Της Ελένης Διοΐλη,
Η πρόσφατη Σύνοδος Κορυφής στις Βρυξέλλες μας απέδειξε για άλλη μια φορά την φυσιογνωμία και τις ιδιαιτερότητες της Ένωσης. Οι υποστηρικτικές δηλώσεις της Καγκελαρίου Merkel προς την Τουρκία παραμονές της Συνόδου και το πρώτο προσχέδιο του κειμένου των Συμπερασμάτων είχαν προδιαγράψει την δυσκολίες που θα αντιμετώπιζε η ελληνική κυβέρνηση για να προχωρήσει η Ε.Ε τον κατάλογο των κυρώσεων προς την Τουρκία και τη δημιουργία ενός αυτόματου μηχανισμού, που θα ενεργοποιούσε τις κυρώσεις έναντι μιας κλιμακούμενης τουρκικής επιθετικότητας. Η προσέγγιση «καρότου και μαστίγιου» ακολουθήθηκε και σ’ αυτή τη Σύνοδο των Αρχηγών των κρατών μελών, με το καρότο να παραμένει σαφέστατο σε αντίθεση με το μαστίγιο, και την Γερμανία για άλλη μια φορά να εμμένει στη στήριξη της Τουρκίας, στη προσπάθεια αποκλιμάκωσης της έντασης και προώθησης του διαλόγου. Τι είναι όμως αυτό, που κάνει την Καγκελάριο Merkel να φαίνεται να μη μπορεί να λάβει αποφασιστικά μέτρα κατά της Τουρκίας, την ώρα που αυτή παραβιάζει το διεθνές δίκαιο, διεξάγοντας έρευνες στην Κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ); Πώς οι γερμανο-τουρκικές σχέσεις επηρεάζουν και τις ευρωτουρκικές και τι περιθώρια ευελιξίας έχει η ελληνική κυβέρνηση για να προωθήσει την πολιτική της;
Οι γερμανο-τουρκικές σχέσεις έχουν τις ρίζες τους στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η Γερμανία έγινε ο πρώτος οικονομικός εταίρος της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Ευρώπη. Παλιοί οικονομικοί και αμυντικοί εταίροι, οι δύο χώρες συνεχίζουν μέχρι και σήμερα να στηρίζουν πολλά συμφέροντα η μία στην άλλη. Για την οικονομία της Τουρκίας, η Γερμανία αποτελεί τον κύριο εμπορικό της εταίρο, καθώς αποτελεί τον προορισμό για το μεγαλύτερο μέρος των τουρκικών εξαγωγών. Οι εμπορικές τους σχέσεις το 2019 έφτασαν τα 35,5 δις ευρώ, ενώ οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις της Γερμανίας στη Τουρκία υπολογίζονται περί τα 9,5 δις δολάρια την περίοδο 2002-2018, καθώς και πολλές γερμανικές εταιρείες όπως η Basf, η Siemens, η Volkswagen και η Daimler δραστηριοποιούνται στην Τουρκία και ασκούν πίεση στη γερμανική κυβέρνηση στην άσκηση της πολιτικής της απέναντι στη Τουρκία. Παράλληλα, πολλοί Γερμανοί επιλέγουν την Τουρκία για τις καλοκαιρινές τους διακοπές στηρίζοντας ακόμη περισσότερο την τουρκική οικονομία. Τέλος, στην Γερμανία διαμένει επίσης, η μεγαλύτερη τουρκική κοινότητα έκτος Τουρκίας, η οποία αριθμεί τα 4 εκατομμύρια.
Αν και το εμπορικό ισοζύγιο των συναλλαγών είναι ασύμμετρο και υπέρ της Γερμανίας, η Τουρκία είναι ένας πολύ σημαντικός οικονομικός, αμυντικός και στρατηγικός εταίρος της Γερμανίας. Η προσφυγική κρίση και η αδυναμία της Ε.Ε να διαχειριστεί τις μεταναστευτικές ροές ενίσχυσε το ενδιαφέρον της Γερμανίας για την Τουρκία, την γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Μέσης Ανατολής. Με την Κοινή Δήλωση Ε.Ε- Τουρκίας το 2016, η Γερμανία πήρε ανάσα από τον όγκο των προσφυγικών ροών που έφταναν στη χώρα και από τις ακροδεξιές αντιδράσεις στο εσωτερικό της κατά των προσφύγων. Η πολιτική των ανοιχτών συνόρων το 2015 είχε αποβεί πολιτικό πλήγμα για τη Καγκελάριο Μέρκελ, η οποία είδε στην Τουρκία την ευκαιρία να συγκρατήσει τις μεταναστευτικές ροές.
Η μεταναστευτική κρίση έχει δώσει πλεονέκτημα και δύναμη στον Πρόεδρο Erdogan, ο οποίος πιέζει την Ε.Ε για περισσότερη χρηματοδότηση σε μια περίοδο δύσκολη για την τουρκική οικονομία. Η αδυναμία των Ευρωπαίων να καταλήξουν σε αμοιβαίες βιώσιμες λύσεις για τη μεταναστευτική πολιτική και το άσυλο αποτελεί σημαντικό σημείο τρωτότητας της Ένωσης, αλλά και της ίδιας της Γερμανίας, η οποία δεν επιθυμεί να ταράξει τις σχέσεις της με την Τουρκία, καθώς μαζικές ροές μεταναστών στα εξωτερικά σύνορα της Ένωσης θα σήμανε μεγάλη πίεση για τα κράτη μέλη και θα έφερνε για άλλη μια φορά στο προσκήνιο τη διάσταση απόψεων μεταξύ των χωρών του Βορρά και του Νότου.
Η αναθεωρητική Τουρκία προσπαθεί να καταστεί περιφερειακή δύναμη και να διεκδικήσει όλο και περισσότερα. Η εμπλοκή της σε διάφορα περιφερειακά ζητήματα όπως στη Συρία, στη Λιβύη και την πρόσφατη κλιμάκωση της έντασης μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν αποδεικνύουν ότι η Τουρκία του Erdogan επιθυμεί να συμμετέχει και να διαδραματίζει αποφασιστικό ρόλο σε ότι απόφαση παίρνεται στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, του Καυκάσου και της Μέσης Ανατολής. Όσον αφορά την Ε.Ε, για την Τουρκία, βαρύτητα πλέον έχουν οι αποφάσεις που παίρνονται στο Βερολίνο και όχι τόσο στις Βρυξέλλες και παρόλο που θα επιθυμούσε την ενίσχυση της τελωνειακής ένωσης με την Ε.Ε για οικονομικούς λόγους, δε φαίνεται να ενδιαφέρεται για το μέλλον την ενταξιακής της διαδικασίας.
Οι διμερείς σχέσεις Γερμανίας-Τουρκίας αποκαλύπτουν μια σχέση πολύπλευρη και βαθιάς επιρροής. Αν και η Τουρκία φαίνεται να στηρίζεται περισσότερο στη Γερμανία λόγω των οικονομικών τους σχέσεων και της κακής κατάστασης της τουρκικής οικονομίας, η Γερμανία βασίζει πολλά στρατηγικά συμφέροντά της στην Τουρκία και δε θα ήθελε να χάσει τον έλεγχο και την επιρροή που ασκεί στη τουρκική ηγεσία. Εκτός από το μεταναστευτικό, η θέση της Τουρκίας είναι στρατηγικής σημασίας για το πέρασμα στη Μέση Ανατολή και η εμπλοκή της στη Συρία έχει καταφέρει να καθυστερήσει την επικράτηση του Άσαντ και των συμμάχων του· Ρώσων και Ιρανών.
Οι γερμανικές αντιδράσεις, λοιπόν, όλο το διάστημα της κλιμάκωσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων παραμένουν να είναι προσεκτικές και να προσανατολίζονται στην αποκλιμάκωση και στην διευθέτηση των διαφορών με διάλογο και διπλωματικά μέσα. Είναι στη φύση της γερμανικής πολιτικής να ακολουθεί μια πολιτική προώθησης του διαλόγου και του συμβιβασμού, καθώς επίσης αυτή, στη προκειμένη κατάσταση, εξυπηρετεί και τα συμφέροντά της, ώστε να μην χάσει την επιρροή που ασκεί στη Τουρκία. Ο ρόλος που έχει λάβει η Καγκελάριος Merkel είναι διαμεσολαβητικός και θεωρώ ότι θα παραμείνει ο ίδιος, καθώς η Τουρκία παραμένει πολύ σημαντικός εταίρος της Γερμανίας, παρόλο τις διαφορές και την διάσταση απόψεων που έχουν σε διάφορα ζητήματα, όπως παραδείγματος χάρη, τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η Καγκελάριος δεν θέλει να οδηγηθούν σε ρήξη οι σχέσεις Ε.Ε-Τουρκίας, καθώς γνωρίζει ότι το μεταναστευτικό παραμένει ένα περίπλοκο ζήτημα για την Ε.Ε, ενώ παράλληλα βλέπει ότι οι περιφερειακές συγκρούσεις στη περιοχή γίνονται ολοένα και περισσότερες. Επιθυμεί να γυρίσουν Ελλάδα και Τουρκία στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να διαχειριστεί την Τουρκία με διπλωματικά μέσα, καθώς θεωρεί ότι υπάρχει ακόμη περιθώριο για να πειστεί η Τουρκία να επιστρέψει στη νομιμότητα. Φαίνεται πάντως, ότι η Καγκελάριος είχε διαμηνύσει στον Πρόεδρο της Τουρκίας ότι δε θα επιβάλλονταν κυρώσεις στη Σύνοδο Κορυφής.
Το κείμενο των Συμπερασμάτων της Συνόδου Κορυφής δεν αποτελεί μόνο αποτέλεσμα συμβιβασμού, κύριου χαρακτηριστικού της ένωσης για τη λήψη αποφάσεων, αλλά μας αποκαλύπτει για άλλη μια φορά, πώς διαπραγματεύονται οι Ευρωπαίοι εταίροι, πως παίρνονται οι αποφάσεις και τον πρωταρχικό ρόλο που διαδραματίζει η Γερμανία σ’ όλα τα ζητήματα. Η ελληνική κυβέρνηση παρόλα τις δύσκολες διαπραγματεύσεις, κατάφερε να πετύχει την καταδίκη της Τουρκίας για τις παράνομες δραστηριότητές της στην Ανατολική Μεσόγειο που παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο και τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η αναφορά στα Άρθρα 29 της ΣΕΕ και 215 της ΣΛΕΕ που αναφέρονται σε κυρώσεις αξιολογείται μάλλον θετικά, καθώς η ελληνοκυπριακή πλευρά δε θα μπορούσε να αποκομίσει κάτι καλύτερο, την ώρα που η διαπραγμάτευση ξεκινούσε από ένα χαμηλότερο επίπεδο και που η Γερμανία είχε ξεκαθαρίσει ότι δε θα υπάρξει θέμα κυρώσεων.
Το χρονικό περιθώριο, μέχρι τον Δεκέμβρη, που τέθηκε από τους Ευρωπαίους ηγέτες είναι ένα πολύ σημαντικό διάστημα, κατά το οποίο θα διαμορφωθεί το μέλλον των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Οι διερευνητικές επαφές που θα ξεκινήσουν θα πρέπει να αφορούν μόνο θέματα οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών, όπως είναι και η επιδίωξη της Ελλάδας, και να μην τεθούν θέματα κυριαρχίας. Η ελληνική πλευρά πρέπει να προσέλθει σ’ αυτόν τον νέο κύκλο επαφών έτοιμη για δύσκολες διαπραγματεύσεις. Ακόμη και αν δεν διαφαίνονται ελπίδες για πολιτική διευθέτηση των διαφορών με τη Τουρκία, είναι σημαντικό να παραμείνει ο δίαυλος επικοινωνίας ανοιχτός τόσο με τη Τουρκία όσο και με τη Γερμανία, η οποία φαίνεται ότι θα συνεχίσει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαχείριση της ελληνοτουρκικής κρίσης.
