Του Εμμανουήλ Προκάκη,
Με τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία, τον Σεπτέμβριο του 1939, ξεκίνησε επίσημα ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία κήρυξαν τον πόλεμο στη ναζιστική Γερμανία, αμέσως μετά την εισβολή στην Πολωνία. Μετά την πλήρη υπόταξη της Πολωνίας, στις αρχές του Οκτωβρίου του 1939, άρχισε η περίοδος του ψεύτικου πολέμου (Sitzkrieg), που, για μερικούς μήνες, δεν έλαβε χώρα καμία ένοπλη σύγκρουση στην ηπειρωτική Ευρώπη, εξαιρουμένης της γαλλικής εισβολής στη Ζάαρλαντ. Η περίοδος του ψευδούς πολέμου έληξε με τη γερμανική εισβολή στη Δανία και τη Νορβηγία, που οδήγησε σε γεωπολιτικές αλλαγές στη γεωγραφική περιοχή της Σκανδιναβίας. Η μελέτη της στάσης των σκανδιναβικών χωρών, κατά τον Β΄ ΠΠ, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, διότι έκαστη χώρα διέθετε διαφορετική προσέγγιση σχετικά με τη διαχείριση της αναφυόμενης σύγκρουσης της ευρωπαϊκής ηπείρου. Ο όρος «Σκανδιναβία», στο παρόν άρθρο, χρησιμοποιείται, για να αναφερθεί στην πολιτιστική περιφέρεια της Δανίας, της Σουηδίας και της Νορβηγίας.
Το πρωί της 9ης Απριλίου 1940, η ναζιστική Γερμανία, με την επιχείρηση Weserübung, κατέλαβε τη Δανία και κήρυξε τον πόλεμο στη Νορβηγία. Η Δανία των 3,8 εκατομμυρίων κατοίκων δεν μπορούσε να προβάλλει σημαντική αντίσταση στο Τρίτο Ράιχ των 80 εκατομμυρίων και των στρατιωτικών δυνατοτήτων του, διότι, πέρα από το αριθμητικό κριτήριο, στους εξοπλισμούς και το στρατηγικό δόγμα, η Γερμανία υπερτερούσε συντριπτικά. Ο Χίτλερ χρειαζόταν, όμως, τις αεροπορικές βάσεις της μικρής όμορης χώρας, για να μπορέσει να καταλάβει τη Νορβηγία με μεγαλύτερη ευκολία.
Εντός δύο ωρών από την κήρυξη του πολέμου, ο βασιλιάς Χριστιανός Ι΄ της Δανίας, θεωρώντας πως η μάχη είχε ήδη χαθεί, παραδόθηκε στους Ναζί, διεκδικώντας κάποια προνόμια αυτονομίας. Έκτοτε, ξεκίνησε μία τριετής περίοδος συνεργασίας της δανέζικης κυβέρνησης με τη ναζιστική Γερμανία. Θεωρήθηκε πως οποιαδήποτε αντίσταση ήταν μάταια και ότι η Γερμανία είχε σημαντικές πιθανότητες να κερδίσει τον πόλεμο. Υπό αυτό το πρίσμα, προκρίθηκε η συνεργασία με τους Ναζί για την προστασία του εγχώριου πληθυσμού από τη φρίκη του πολέμου και, ενδεχομένως, η προσπάθεια της Δανίας να εξασφαλίσει το μέλλον της σε μία γερμανοκρατούμενη Ευρώπη. Πράγματι, η δανέζικη βιομηχανία και γεωργική παραγωγή επωφελήθηκαν, σε κάποιο βαθμό, από το εμπόριο με το γερμανικό Ράιχ. Από την άνοιξη του 1943, όμως, η κυβέρνηση ήρθε σε ρήξη με τους Ναζί και η αντίσταση εναντίον τους αναζωπυρώθηκε. Η Δανία εξισορρόπησε τη συνεργατική της στάση απέναντι στον κατακτητή με την διάσωση πολλών Εβραίων-Δανών, με τη μεταφορά των τελευταίων μέσω βάρκας στην ουδέτερη Σουηδία. Αυτή η πρακτική, σε συνδυασμό με τη μεγαλύτερη αντίσταση στις γερμανικές επιταγές, από το 1943 και έπειτα, κατέταξαν τη Δανία στις νικήτριες χώρες του Β΄ ΠΠ.
Η Νορβηγία, που ήταν πρωταρχικός σκοπός της επιχείρησης Weserübung, ήταν σημαντική πηγή για την εξασφάλιση της ροής μεταλλεύματος σιδήρου, που ήταν αναγκαία πρώτη ύλη για την πολεμική προσπάθεια των Ναζί, από τις χώρες της Σκανδιναβικής χερσονήσου προς τη Γερμανία. Στις 9 Απριλίου, οι γερμανικές δυνάμεις κατέλαβαν σημαντικά λιμάνια της Νορβηγίας και ζήτησαν την παράδοσή της. Η τελευταία, παρόλο που φοβόταν τη γερμανική επιθετικότητα, δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένη για πόλεμο. Η Βρετανία έστειλε στρατό για την αποτροπή της κατάκτησης της Νορβηγίας, ωστόσο, με την έναρξη του πολέμου στο δυτικό μέτωπο της ηπειρωτικής Ευρώπης, τον επόμενα μήνα, αναγκάστηκε να αποσύρει τα στρατεύματά της και έτσι η Νορβηγία υποτάχθηκε ολοκληρωτικά στους Ναζί. Ο βασιλιάς Χάακον Ζ΄ μαζί με τη νορβηγική κυβέρνηση κατέφυγαν στο Λονδίνο. Με τη μετατροπή της Νορβηγίας σε κράτος-δορυφόρο, η Γερμανία απέκτησε βάσεις, που ενίσχυσαν την επιχειρησιακή της δυνατότητα στον Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό.
Η Σουηδία έχει μείνει γνωστή ως μία από τις ουδέτερες χώρες του Β΄ ΠΠ. Πράγματι, δεν ήρθε σε σύγκρουση με τις συμμαχικές δυνάμεις ούτε με δυνάμεις του Άξονα. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι παρέμεινε τελείως αμέτοχη στη σύγκρουση, που ταλάνιζε την Ευρώπη επί μία εξαετία. Η Σουηδία παρουσίαζε σημαντικές εμπορικές σχέσεις με τη Γερμανία, εξάγοντας στην τελευταία 10 εκατομμύρια τόνους μεταλλεύματος σιδήρου ετησίως. Επιπλέον, επέτρεπε τη μεταφορά γερμανικών στρατευμάτων μέσα από το έδαφός της και τόσο γερμανικά αεροπλάνα όσο και γερμανικά πλοία ανεφοδιασμού μπορούσαν να διασχίζουν τον εθνικό εναέριο χώρο και τα χωρικά ύδατα της Σουηδίας, αντίστοιχα.
Η ναζιστική Γερμανία, παράλληλα, χρησιμοποίησε τις σουηδικές γραμμές επικοινωνίας για τη διεπαφή με τα στρατεύματα, που ήταν σταθμευμένα στη Νορβηγία. Οι Σουηδοί, όμως, υπέκλεπταν πληροφορίες σχετικά με τα σχέδια των Ναζί και τις απέστελλαν στους συμμάχους. Η Σουηδία, επίσης, αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα καταφύγια για τους κατατρεγμένους Εβραίους της Ευρώπης, υποδεχόμενη χιλιάδες Εβραίους πρόσφυγες. Η σουηδική οπτική της ιστορίας υποστηρίζει ότι αυτή η πολιτική συνεργασίας ήταν απαραίτητη για τη διατήρηση μίας ανεξάρτητης και κυρίαρχης Σουηδίας, καθώς, ούσα μία μικρή χώρα, μία σύγκρουση με τη Γερμανία θα απέβαινε μοιραία. Από την άλλη, δεν μπορεί να θεωρηθεί σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας, γιατί παρείχε ορισμένα προνόμια και στους συμμάχους. Σήμερα, εξακολουθούν και υπάρχουν διαφωνίες ανάμεσα σε αυτούς που υποστηρίζουν ότι η πολιτική συνεργασίας ήταν αναγκαία και αυτούς που υποστηρίζουν ότι ήταν ανήθικη και έπρεπε να αποφευχθεί.
Εκ των ανωτέρω, προκύπτει ότι οι τρεις σκανδιναβικές χώρες βίωσαν διαφορετικές ιστορικές εμπειρίες, απότοκο της διαφορετικής διαχείρισης της πρόκλησης του Β΄ ΠΠ από τις κυβερνήσεις τους. Η Δανία προτίμησε να παραδοθεί σχεδόν αμέσως και να ακολουθήσει μία πολιτική συνεργασίας απέναντι στους Ναζί, κατοχυρώνοντας, παράλληλα, μία σχετική αυτονομία και την προστασία των κατοίκων της. Η Νορβηγία δεν παραδόθηκε και προτίμησε τον δρόμο της αντίστασης, υπέκυψε, όμως, ολοκληρωτικά δύο μήνες μετά την έναρξη της γερμανικής επίθεσης. Η Σουηδία δεν παραδόθηκε, γιατί πολύ απλά δεν της έγινε επίθεση. Η σουηδική ηγεσία αδρανοποίησε το κίνητρο της κατάκτησης προσφέροντας ανταλλάγματα στη Γερμανία με κόστος σίγουρα χαμηλότερο από το κόστος διεξαγωγής πολέμου εναντίον της. Για να διατηρήσει, όμως, και την «ουδετερότητά» της, δεν δίστασε να παράσχει χρήσιμες πληροφορίες στο Λονδίνο και αποτέλεσε τη σωσίβια λέμβο χιλιάδων Εβραίων. Όπως γίνεται αντιληπτό, το βίωμα του Β΄ ΠΠ για τη Νορβηγία δεν διαφέρει παρασάγγας από την εμπειρία άλλων ευρωπαϊκών χωρών, όπως η Γαλλία, ενώ οι άλλες δύο σκανδιναβικές χώρες χαρακτηρίζονται από μία επαμφοτερίζουσα στάση.
Βιβλιογραφία
- Stenius, H., Österberg, M., & Östling, J. (Eds.) (2011), Nordic Narratives of the Second World War: National Historiographies Revisited, Nordic Academic Press.
- https://medium.com/history-of-yesterday/the-story-of-the-six-hour-war-23141953c040
- https://web.archive.org/web/20150223080259/http://www.populstat.info/
- https://www.britannica.com/event/World-War-II/The-invasion-of-Norway
- https://www.britannica.com/place/Norway/World-War-II
- https://www.dailyscandinavian.com/invasion-of-denmark/
- https://www.history.com/this-day-in-history/germany-invades-norway-and-denmark
- https://www.lexico.com/definition/scandinavia
- https://www.stfaiths.co.uk/wp-content/uploads/2019/05/Sweden-and-WW2-Theo.pdf
- Safire’s Political Dictionary page 549 Oxford University Press, 2008
