εξ’ αρχής.

Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να λησμονηθεί ο ρόλος της Τουρκίας σε αυτήν την περίσταση. Η Άγκυρα, αναζητεί, όπως έχει αποδειχθεί, ουκ ολίγες φορές, ενισχυμένο περιφερειακό ρόλο και, φυσικά, σύμμαχο. Οι Τούρκοι Αζέροι φαίνεται πως θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στις κινήσεις του Τούρκου Προέδρου, εφόσον αποτελούν το «κλειδί» για συνεργασία και επιρροή. Μετά την έκρηξη των πρώτων συγκρούσεων, η Αρμενία προέβη σε ανακήρυξη στρατιωτικού νόμου και κινητοποίηση των ενόπλων δυνάμεων, ενώ, παράλληλα, το Μπακού επέβαλλε, με τη σειρά του, στρατιωτικό νόμο και μερική επιστράτευση τη Δευτέρα 28 Σεπτεμβρίου 2020.

Η Ρωσία, παρακολουθώντας τα τεκταινόμενα, εξέφρασε την ανησυχία της για την επιδείνωση της κατάστασης, τονίζοντας πως είναι υψίστης σημασίας να ληφθούν οι απαραίτητες προσπάθειες για αποφυγή μεγαλύτερου στρατιωτικού αναβρασμού και παύση στρατιωτικών επιχειρήσεων. Οι ΗΠΑ, με τη σειρά τους, ζήτησαν παύση πυρός άμεσα, όπως και η Γαλλία. Χωρίς καθυστέρηση, ακολούθησαν και αντίστοιχες εκκλήσεις για τερματισμό των εχθροπραξιών εκ μέρους του Συμβουλίου Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. Βέβαια, θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει «ύποπτο» το χρονικό της σύγκρουσης, διότι η Αμερική βρίσκεται σε μια «εσωτερική διεργασία», απορροφημένη στις προεκλογικές προετοιμασίες, σε συνδυασμό με την απαγκίστρωση του Αμερικανού Προέδρου από την περιοχή, τα τελευταία τέσσερα χρόνια, ανοίγοντας το δρόμο για τη Ρωσία και την Τουρκία. Η Ρωσία εμφανίζεται στο παρασκήνιο με αυξανόμενη αυτοπεποίθηση, υιοθετώντας τον ρόλο του διαιτητή. Εξάλλου, η Τουρκία, με τα περιφερειακά οράματα, δημιούργησε νέα δυναμική, καταρρίπτοντας τις παλιές νόρμες, δρώντας οπορτουνιστικά. Ο Πρόεδρος Ταγίπ Εντοργάν ανήρτησε στο twitter την υποστήριξή του στο Αζερμπαϊτζάν με τα εξής λόγια: «Για άλλη μια φορά αποδείχθηκε ότι η Αρμενία αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για την ειρήνη και τη γαλήνη στην περιοχή. Το τουρκικό έθνος συνεχίζει να υποστηρίζει τους αδερφούς Αζέρους με όλα τα μέσα, όπως πάντοτε έπραττε».

Οι ηγέτες των ΗΠΑ, της Ρωσίας και της Γαλλίας προχώρησαν σε κοινή δήλωση, την 1^η Οκτωβρίου 2020, καταδικάζοντας τις εχθροπραξίες και ζητώντας κατάπαυση του πυρός. Οι τρεις χώρες ανήκουν στην «ομάδα του Μινσκ» του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), η οποία ιδρύθηκε το 1992, με απώτερο σκοπό την διαμεσολάβηση στη σύγκρουση Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν. Αξιοπρόσεκτο γεγονός θεωρείται η αποκάλυψη της Γαλλίας, κατά τη διάρκεια της κοινής δήλωσης, για μεταφορά τζιχαντιστών από τη Συρία προς τον θύλακα, διαμορφώνοντας την κατάσταση εκ νέου. Η Ρωσία, λαμβάνοντας υπόψιν τα ειρημένα του Γάλλου Πρόεδρου, εξέφρασε ότι μια τέτοια εξέλιξη φέρει υψηλό κίνδυνο, αλλάζοντας τα δεδομένα. Η Αρμενία, στις 2 Οκτωβρίου 2020, μετά την κοινή δήλωση των ηγετών, προέβη σε ανακοίνωση, πρόθυμη να συνεργαστεί με τον ΟΑΣΕ για νέα εκεχειρία.

Εν κατακλείδι, τίθεται εν αμφιβόλω η Ρωσία να ανεχτεί την Τουρκία να επιδεικνύει την προθυμία της στην πρώην Σοβιετική-νυν ρωσική σφαίρα επιρροής, διότι η Μόσχα είναι μακροχρόνιος υποστηρικτής της Αρμενίας, τόσο στον διπλωματικό, όσο στον στρατιωτικό τομέα, ενώ ακόμη έχει καλές σχέσεις με τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν, Ilham Aliyev. Η καχυποψία για το ξέσπασμα της σύγκρουσης αυτή την χρονική περίοδο, είναι φυσικά έκδηλη, από τη στιγμή που, στις ΗΠΑ, η κοινή γνώμη είναι «απασχολημένη» με την εκλογή του νέου Προέδρου, η «λαίλαπα» της πανδημίας φαίνεται να μην υποχωρεί, ενώ η Τουρκία με τη Ρωσία, ούσες αντίπαλες στη Συρία και τη Λιβύη, «ποντάρουν» στη σχετική αδιαφορία του Λευκού Οίκου, προκειμένου να αναδειχθούν η επικείμενη περιφερειακή υπερδύναμη.