Της Εύας Δημητρίου,
Το Σεπτέμβριο του 2019, το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών εξουσιοδότησε μια αποστολή εύρεσης στοιχείων (Fact-Finding Mission), υπό την αιγίδα μιας τριμελούς επιτροπής, για την εξέταση των υποθέσεων καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Βενεζουέλα. Συγκεκριμένα, η αποστολή είχε ως στόχο τη διερεύνηση «εξωδικαστικών εκτελέσεων, εξαναγκαστικών εξαφανίσεων, αυθαίρετων προφυλακίσεων και βασανιστηρίων, καθώς και οποιασδήποτε άλλης βάναυσης, απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης και κατ΄ επέκταση, την καταδίκη των υπευθύνων και την απονομή δικαιοσύνης στα θύματα». Προ ολίγων εβδομάδων, η επιτροπή δημοσίευσε τα ευρήματα της έρευνάς της. Και το πόρισμα, αν και αναμενόμενο, δεν είναι καθόλου ευχάριστο.
Σε μια αναλυτική αναφορά 411 σελίδων, η εν λόγω επιτροπή κατηγορεί την κυβέρνηση για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Σύμφωνα με την αναφορά, ο Πρόεδρος Μαδούρο και άλλοι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι, όπως για παράδειγμα οι Υπουργοί Εσωτερικών και Άμυνας, ήταν είτε ενήμεροι, είτε συντονιστές, είτε αυτουργοί των εγκλημάτων που διέπραξαν οι δυνάμεις ασφαλείας και οι μυστικές υπηρεσίες, μεταξύ 2014-2019. Οι ειδικοί αναφέρουν πως δεν έλαβαν επίσημες απαντήσεις από την κυβέρνηση στα πλαίσια της έρευνας, αλλά ούτε και κάποιο επίσημο σχόλιο, μετά τη γνωστοποίηση των συμπερασμάτων. Μια άτυπη απάντηση ήταν εκείνη του Υπουργού Εξωτερικών της Βενεζουέλας, ο οποίος, σε ένα δημοσίευμά του στο Twitter, χαρακτήρισε την αναφορά ως «βυθισμένη στα ψεύδη, γραμμένη από απόσταση, χωρίς μεθοδολογική επιμέλεια, από μια αποστολή-φάντασμα, μεροληπτική έναντι της Βενεζουέλας και υποκινούμενης από κυβερνήσεις προσκείμενες στην Ουάσινγκτον». Η ίδια κυβέρνηση αρνήθηκε οποιαδήποτε συνεργασία με την παραπάνω αποστολή και κατ’ επέκταση, την είσοδό της στη χώρα. Η αναφορά των ερευνητών βασίστηκε σε τηλεφωνικές και διαδικτυακές συνεντεύξεις με θύματα, συγγενείς θυμάτων, μάρτυρες, κυβερνητικούς αξιωματούχους, δικηγόρους, μέλη των δικαστικών σωμάτων, καθώς και σε δορυφορικές εικόνες και περιεχόμενο κοινωνικών δικτύων.
Οι κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Βενεζουέλα είναι ευρέως γνωστές στη διεθνή κοινότητα τα τελευταία χρόνια. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο έχει ξεκινήσει προκαταρκτική έρευνα από το 2018 για την διερεύνηση των υποτιθέμενων εγκλημάτων που έχουν διαπραχθεί στα πλαίσια των διαδηλώσεων και της σχετικής πολιτικής αστάθειας. Μη κυβερνητικοί οργανισμοί, όπως η Διεθνής Αμνηστία και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, έχουν δημοσιεύσει αναλυτικές αναφορές, σχετικά με τα εγκλήματα που διαπράττονται εις βάρος του Βενεζουελανού λαού από το 2014 και έπειτα. Τον Ιούλιο του 2019, η επικεφαλής της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, Michelle Bachelet, μετά από μια επίσκεψη στην Βενεζουέλα, όπου πήρε συνεντεύξεις από θύματα, ενώ, παράλληλα, συναντήθηκε με μη-κυβερνητικές οργανώσεις, εργατικά συνδικάτα, Υπουργούς και ακόμη και με τον ίδιο τον Πρόεδρο Μαδούρο, δημοσίευσε μια έκθεση που αποδεικνύει με απτά στοιχεία παραβιάσεις πολιτικών, κοινωνικών και πολλών άλλων θεμελιωδών δικαιωμάτων. Αξίζει να σημειωθεί πως ένα από τα ευρήματα της παραπάνω έκθεσης ήταν η καταχώρηση από την κυβέρνηση 5,300 θανάτων σε επιχειρήσεις ασφαλείας ως «αντίσταση κατά της αρχής».
Σε αντίθεση με τις παραπάνω πρωτοβουλίες, η αποστολή εύρεσης στοιχείων (Fact-Finding mission) που ολοκληρώθηκε το Σεπτέμβριο, καθιστά σαφές πως ο Πρόεδρος Μαδούρο και άλλα υψηλόβαθμα στελέχη της κυβέρνησης βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας των υπευθύνων. Και αυτός ήταν και ο στόχος της. Να φέρει του υπαιτίους αντιμέτωπους με το διεθνές δίκαιο και τα θύματά τους ένα βήμα πιο κοντά στην απονομή δικαιοσύνης. Η επικεφαλής της αποστολής αναφέρει πως «η έρευνα που διεξήχθη έφερε στο φως εύλογα στοιχεία, ώστε να πιστεύουμε πως οι αρχές της Βενεζουέλας και οι δυνάμεις ασφαλείας, από το 2014, σχεδίαζαν και εκτελούσαν σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων αυθαίρετων εκτελέσεων και συστηματικής χρήσης βασανιστηρίων, που ισοδυναμούν με εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας». H αναφορά συμβάλλει στην ενθάρρυνση επιπρόσθετων ερευνών και στην πιο εντατική εξέταση των εγκλημάτων. Για την υλοποίηση των παραπάνω, τα Ηνωμένα Έθνη μπορούν να προβούν στην εγκαθίδρυση μιας Διεθνούς Εξεταστικής Επιτροπής (Commission of Inquiry), η οποία έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από την αποστολή εύρεσης στοιχείων και, σε συνεργασία με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, να οδηγήσει στη δίωξη ανώτερων αξιωματούχων του κράτους στη Χάγη.
Το μοτίβο των εγκλημάτων είναι πλέον γνωστό. Εξωδικαστικές εκτελέσεις, αυθαίρετες συλλήψεις πολιτικών αντιπάλων, παράνομες προφυλακίσεις, ξυλοδαρμοί, βασανιστήρια με ηλεκτροσόκ, εικονικό πνιγμό κ.ά., χρήση σεξουαλικής βίας και πολλά ακόμη. Σύμφωνα με το άρθρο 7 του Καταστατικού της Ρώμης, το οποίο ίδρυσε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας ορίζεται ως μια πράξη που διαπράττεται ως μέρος «μιας εκτεταμένης και συστηματικής επίθεσης εναντίον οποιουδήποτε πολιτικού συνόλου». Οι ερευνητές των Ηνωμένων Εθνών έχουν συγκεντρώσει σε μια λίστα 45 ονόματα προσώπων που θεωρούνται άμεσα εμπλεκόμενοι σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη Βενεζουέλα. Ωστόσο, αν και έχουν το δικαίωμα να ερευνούν πιθανές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν είναι αρμόδιοι να επιβάλλουν κυρώσεις. Η λίστα των 45 έχει μεγάλη απόσταση να διανύσει μέχρι να φτάσει στο κατώφλι ενός Διεθνούς Δικαστηρίου. Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία ευρήματα «άνοιξαν τον δρόμο» για τη λογοδοσία των ενόχων.
