Της Στεφανίας Αρβανιτάκη,
Ο δημιουργός της Ρωμιοσύνης, της Σονάτας του σεληνόφωτος, του Επιταφίου, και μιας σειράς ακόμα αξιόλογων έργων παραμένει παγκοσμίως αναγνωρισμένος και διαχρονικός. Ο άνθρωπος που με τόση λεπτότητα μεταχειριζόταν την πένα, και που με τόση ευλάβεια έγραφε τις λέξεις, κατάφερε να γίνει όραμα για έναν πιο δίκαιο και ελπιδοφόρο κόσμο. Δε δίστασε να μιλήσει για αγώνες ενάντια στο κατεστημένο, όπως δε δίστασε να καταγράψει την σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Τα γεγονότα αυτής, πολλά από τα οποία κατέληξαν να είναι αιματηρά, τον οδήγησαν σε μια εσωτερική αναζήτηση, η οποία άρχισε να εξωτερικεύεται με στίχους. Συνεπώς, δεν είναι διόλου τυχαίο πως σε αυτούς είναι εμφανής η κοσμοθεωρία που τον περιέβαλλε και η ιδεολογία του σε συνδυασμό με τα δρώμενα της εποχής. Ο ίδιος πέρασε από τα κύματα της κατοχής, του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, του εμφυλίου, της δικτατορίας, αλλά και της φυματίωσης, αρρώστια μάστιγα της εποχής από την οποία επέζησε. Οι πολιτικές του πεποιθήσεις τον οδήγησαν ουκ ολίγες φορές στην εξορία.
Ο Γιάννης Ρίτσος έχει μια πλούσια εργογραφία, η οποία εκτός των ποιητικών συλλογών, αποτελείται και από μυθιστορήματα, θεατρικά έργα, συνθέσεις, χρονογραφήματα, μεταφράσεις, μελέτες κ.λ.π. Ο ίδιος εκτός από συγγραφέας, ήταν αρθρογράφος, επιμελητής κειμένων και μεταφραστής. Επιπρόσθετα, σε πρώιμη ηλικία εργάστηκε και ως ηθοποιός, αλλά και ως σκηνοθέτης. Ενδιαφερόταν αρκετά για την τέχνη και οι γνώσεις που απέκτησε μέσω των παραπάνω επαγγελμάτων δεν στάθηκαν ανεκμετάλλευτες. Αντιθέτως, τις χρησιμοποίησε για να στήσει ένα σκηνικό άκρως θεατρικό σε μεγάλο μέρος των έργων του. Ένα παράδειγμα αποτελούν τα ποιήματα της ποιητικής συλλογής Τέταρτη Διάσταση που παραπέμπουν περισσότερο σε θεατρικούς αφηγηματικούς μονολόγους (άσχετα που δεν προορίζονταν για τον χώρο του θεάτρου). Επίσης, ο συγγραφέας φρόντισε να παραθέσει στην αρχή και στο τέλος των ποιημάτων οδηγίες που βρίθουν σκηνοθετικών και σκηνογραφικών αναφορών.
Είναι αξιοσημείωτο να ειπωθεί πως την ποίηση ο Γιάννης Ρίτσος δεν την αντιμετωπίζει μόνο ως ένα καταφύγιο, αλλά ως έναν χώρο μέσα στον οποίον μπορεί να εκφραστεί και να συνδιαλλαγεί. Η τέχνη της ποιήσεως είναι για τον ίδιο μια πηγή ζωής, η οποία δεν παύει να τον τροφοδοτεί με μεγάλα αποθέματα αναπνοών. Το νόημα λοιπόν, της γραφής σε χαρτί και της αποτύπωσης των σκέψεων του είναι ζωτικής σημασίας. Με λίγα λόγια, η ενασχόληση με την ποίηση συνεπάγεται συνέχιση της ζωής. Αυτός είναι και ένας από τους βασικότερους λόγους εξαιτίας του οποίου, ο Ρίτσος στάθηκε ένας δημιουργός που τον χαρακτηρίζει μια αέναη παραγωγή έργων και ποιημάτων. Σαν μια αδιάκοπη μηχανή εκπόρευσης ιδεών και συλλογισμών κατάφερε να εκδώσει περισσότερες από εκατό ποιητικές συλλογές. Σε πολλές από τις αμέτρητες σελίδες αυτών εντοπίζεται η κοινωνική συνείδηση του γράφοντος, αλλά και μια μαρτυρία σε μορφή αντίδρασης για τα όσα λαμβάνουν χώρα γύρω του.
Με το προφίλ ενός παρατηρητή, ενός πολίτη μέσα στο κοινωνικό σύνολο που λαμβάνει αρκετά ερεθίσματα, αλλά και με την ταυτότητα του ποιητή εκφράζει προβληματισμούς σχετικά με την πολυπλοκότητα του ανθρώπου, αλλά και την μοίρα του που πολλές φορές προξενεί πόνο. Το άδοξο τέλος του Τάσου Τούση επηρέασε βαθύτατα τον Γιάννη Ρίτσο και το γεγονός αυτό στάθηκε αφορμή για την συγγραφή του Επιταφίου το έτος 1936, το οποίο αργότερα μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη. Πέρα από τα παραπάνω, έμπνευση για τον καλλιτέχνη αποτελούν και τα ελληνικά τοπία, εικόνες των οποίων βλέπουμε συχνά στα ποιήματα του. Παράδειγμα αυτού είναι η Ρωμιοσύνη, ποίημα στο οποίο προβάλλεται έντονα ο ήλιος, τα άστρα, ο ουρανός και άλλα παρόμοια μοτίβα.
Η ποίηση του Γιάννη Ρίτσου εμφορείται από λέξεις που λειτουργούν σαν υπέρμαχοι αγωνιστές της ελευθερίας, την οποία υπερασπίζονται με θέρμη. Ο ίδιος στέκεται στο κέντρο της ζωής, από την οποία δεν εκλείπει η εκμετάλλευση και η βαρβαρότητα. Τις παραπάνω συνθήκες τις καταγράφει στα έργα του, στηλιτεύοντας τες. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργεί ένα περιβάλλον προσωπικού εξομολογητηρίου στο οποίο ο τόνος είναι έντονα καταγγελτικός απέναντι σε οτιδήποτε καραδοκεί απειλώντας την ίδια την ανθρώπινη ζωή, αλλά και τα δικαιώματα αυτής. Οι στίχοι μαρτυρούν την υπόσταση ενός ανθρώπου που γράφει μαχόμενος τους αδήριτους νόμους της ζωής, τις αντιξοότητες, την αδικία και την φτώχεια, ελπίζοντας πως δεν θα επέλθει (ή θα καταφέρει να κατατροπωθεί) το απευκταίο, η επιβίωση σε ένα ανελεύθερο καθεστώς.
Βιβλιογραφία
- Γκρόγκου Μαριάννα Αδάμ, Η ελληνικότητα στο έργο του Γιάννη Ρίτσου, Καλαμάτα 2019.
- Καλιντζόγλου Μαλαματένια, Η ποιητική θεωρία του Γιάννη Ρίτσου: Μελετήματα, Θεσσαλονίκη 2017.
- Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Αθήνα 2007.
