Του Κωνσταντίνου Πίχλιαβα,
Ακολουθώντας την αλληλουχία των ιστορικών γεγονότων και ως συνέχεια των προηγούμενών μου άρθρων, στο σημερινό (και τα προσεχή) θα εξετάσουμε τα ιστορικά (και μη) γεγονότα που «ορίζουν» το φαινόμενο γνωστό ως Ύστερη Αρχαιότητα. Όπως είδαμε, η δυναστεία των Σεβήρων έληξε (μετά από σαράντα και πλέον έτη ελέγχου επί των ρωμαϊκών πραγμάτων) με τον θάνατο του τελευταίου εκπροσώπου της, του Αλεξάνδρου Σεβήρου, και της μητέρας του, Ιουλίας Μαμαίας. Νέος Αυτοκράτορας έγινε ο βασικός υποκινητής της δολοφονίας του Αλεξάνδρου, ο διοικητής μίας εκ των λεγεώνων που εκστράτευαν κατά των Αλαμανών, ο Μαξιμίνος ο Θράκας. Η βασιλεία του ορίζει την έναρξη της ταραχώδους πεντηκονταετίας που θα ακολουθήσει, μέχρι την ανάρρηση του Διοκλητιανού στον Θρόνο.
Ο Γάιος Ιούλιος Μαξιμίνος Βήρος (Gaius Julius Verus Maximinus), που ανέλαβε την εξουσία χάρη στη στήριξη των Πραιτοριανών, ήταν μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση ανθρώπου. Αν η καταγωγή του Σεπτιμίου Σεβήρου φάνταζε εξωτική (λόγω της σημιτικής του καταγωγής από τη Μεγάλη Λέπτη στην Ανθυπατική Αφρική), αυτή του νέου ηγεμόνα θεωρείτο βαρβαρική. Είχε γεννηθεί στην παραδουνάβια επαρχία της Κάτω Μοισίας ή στην παρά τον Αίμο Θράκη. Προτού καταταγεί στον Στρατό, είχε εργαστεί ως βοσκός. Tο μεγάλο άλμα στην καριέρα του έγινε επί Αλεξάνδρου Σεβήρου, οπότε διορίστηκε διοικητής της Τέταρτης Ιταλικής Λεγεώνας (Legio IV Italica) και συνεκστράτευσε με τον Αυτοκράτορα εναντίον των Αλαμανών στην Παννονία. Εκμεταλλευόμενος τη δυσφορία εναντίον του Αλεξάνδρου, ως αποτέλεσμα της εξαγοράς της ειρήνης, ηγήθηκε εξέγερσης και επέτυχε την ανατροπή και τη δολοφονία του.
Για τη βασιλεία του λίγα πράγματα είναι γνωστά. Φαίνεται πως η Σύγκλητος, δεδομένης της στήριξης των Πραιτοριανών στο πρόσωπό του, τον αναγνώρισε ως νόμιμο Αυτοκράτορα. Ωστόσο, οι μεταξύ τους σχέσεις μόνο αγαστές δεν ήταν. Όντας απασχολημένος με την περιφρούρηση των συνόρων, ο Μαξιμίνος, ουδέποτε επισκέφθηκε την Ρώμη κατά τη διάρκεια της τρίχρονης αρχής του. Εξαιτίας των συνεχών εκστρατειών και της ανάγκης για ρευστότητα συνέχισε την πολιτική υποτίμησης του Δηναρίου των προκατόχων του. Οι πράξεις του αυτές, σε συνδυασμό με το «βάρβαρο» της καταγωγής του, είχαν ως αποτέλεσμα την εμπλοκή Συγκλητικών σε δύο αποτυχημένες συνομωσίες εναντίον του. Έτσι, ο Μαξιμίνος, θέλοντας να παγιώσει την εξουσία του μετά από επιτυχή εκστρατεία κατά των Αλαμανών, ανακήρυξε τον υιό του Μάξιμο Καίσαρα.
Το 236 μ.Χ. ο Αυτοκράτορας εκστράτευσε πέραν του Ρήνου και του Δούναβη, ενώ ξεχείμασε στο Σίρμιο της Παννονίας, με βάση το οποίο την επόμενη χρονιά εκστράτευσε κατά των Σαμαρτών. Στα τέλη του 237 μ.Χ. έλαβε χώρα εξέγερση στην Ανθυπατική Αφρική και οι εξεγερθέντες, μετά τη δολοφονία αυτοκρατορικού αξιωματούχου, ανακήρυξαν τον γηραιό Ανθύπατο Γορδιανό και τον συνονόματο υιό του αυτοκράτορες. Τον Μάρτιο, ο πιστός στον Μαξιμίνο διοικητής της Νουμιδίας επέτυχε να κατατροπώσει σε μάχη τον υιό Γορδιανό με αποτέλεσμα την αυτοκτονία του πατέρα. Όταν έγιναν γνωστά στη Ρώμη τα νέα της ήττας των δύο Γορδιανών, που εντωμεταξύ είχαν αναγνωριστεί ως νόμιμοι αυτοκράτορες, η Σύγκλητος εξέλεξε δύο μέλη της για το ανώτατο αξίωμα, τους Βαλβίνο και Πουπιένιο. Δεδομένης της συμπάθειας για τους Γορδιανούς, ο συνονόματος εγγονός του πρώτου Γορδιανού έλαβε τον τίτλο του Καίσαρα και ονομάστηκε διάδοχός τους. Ο Μαξιμίνος κινήθηκε τότε εναντίον της Ρώμης και πολιόρκησε την Ακυληία. Από τους δύο Αυγούστους, ο μεν Βαλβίνος παρέμεινε στην Ρώμη για να επιβάλει την τάξη, ενώ ο Πουπιένιος εκστράτευσε εναντίον του Μαξιμίνου.
Κουρασμένα τα στρατεύματα του Μαξιμίνου από την πολιορκία στασίασαν και σκότωσαν τον αυτοκράτορα και ο νικητής Πουπιένιος τους υποχρέωσε να επιστρέψουν στα στρατόπεδά τους. Η αρχή, όμως, των δύο Αυγούστων δεν διήρκησε για πολύ. Οι Πραιτοριανοί, δυσαρεστημένοι μαζί τους, τους εκτέλεσαν. Αυτοκράτορας έγινε τότε ο νεαρός Καίσαρας Γορδιανός (ο Γ΄) το 238 μ.Χ. Ο Γορδιανός ανέλαβε σε ηλικία 13 ετών την εξουσία (θα παραμείνει ο νεώτερος αυτοκράτορας μέχρι τα χρόνια του Θεοδοσίου του Β΄). Αμέσως δημιουργήθηκε Αντιβασιλεία αποτελούμενη από είκοσι πρώην υπάτους, ενώ ισχυρή ήταν η επιρροή του Επάρχου του Πραιτορίου Τιμησίθεου (Gaius Furius Sabinius Aquila Timesitheus), ο οποίος επέτυχε τον γάμο της κόρης του με τον νεαρό Ηγεμόνα. Ο Γορδιανός στην αρχή είχε να αντιμετωπίσει τις επιδρομές Γερμανικών φυλών στον Δούναβη και μια εξέγερση στην Αφρική.
Από το 242 μ.Χ. και μετά η προσοχή του επικεντρώθηκε στην Ανατολή, όπου οι Σασσανίδες υπό τον Αρδασίρ ξεκίνησαν να προσβάλουν τις ρωμαϊκές κτήσεις στη Μεσοποταμία. Ο Σαπώρης (Shapur), που μετά τον θάνατο του πατέρα του ανέλαβε την εξουσία, θα προκαλέσει πολλά προβλήματα στους Ρωμαίους μέχρι τον θάνατό του. Ο Αυτοκράτορας εξασφάλισε τον έλεγχο της (βόρειας) Μεσοποταμίας, αφού κέρδισε σε μάχη τους Πέρσες. Η ημερομηνία της δεν είναι γνωστή με ακρίβεια. Το 243 μ.Χ. απεβίωσε ο πεθερός του αυτοκράτορα, Έπαρχος του Πραιτορίου Τιμησίθεος, με αποτέλεσμα την πλήρωση της κενής θέσης από τον αδερφό του ετέρου Επάρχου, Γάιου Ιουλίου Πρίσκου (Gaius Julius Priscus), Φίλιππο (Marcus Julius Philippus)· την εποχή εκείνη διορίζονταν δύο Έπαρχοι, προκειμένου να περιορίζεται ο κίνδυνος ανατροπής του ηγεμόνα από έναν έπαρχο με απεριόριστες εξουσίες.
Ο ρωμαϊκός στρατός ετοιμάστηκε να βαδίσει κατά της πρωτεύουσας των Σασσανιδών, Κτησιφώντος, το 244 μ.Χ., μετά όμως από κάποια ήττα αναγκάστηκε να οπισθοχωρήσει. Ο Φίλιππος, εκμεταλλευόμενος τη δυσφορία εναντίον του Γορδιανού για την τροπή των επιχειρήσεων και τη θέση του, προκαλώντας τεχνητή έλλειψη προμηθειών, εξώθησε τους στρατιώτες σε στάση κατά του αυτοκράτορα, ο οποίος και δολοφονήθηκε. Μία από τις πρώτες πράξεις του Φιλίππου ως βασιλέα ήταν η αποθέωση του προκατόχου του.
Στο σημερινό μας άρθρο είδαμε τα γεγονότα της πρώτης δεκαετίας (235-244 μ.Χ.) της πεντηκονταετίας της Στρατιωτικής Αναρχίας (235-284 μ.Χ.), από τη δολοφονία του Αλεξάνδρου Σεβήρου μέχρι και την ανατροπή του Γορδιανού του Γ΄. Με τη βασιλεία του Φιλίππου (του Άραβα) και των διαδόχων του θα ασχοληθούμε στο επόμενό μας άρθρο.
Βιβλιογραφία
- Alföldy G., Η Κρίση του 3ου αι. μ.Χ. (235-284 μ.Χ.), Ελληνισμός και Ρώμη Γ΄, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος 16, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2015, σ. 172-187.
- Κραλίδης Απ., Πολιτικές ανακατατάξεις στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, Η αυτοκρατορική λατρεία στην περίοδο της Τετραρχίας (284-313 μ.Χ.), Θεσσαλονίκη 2010, σ. 40-43.
- Mackay Ch., Οι Ύστεροι Αυτοκρατορικοί χρόνοι, 235-476 μ.Χ., Αρχαία Ρώμη Στρατιωτική και πολιτική Ιστορία, Παπαδήμας, Αθήνα 2014, σ. 356-360.
- Σακελαρίου Μ., Η εποχή των Σεβήρων και της Αναρχίας (193-284 μ.Χ.), Ελληνισμός και Ρώμη, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος 14, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2015, σ. 99-105.
