Του Γιώργου Μοσχόπουλου,
Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι δεν υπήρξε ποτέ σχολή σκέψης που να αυτοπροσδιορίστηκε μερκαντιλιστική, ούτε καν ρεύμα σκέψης που είχε συναίσθηση της θεωρητικής του ομοιογένειας. Ωστόσο, οι κλασσικοί, όπως οι Σμιθ και Ρικάρντο, αναφέρθηκαν στην ομάδα οικονομολόγων που επικράτησαν τον 16ο, 17ο και το μεγαλύτερο μέρος του 18ου αιώνα, ως εμπορικούς-μερκαντιλιστές.
Πριν αναφερθούμε στις βασικές θεωρίες και ιδέες των μερκαντιλιστών, είναι χρήσιμο να τονίσουμε τα χαρακτηριστικά μιας υποκατηγορίας αυτών, τους λεγόμενους μπουλιονιστές.
Αυτή η ομάδα οικονομολόγων χαρακτηριζόταν από την πεποίθηση ότι το χρήμα ή ο χρυσός είναι πλούτος. Αναμφίβολα, μέχρι και στις μέρες μας ο χρυσός και το χρήμα είναι πλούτος, αλλά ο Σμιθ εντόπισε το σφάλμα στην ιδεολογία τους, το οποίο ήταν ότι ο χρυσός είναι η μόνη μορφή πλούτου. Σε μία εποχή όπου οι πόλεμοι κερδίζονταν με χρυσό και κινητήριος δύναμη πίσω από κάθε νέα προσπάθεια για εξερεύνηση ήταν η εύρεση χρυσού, δεν είναι πολύ εντυπωσιακό ότι είχαν αντίστοιχες αντιλήψεις οι οικονομολόγοι της εποχής. Το λάθος που έκαναν οι μπουλιονιστές που τους διαφοροποίησαν από τους οικονομολόγους του επόμενου αιώνα, τους μερκαντιλιστές, ήταν ότι θεωρούσαν ότι δεν έπρεπε να χρησιμοποιηθεί το χρυσό για την βελτίωση της οικονομίας στο σύνολο του λαού. Επειδή οι μπουλιονιστές δεν ήταν έμποροι, αλλά απλοί διαχειριστές του θησαυροφυλακίου του ηγεμόνα, ουσιαστικά δεν είχαν στο μυαλό τους την οικονομία σαν σύνολο, αλλά ακόμα διαχειρίζονταν την οικονομία του νοικοκυριού. Άρα, προσπαθούσαν για να αυξήσουν την αποταμίευση, να αυξήσουν την φορολογία, να αποθαρρύνουν τις εισαγωγές και να ενθαρρύνουν τις εξαγωγές. Ένα άλλο λάθος που έκαναν ήταν ότι αναζητούσαν τα αίτια μας συστηματικής εκροής πολύτιμων μετάλλων, αποκλειστικά, σε νομισματικούς παράγοντες, δηλαδή στις αποκλίσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών από την ισοτιμία που καθορίζοντας από την περιεκτικότητα σε μέταλλο.
Οι μερκαντιλιστές, που εδραιώθηκαν έναν αιώνα μετά τους μπουλιονιστές, έμειναν στην ιστορία για τις εμπορικές θεωρίες και πολιτικές τους. Πιο συγκεκριμένα, οι μερκαντιλιστές συνέπεσαν στην εποχή όπου υπήρξε ταύτιση συμφερόντων του κράτους με μια συγκεκριμένη κοινωνική τάξη, αυτής των εμπόρων. Με αυτόν τον τρόπο, η οικονομική επιστήμη έπαψε να αποτελεί «οικιακή οικονομία» και έγινε «πολιτική οικονομία». Όλο το έθνος θεωρούταν μια μεγάλη εμπορική επιχείρηση. Άρα, όπως ο έμπορος έτσι και το έθνος, έπρεπε να αποφεύγει να διατηρεί το χρηματικό απόθεμα ανενεργό. Έπρεπε να το επενδύσει ξανά με τη μορφή κεφαλαίου, προκειμένου να αγοράσει τα προϊόντα, που ήταν απαραίτητα για την παραγωγή νέων προϊόντων. Η εμπορική πολιτική ήταν αντίστοιχη με αυτή των μπουλιονιστών, δηλαδή προστατευτική. Θεωρούσαν ότι έπρεπε οι εισαγωγικοί δασμοί να αυξηθούν και να μειωθούν οι εξαγωγικοί. Ενδιαφέρον σε αυτό το σημείο έχει να τονίσουμε πόσο επωφελήθηκε η Αγγλία από τέτοιου είδους πολιτικές και πιο συγκεκριμένα, το εμπορικό ναυτικό. Όπως στο εμπόριο, έτσι και στη βιομηχανία, υπήρχε ενθάρρυνση της παραγωγικής δραστηριότητας εντός των εθνικών ορίων με την παραχώρηση μονοπωλιακών προνομίων, κρατικών επιδοτήσεων και φοροαπαλλαγών στις εθνικές επιχειρήσεις. Η βιομηχανική πολιτική περιελάμβανε ακόμη και τη δημιουργία κρατικών εργοστασίων.
Εν κατακλείδι, ο μερκαντιλισμός και η οικονομική σκέψη που εκτυλίχθηκε γύρω από αυτόν προλείανε το έδαφος για τους κλασσικούς, οι οποίοι σαν αιρετικοί θα στρέφονταν εναντίον των μερκαντιλιστών και θα εισήγαγαν την ιδέα του μηχανισμού της αγοράς. Μπορεί να φαίνεται μακρινή οποιαδήποτε συσχέτιση του σήμερα με τον μερκαντιλισμό, ωστόσο κάθε κομμάτι στην εξέλιξη της οικονομικής σκέψης συνεισέφερε στη διαμόρφωση της οικονομικής σκέψης του σήμερα και η σημασία του είναι μεγάλη.
