Της Μαρίας Κελεπούρη,
Με την πεποίθηση ότι ο πεζός λόγος είναι αρχιτεκτονική, και όχι εσωτερική διακόσμηση, ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ κατόρθωσε να βραβευτεί με το βραβείο Πούλιτζερ, αλλά και το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1954, τρία χρόνια μετά την ολοκλήρωση του βιβλίου του «Ο γέρος και η θάλασσα». Ξεκινώντας από τον σκελετό της εκάστοτε ιστορίας, μοιράζεται με τους αναγνώστες του στιγμές δράσης της ζωής του, περιβαλλόμενες από τις αγαπημένες του συνήθειες.
Ως δεύτερο παιδί της οικογένειας, γεννήθηκε το 1899 στο Όακ Παρκ του Σικάγου. Η μητέρα του είχε ασχοληθεί για ένα σύντομο χρονικό διάστημα με την όπερα, ενώ ο πατέρας του ήταν γιατρός. Παράλληλα, όμως, του μεταλαμπάδευσε την αγάπη του για την φύση και τις ενασχολήσεις σε αυτή, οι οποίες, στα μάτια του μικρού Έρνεστ φάνταζαν ως μεταφυσικές τελετουργίες. Αν και υπήρξε άριστος στις σχολικές δραστηριότητες, η περιπετειώδης πλευρά που του είχε εμπνεύσει η φύση, όχι μόνο του ξυπνούσε αισθήματα εξέγερσης, όπως όταν εγκατέλειπε το σπίτι, αλλά και τον οδήγησε σε ένα παρεμφερές επάγγελμα.
Η προσπάθειά του να καταταγεί στον Αμερικανικό στρατό κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου απέτυχε, εφόσον διαγνώστηκε με ένα πρόβλημα όρασης και κατά συνέπεια δεν θεωρούνταν αρτιμελής. Στη συνέχεια, όμως, συμμετείχε ως εθελοντής οδηγός στο ιταλικό μέτωπο, όπου αν και τραυματίστηκε βαριά, η διάσωσή του παραπέμπει σε κινηματογραφική σκηνή. Με την επιστροφή του στην Αμερική παντρεύτηκε, αποκτώντας τρία παιδιά, ενώ από την θέση του δημοσιογράφου πλέον, ταξιδεύει ως ανταποκριτής στα πολεμικά μέτωπα της Ευρώπης. Στο πλαίσιο αυτό, μετέδωσε πληροφορίες για τον Ισπανικό Εμφύλιο και τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1922, καταγράφοντας τις εικόνες από την ανταλλαγή των πληθυσμών. Αν και το βλέμμα του δεν αντίκρυζε πρώτη φορά συνθήκες πολέμου, με συγκίνηση μοιράστηκε τα όχι τόσο γνωστά γεγονότα της καταστροφής στο βιβλίο του «Στην προκυμαία της Σμύρνης».
Κατά τη διαμονή του στη Γαλλία, εντάσσεται στην ονομαζόμενη «Χαμένη Γενιά» των Αμερικανών λογοτεχνών στο Παρίσι, δημοσιεύοντας γνωστά πλέον έργα του, όπως «Ο ήλιος ανατέλλει ξανά» και «Αποχαιρετισμός στα όπλα». Πρόκειται για βιβλία που περιγράφουν μεγάλο μέρος της πολυτάραχης ζωής του. Αργότερα, η επιλογή του να εγκατασταθεί στην Κούβα συνδυάστηκε με την καχύποπτη ματιά πρακτόρων, εφόσον είχε καταγραφεί στη λίστα ως κομμουνιστής ντεντέκτιβ της KGB, πράγμα που ήταν ανυπόστατο. Ταυτόχρονα, η νοσηλεία του δεν χαρακτηρίστηκε από επιτυχία, εφόσον καταβεβλημένος από την κατάχρηση στο αλκοόλ, αλλά και από την κατάθλιψη, ακολούθησε το παράδειγμα του πατέρα του. Το 1961 αυτοπυροβολήθηκε, επιβεβαιώνοντας την τραγική χροιά ενός γράμματος που προμήνυε, πως θα πεθάνει με τον ίδιο τρόπο, που κι ο πατέρας του έβαλε τέλος στη ζωή του.
«Ο γέρος και η θάλασσα» ανέτρεψε τις αρνητικές κριτικές που είχε δεχθεί ο συγγραφέας για το προηγούμενο έργο του, αποδεικνύοντας ότι η απλότητα και όχι οι ευφάνταστοι μύθοι, μπορεί να αγγίξει τις ψυχές, επειδή ο καθένας βρίσκει την δική του αλήθεια μέσα σ’ αυτή. Υπό αυτό το πρίσμα, ο Χέμινγουεϊ παρουσιάζει έναν ηλικιωμένο ψαρά, έναν καθημερινό άνθρωπο να μάχεται με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει στη θάλασσα. Η αναμονή για μία καλή ψαριά, όσο κι αν αυτή αργήσει, απαιτεί υπομονή και επιμονή. Όταν όμως ένας άνευ προσδοκίας ξιφίας πιάνεται στα δίχτυα, ο ψαράς καλείται να υπερασπιστεί το απόκτημά του με σθένος, κόντρα στη μανία όλων των δυνάμεων που κρύβει ο κόσμος της θάλασσας.
Σήμερα το βιβλίο κατατάσσεται στα κλασσικά μυθιστορήματα, όμως αυτή είναι η λιγότερη τιμή που μπορεί να δεχθεί. Καταδεικνύοντας την αδυναμία του ανθρώπου να ελέγξει τους φυσικούς νόμους, το έργο εστιάζει στην σχέση του ψαρά με την θάλασσα και κατ’ επέκταση τη φύση. Άλλοτε την αντιμετωπίζει ως εχθρό και άλλοτε ως αρωγό και συνοδοιπόρο. Στην πραγματικότητα, για τον γέρο η θάλασσα είναι η ζωή του και το ψάρι ο φίλος του. Δεν το αντιμετωπίζει ως απόκτημα, αλλά ως δικαίωση για την πολυετή δουλειά του.
Ο συγγραφέας αποκαλύπτει τις πιο δραματικές όψεις του εαυτού του, καθώς ο φακός συλλαμβάνει κάθε απόχρωση της ανθρώπινης ψυχής. Ο αναγνώστης καθρεφτίζει το πρόσωπό του στις ψυχολογικές μεταπτώσεις του ψαρά, όταν η παραίτηση εναλλάσσεται με το πείσμα. Έτσι αναδεικνύεται η δύναμη ψυχής, που σαν φλόγα σιγοκαίει στην ψυχή ενός θαλασσοδαρμένου ανθρώπου και αντανακλά όλες εκείνες τις στιγμές αναθάρρησης, χάριν τις οποίες ο καθένας μας συνέχισε να προσπαθεί. Δεν πρόκειται μόνο για μία εσωτερική συναισθηματική πάλη, αλλά και για μία μάχη διατήρησης της θέσης στην κοινωνία. Αυτή η συνεχής μάχη εδραίωσης επιφέρει την ανάγκη για ηρεμία, που ο γέρος αποκτά με τα όνειρά του, ως κάποιες στιγμές λύτρωσης και που η πραγματικότητα δεν μπορεί να προσφέρει.
Βασιζόμενος στον τρόπο γραφής, στις γνώσεις που απέκτησε από την δημοσιογραφική του πορεία αλλά και στο δραστήριο πνεύμα του, ο Χέμινγουεϊ καθιερώθηκε ως δημιουργός ενός πρωτότυπου και άγριου αμερικανικού συγγραφικού στυλ, που υπήρξε απλησίαστο από πολλούς, αφού οφειλόταν σε αληθινά συμβάντα της ριψοκίνδυνης ζωής του. Άλλωστε, ο ίδιος θεωρούσε πως η ζωή κάθε ανθρώπου, ειπωμένη αληθινά, είναι ένα μυθιστόρημα και αυτό ακριβώς έκανε πράξη.
