Αμερικανικές Εκλογές 2016: Μια απότομη εθνικιστική στροφή

Του Κωνσταντίνου Χαρέμη,

Οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2016 αποτελούν ορόσημο για την Αμερική καθότι ποτέ ξανά στην ιστορία της δεν έχει παρατηρηθεί μια τόσα ραγδαία αλλαγή πολιτικής κατεύθυνσης στο τιμόνι της εξουσίας. Ποιος, άραγε, θα μπορούσε να φανταστεί στην αρχή της προεκλογικής καμπάνιας για τις εκλογές του 2016 ότι ο επόμενος πρόεδρος των Η.Π.Α. μετά τον Barack Obama θα γινόταν ο Donald Trump, ένα άτομο εκ διαμέτρου αντίθετο σε σύγκριση με τον πρώτο Αφροαμερικάνο πρόεδρο; Και, όμως, ο πολυεκατομμυριούχος από την Νέα Υόρκη κατάφερε κάτι που λίγοι είχαν προβλέψει, να ανατρέψει όλες τις δημοσκοπήσεις και να γίνει ο νέος ένοικος του Λευκού Οίκου.

Ο 44^ος πρόεδρος των Η.Π.Α., Barack Obama, δεν μπορούσε να διεκδικήσει για τρίτη φορά την προεδρία εξαιτίας της 22^ης Τροπολογίας του Αμερικανικού Συντάγματος, η οποία αναφέρει ότι ο εκάστοτε Πρόεδρος μπορεί να υπηρετήσει μέχρι δύο θητείες. Έτσι, εκτός από τους Ρεπουμπλικάνους, και οι Δημοκρατικοί έπρεπε να ξεκινήσουν την διαδικασία εξεύρεσης ενός καινούργιου υποψηφίου για τις προεδρικές εκλογές του 2016.

Στην περίπτωση που ένας Πρόεδρος δεν μπορεί ή δεν θέλει να δηλώσει εκ νέου συμμετοχή στις εκλογές, συνηθίζεται στην αμερικανική πολιτική σκηνή να προτείνεται ως υποψήφιος ο Αντιπρόεδρος της απερχόμενης κυβέρνησης. Είναι μια πρακτική επιλογή για το κάθε κόμμα καθώς ο Αντιπρόεδρος είναι ένα πρόσωπο με αναγνωρισιμότητα στην Αμερικανική επικράτεια και με κυβερνητική πείρα. Αν και φημολογούταν εντόνως ότι ο Joe Biden, ο οποίος ήταν Αντιπρόεδρος υπό τον Obama, ενδιαφερόταν να θέσει υποψηφιότητα στις εσωκομματικές εκλογές των Δημοκρατικών, ένα τραγικό γεγονός τον απέτρεψε από το να το πράξει. Ένα χρόνο πριν από τις προεδρικές εκλογές, το 2015, ο μεγαλύτερος γιός του, Beau Biden, πέθανε εξαιτίας καρκίνου στον εγκέφαλο. Ήταν η δεύτερη απώλεια παιδιού που έχει βιώσει στην ζωή του ο Joe Biden. Ο ίδιος, λίγους μήνες μετά τον θάνατο του γιού του, εξομολογήθηκε ότι το συναισθηματικό φορτίο από τον χαμό του Beau ήταν τέτοιο που δεν του επέτρεπε να δηλώσει υποψηφιότητα.

Χωρίς τον Joe Biden, τα φώτα στο Δημοκρατικό στρατόπεδο στράφηκαν στο επόμενο μεγάλο όνομα στο κόμμα, την πρώην Υπουργό Εξωτερικών Hillary Clinton. Ήταν γνωστό ότι η Clinton επιθυμούσε να ξαναμπεί στην προεδρική κούρσα έπειτα από την πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια που είχε κάνει το 2008, χάνοντας το δημοκρατικό χρίσμα στο νήμα από τον Barack Obama. Στις 12 Απριλίου 2015, λοιπόν, η Hillary Clinton, επιβεβαιώνοντας τις φήμες, έθεσε για δεύτερη φόρα υποψηφιότητα για να διεκδικήσει το χρίσμα των Δημοκρατικών. Οι περισσότεροι αναλυτές πίστευαν ότι η Hillary Clinton δεν θα έβρισκε κανέναν αξιόμαχο αντίπαλο να την αντιμετωπίσει λόγω των μέσων και της εξουσίας που κατείχε η πρώην Υπουργός Εξωτερικών μέσα στο Δημοκρατικό Κόμμα. Οι εκτιμήσεις αυτές των αναλυτών, όμως, άλλαξαν όταν παρατήρησαν ότι ένα άτομο εκτός του κόμματος άρχισε να κερδίζει απροσδόκητα δημοτικότητα στις εκλογικές έρευνες. Αυτό το άτομο δεν ήταν άλλο παρά ο ανεξάρτητος σοσιαλιστής Γερουσιαστής από την πολιτεία του Vermont, Bernie Sanders.

Η προεκλογική καμπάνια του Bernie Sanders χαρακτηρίστηκε ρηξικέλευθη για τα αμερικανικά δεδομένα. Θέματα όπως η δωρεάν δημόσια υγεία και παιδεία και η υψηλή φορολόγηση των πλουσιότερων πρωταγωνιστούσαν στο πρόγραμμα του Sanders. Στον αντίποδα το πρόγραμμα της Hillary Clinton ήταν αρκετά πιο μετριοπαθές, στοχεύοντας να ικανοποιήσει τους πιο συντηρητικούς του κόμματος. Στο τέλος αυτές οι δύο πολιτικές ατζέντες, η μία προοδευτική και η άλλη πιο συντηρητική, ήταν αυτές που συγκρούστηκαν για την επικράτηση εντός των τειχών του δημοκρατικού κόμματος με την Hillary Clinton να βγαίνει νικήτρια, έχοντας την πλειοψηφία των δημοκρατικών εκλεκτόρων και λαμβάνοντας 55,23% των ψήφων έναντι 43,13% που έλαβε ο Bernie Sanders.

Από την άλλη, στο ρεπουμπλικανικό κόμμα οι εσωκομματικές διεργασίες ήταν πυρετώδεις, προκειμένου να βρεθεί ο κατάλληλος υποψήφιος ο οποίος θα ανέτρεπε τις εξαιρετικά επικίνδυνες, για τους Ρεπουμπλικάνους, προοδευτικές πολιτικές που εφάρμοσε ο Barack Obama. Οι υποψηφιότητες για το ρεπουμπλικανικό χρίσμα έφτασαν τον εντυπωσιακό αριθμό των 17, αριθμός που υποδείκνυε τον ενθουσιασμό που υπήρχε για την εκλογή ενός νέου ηγέτη στο συντηρητικό κίνημα. Αυτή, όμως, η ενέργεια άρχισε σιγά σιγά να μετατρέπεται σε θυμό, φόβο για τους ξένους και μίσος εξαιτίας ενός προσώπου που η πολιτική σκηνή των Η.Π.Α. δεν είχε συναντήσει ξανά παρόμοιό του.

Ο Donald Trump ξεκίνησε την προεδρική του καμπάνια, ανακοινώνοντας την υποψηφιότητά του κάπως αντισυμβατικά σε ένα mall. Παρ’ όλη την δημοτικότητά του, πολλοί δεν πίστευαν ότι ο Donald Trump θα ξεχωρίσει μέσα σε ένα πλήθος υποψηφίων. Άλλωστε κάποιοι από τους αντιπάλους του ήταν μεγάλα πολιτικά ονόματα όπως ο συντηρητικός γερουσιαστής από το Texas, Ted Cruz, ο Jeb Bush, ο αδερφός του πρώην προέδρου των Η.Π.Α. George W. Bush, ο Marco Rubio, ο νεότερος υποψήφιος και γερουσιαστής από την Florida, ο John Kasich, ο μετριοπαθής πρώην κυβερνήτης από το Ohio και ο Ben Carson, ο μοναδικός Αφροαμερικάνος Ρεπουμπλικάνος υποψήφιος και ένα από τα φαβορί στην αρχή των εσωκομματικών εκλογών.

Στην διάρκεια των εσωκομματικών εκλογών του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος φάνηκε έντονα το φαινόμενο του ακραίου λαϊκισμού. Όσο πιο ανεδαφικά και ξενοφοβικά πράγματα έλεγε ο Trump, τόση περισσότερη υποστήριξη λάμβανε. Διακήρυττε ότι οι Μεξικάνοι είναι βιαστές, δολοφόνοι και ότι το μόνο που φέρνουν στις Η.Π.Α. είναι ναρκωτικά και γι’ αυτό θα χτίσει ένα τείχος τόσο μεγάλο που κανένας Μεξικάνος δεν θα μπορεί να περάσει. Το σύνθημα του, “Make America Great Again”, είχε στόχο να διεγείρει το εθνικό φρόνημα και η διαρκής ρητορική μίσους να αφυπνίσει ακροδεξιές συνειδήσεις. Από καμένο χαρτί στην αρχή της προεκλογικής εκστρατείας έφτασε να κερδίσει το χρίσμα των Ρεπουμπλικανών με ένα ποσοστό περίπου 45% των ψήφων, αφήνοντας αρκετά πίσω τον δεύτερο στην διεκδίκηση Ted Cruz, ο οποίος έλαβε 22,3% των ψήφων.

Στο δρόμο προς τις προεδρικές εκλογές του 2016, οι δύο υποψήφιοι για την προεδρία, έχοντας επικρατήσει στις εσωκομματικές εκλογές, έπρεπε να επιλέξουν υποψήφιους Αντιπροέδρους. Ο Donald Trump επέλεξε τον υπερσυντηρητικό κυβερνήτη της Indiana, Mike Pence, ενώ η Hillary Clinton διάλεξε τον γερουσιαστή από την Virginia, Tim Kaine, μια απόφαση που κατακρίθηκε εντόνως καθώς θεωρήθηκε άτολμη η επιλογή ενός λευκού σχετικά άγνωστου γερουσιαστή.

Ο προεκλογικός αγώνας του 2016 ήταν ενδεχομένως ο πιο βιτριολικός στην ιστορία της Αμερικής. Στα debate οι συζητήσεις αφορούσαν κατά κύριο λόγο τις προσβολές που είχαν ανταλλάξει οι δυο αντίπαλοι και τα θέματα που επικράτησαν ήταν τα ενδεχόμενα σκάνδαλα στα οποία συμμετείχαν οι δύο υποψήφιοι. Η Hillary Clinton κατηγορούταν για πολιτικά σκάνδαλα, καθώς σύμφωνα με τον Trump αντιπροσώπευε το κατεστημένο της Washington, και ο Donald Trump για φορολογικά σκάνδαλα, έχοντας πραγματοποιήσει πολλές φορολογικές απάτες στο παρελθόν. Η προεκλογική κούρσα του 2016 εξελίχθηκε να είναι ένας άγριος προσωπικός διαξιφισμός ανάμεσα στην Clinton και στον Trump. Βέβαια, πρέπει να τονίσουμε ότι τις περισσότερες φόρες ο ίδιος Donald Trump έριχνε λάδι στην φωτιά με σεξιστικές δηλώσεις εναντίον της πρώην Υπουργού Εξωτερικών.

Πλησιάζοντας στην ημερομηνία των εκλογών, τα πραγματικά προβλήματα του κόσμου είχαν συζητηθεί ελάχιστα με αποτέλεσμα και οι δύο υποψήφιοι να είναι ιστορικά μη δημοφιλείς, με τον αμερικάνικο λαό σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις να είναι εξαιρετικά δυσαρεστημένος με τις επιλογές που διέθετε. Τα αποτελέσματα των εκλογών έδειξαν, άλλωστε, ότι η συμμετοχή κινήθηκε σε πολύ υποτονικά επίπεδα. Τελικά νικητής σε μια βραδιά θρίλερ αναδείχτηκε ο Donald Trump συγκεντρώνοντας την πλειοψηφία των εκλεκτόρων, 304, σε αντίθεση με την Hillary Clinton, η οποία κέρδισε 227. Τρίτα κόμματα δεν κέρδισαν κανένα εκλέκτορα, αν και συγκέντρωσαν ένα ποσοστό των ψήφων γύρω στο 5%. Αξίζει να σημειωθεί ότι η νίκη του Donald Trump οφείλεται στο ιδιόμορφο εκλογικό σύστημα της Αμερικής, το εκλεκτορικό κολλέγιο, αφού η Clinton έλαβε 65,853,514 ψήφους έναντι 62,984,828 του Donald Trump. Η πρώην υπουργός εξωτερικών, δηλαδή, έχασε την προεδρία, έχοντας κερδίσει την λαϊκή ψήφο με μια διαφορά 2,87 εκατομμυρίων ψήφων. Εύλογα, μετά τα αποτελέσματα των εκλογών αυξήθηκε η αμφισβήτηση για το κατά πόσο αντιπροσωπευτικό είναι ένα τέτοιο εκλογικό σύστημα.

Αυτή η απρόσμενη νίκη του Donald Trump ήρθε σαν κεραυνός εν αιθρία στα μάτια του δυτικού κόσμου και επιβεβαίωσε μια τάση ανόδου του ακροδεξιού λαϊκισμού σε όλη την υφήλιο. Οι εκλογές του 2016 απέδειξαν ότι η απόσταση μεταξύ ενός προέδρου όπως ο Obama και του Trump διανύεται εύκολα, εάν υπάρχει μεγάλη απογοήτευση στο εκλογικό σώμα και λίγη συμμετοχή, όταν ατονούν δηλαδή δημοκρατικές αξίες. Έτσι, βλέποντας έπειτα από 4 χρόνια προεδρίας του Trump το κυβερνητικό του έργο, διαπιστώνουμε ότι δυστυχώς η δημοκρατία είναι ένα πολύ εύθραυστο εργαλείο το οποίο συχνά μπορεί να εκλέγει ανθρώπους που επιθυμούν να την υπονομεύσουν ή και ακόμα να την καταργήσουν.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• United States Presidential Election of 2016, Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/topic/United-States-presidential-election-of-2016
• Αn examination of the 2016 electorate, based on validated voters, Pew Research Center, https://www.pewresearch.org/politics/2018/08/09/an-examination-of-the-2016-electorate-based-on-validated-voters/
• US election results: The maps and analysis that explain Donald Trump’s shock victory to become President, Telegraph, https://www.telegraph.co.uk/news/0/us-election-results-and-state-by-state-maps/