Της Γεωργίας Δέδε,
Το Ριάτσε, ένα χωριό της Καλαβρίας, έγινε ευρέως γνωστό το 2015, όταν ο τότε δήμαρχος της περιοχής, Ντομένικο Λουκάνο, έκανε κάτι αξιοπερίεργο, έως και ανήκουστο για τα ισχυρά κι ευαίσθητα ευρωπαϊκά ώτα˙ άνοιξε τις πόρτες του χωριού σε πρόσφυγες και μετανάστες. Ωστόσο, η ιστορία της απρόσκοπτης φιλοξενίας δεν ξεκινά τότε για το Ριάτσε της Ιταλίας, αλλά πολύ νωρίτερα.
Το Ριάτσε είναι μία από τις πόλεις-φαντάσματα της νότιας Ιταλίας, που στην διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών έχουν δοκιμαστεί από την φτώχεια, την ανεργία, την εγκληματικότητα, την υπογεννητικότητα και τα αλλεπάλληλα μεταναστευτικά κύματα προς τις βιομηχανικές ζώνες της βόρειας Ιταλίας και το εξωτερικό. Ωστόσο, το 1998, όταν 300 Κούρδοι πρόσφυγες εκβράστηκαν στην ακτή κοντά στο Ριάτσε, οι πολίτες πήραν την τολμηρή απόφαση να υποδεχτούν τους πρόσφυγες στο χωριό τους, στα εγκαταλελειμμένα σπίτια τους, συνδυάζοντας την ένταξη αυτών με την αναζωογόνηση της τοπικής οικονομίας και την επαναφορά της σταθερότητας στον τόπο τους. Με πρωτοβουλία του πρώην δημάρχου, Ντομένικο Λουκάνο, ιδρύθηκε η οργάνωση “Città Futura Puglisi”, η οποία συνδυάζοντας την περάτωση projects για την βελτίωση των υποδομών και την αποκατάσταση των δημόσιων υπηρεσιών, με πρακτικές ένταξης των μεταναστών κατάφερε να προωθήσει την πολιτιστική και οικονομική αναγέννηση του χωριού, καθώς και να εγκαινιάσει μια μορφή κοινωνικού τουρισμού. Το «Ριάτσε της υποδοχής» απετέλεσε πηγή έμπνευσης και πόλο έλξης για χιλιάδες τουρίστες, χάρις στην υψηλή αίσθηση φιλοξενίας και αλληλεγγύης που επεδείκνυαν οι «κοσμοπολίτες» του. Ο Λουκάνο δεν σταμάτησε εκεί, αλλά προχώρησε στην έκδοση κοινοτικού νομίσματος, με την μορφή κουπονιών, με σκοπό την ανακίνηση της οικονομικής ρευστότητας και των συναλλαγών μεταξύ ντόπιων και προσφύγων. Το πείραμα πέτυχε, ο πληθυσμός αυξήθηκε, τα καταστήματα επαναλειτούργησαν, τα σχολεία ξαναγέμισαν μαθητές, νέες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν, τα σπίτια επισκευάστηκαν, το χωριό αποκαταστάθηκε. Το συναίσθημα αλληλεγγύης και συλλογικότητας απέδωσε καρπούς, ο ανθρωπισμός νίκησε και το Ριάτσε έγινε παγκοσμίως γνωστό ως σημείο αναφοράς στον αγώνα κατά του ρατσισμού.
Ωστόσο, η ιστορία του Ριάτσε δεν είναι ένα παραμύθι με ευτυχές τέλος. Οι διεθνείς προβολείς έπεσαν ξανά στο μικρό αυτό χωριό της Ιταλίας, με την ταυτόχρονη είσοδο του ακραίου δεξιού κόμματος «Λέγκα» στην εξουσία και την επίμονη προσπάθεια του ηγέτη της, Ματέο Σαλβίνι, να αποδομήσει και να ποινικοποιήσει το κίνημα της ανθρωπιστικής αλληλεγγύης, και να καλλιεργήσει συστηματικά την μισαλλοδοξία και τον εθνικισμό στην Ιταλία. Ο Σαλβίνι, ως υπουργός Εσωτερικών, υποκίνησε κατηγορίες κατά του δημάρχου του Ριάτσε για «διευκόλυνση παράτυπης μετανάστευσης», σε μια προσπάθεια υποδαύλισης του ανθρωπιστικού του έργου και άμεσης εφαρμογής των αντι-μεταναστευτικών πολιτικών του κόμματός του, ενώ, ταυτόχρονα, δόθηκε εντολή για απομάκρυνση του συνόλου των μεταναστών και των προσφύγων από την περιοχή της Καλαβρίας. Το άλλοτε «Παγκόσμιο Χωριό» βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα και κατέρρευσε υπό το βάρος του ανθρωπιστικού ελλείμματος και της αναλγησίας, όχι μόνο της πολιτικής ηγεσίας αλλά και του εκλογικού σώματος. Κι ενώ ο Λουκάνο βρίσκεται αντιμέτωπος με την δικαιοσύνη και η απόφαση για τη δίωξή του εκκρεμεί, ο Σαλβίνι βρίσκεται και ο ίδιος ενώπιον των δικαστηρίων αντιμετωπίζοντας κατηγορίες που αφορούν τη στέρηση της ατομικής ελευθερίας, εξαιτίας της παρεμπόδισης ελλιμενισμού πλοίου ΜΚΟ που μετέφερε πρόσφυγες και μετανάστες προς τις ιταλικές ακτές. Οι εκ διαμέτρου αντίθετες ηγετικές φιγούρες θέτουν ξανά ενώπιον μας το δίλημμα της εποχής μας: πορευόμαστε όλοι μαζί, ο καθένας από το δικό του μετερίζι, ή χωριστά;
Το μοντέλο του Ριάτσε δεν είναι μια ουτοπία. Λειτούργησε αποτελεσματικά για περισσότερα από 15 χρόνια και αναδείχθηκε ως ένα παράδειγμα-πρότυπο ομαλής και αρμονικής συμβίωσης διαφορετικών ανθρώπων, που ενώθηκαν και συνεργάστηκαν, με στόχο την αμοιβαία σωτηρία από την κοινή μοίρα της ανέχειας. Η «πόλη των μεταναστών» στην Ιταλία μπορεί να έπεσε θύμα της αντιμεταναστευτικής πολιτικής ατζέντας, ωστόσο έθεσε στο μικροσκόπιο ζητήματα ανθρωπισμού, αλληλεγγύης και ανεκτικότητας. Και η ευθύνη είναι ξανά στα χέρια μας. Μπορούμε να παραδειγματιστούμε; Μπορεί το μοντέλο του Ριάτσε να εφαρμοστεί στα ελληνικά δεδομένα; Η ζωή θα δείξει, αλλά η ιστορία θα κρίνει.
