Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Η συνδιάσκεψη της Λωζάνης ξεκίνησε στις 7 Νοεμβρίου 1922, με τη συμμετοχή Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας. Επικεφαλής για την πλευρά της Ελλάδας ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Αντίπαλος της Ελλάδας δεν ήταν πλέον η Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά η νέα Τουρκία του Κεμάλ. Στις 30 Ιανουαρίου 1923, υπογράφτηκε η σύμβαση περί υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ των δυο χωρών. Ήταν η πρώτη φορά, στα διεθνή δεδομένα, που θα γινόταν μαζική μετακίνηση πληθυσμών. Αμέσως, ξέσπασαν μεγάλα συλλαλητήρια από ανθρώπους, που η συμφωνία θα τους οδηγούσε στην προσφυγιά. Όμως, οι συνθήκες, όπως διαμορφωθήκαν, μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, δεν επέτρεψαν να αλλάξει κάτι. Συμφωνήθηκε να αποχωρήσουν 350.000 μουσουλμάνοι, ενώ θα παρέμεναν μόνο 106.000 στην περιοχή της Θράκης.
Με την ίδια σύμβαση, συμφωνήθηκε η παραμονή του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη. Η Κοινωνία των Εθνών ήταν σύμφωνη με την υπογραφή της συμφωνίας, ενώ Βενιζέλος και Κεμάλ μπορούσαν πλέον να στρέψουν την προσοχή τους στα εσωτερικά ζητήματα των χωρών τους. Αργότερα, η συμφωνία για τον κανονισμό των περιουσιακών ζητημάτων θα εξοργίσει, για μια ακόμα φορά, τους προσφυγές, οι οποίοι βρήκαν τη συμφωνία άδικη για αυτούς.
Στις 24 Ιουλίου 1923, υπογράφηκε πλέον και επίσημα η συμφωνία και με αυτήν έμπαινε ένα οριστικό τέλος στη Συνθήκη των Σεβρών, που είχε υπογραφεί πριν από λίγα χρόνια. Η Τουρκία ανέκτησε οριστικά από την Ελλάδα την ανατολική Θράκη, την Ίμβρο, την Τένεδο και την περιοχή της Σμύρνης. Τα σύνορα πια για τις δυο γείτονες χώρες ορίστηκαν στον Έβρο. Από αρκετούς, η συμφωνία παρομοιάστηκε με την Ανταλκίδειο Ειρήνη, καθώς ήταν σκληρή για τους Έλληνες. Αποτελεί τη σημαντικότερη τομή στην ιστορία του συγχρόνου ελληνικού κράτους. Οι επιπτώσεις της θα μεταλλάξουν σε μεγάλο βαθμό τις αναζητήσεις του ελληνικού κράτους τόσο στο εσωτερικό του όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Αποτελεί, επίσης, μια καθοριστική μεταβολή στους στόχους της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, καθώς από παράγοντας αστάθειας και πηγή λυτρωτικών κινήσεων στα Βαλκάνια μετατράπηκε σε παράγοντα σταθερότητας, διευθετώντας αρκετά ζητήματα αιχμής. Βασικός στόχος ήταν πλέον η ασφάλεια των συνόρων και η διατήρηση της ανεξαρτησίας της χωράς. Εξάλλου, η πολιτική της Μεγάλης Ιδέας είχε διαψευσθεί, καθώς κατέστη φανερό ότι η Ελλάδα δεν έχει τις αντοχές για μια τέτοια πολιτική. Ο θεσμός, που, κατά τη γνώμη των Ελλήνων πολιτικών, ανταποκρινόταν καλύτερα στις νέες συνθήκες, ήταν η Κοινωνία των Εθνών, που εγγυόταν το απαραβίαστο των συνόρων. Με αυτόν τον τρόπο, η Ελλάδα επιθυμούσε να τονίσει την προσήλωσή της στη διεθνή νομιμότητα και την απομάκρυνσή της από παλαιότερες πρακτικές. Η αλλαγή, μάλιστα, ήταν τόσο ριζική, που δημιουργεί τομή και χωρίζει τη νεότερη ελληνική περίοδο σε κατηγορίες.
Τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, η Ελλάδα ήταν αναγκασμένη να δέχεται συχνά προσφυγικά ρεύματα. Επομένως, ήταν υποχρεωμένη να δημιουργεί και προγράμματα αποκατάστασης προσφυγών. Το 1906, 1913, 1919 είχαν ήδη έρθει πρόσφυγες από τη Βουλγαρία, το 1914 Έλληνες από τη Θράκη και τη Μικρά Ασία και το 1920 από τη Ρωσία. Το σύνολό τους υπολογίζεται σε 500.000. Τα προηγούμενα προσφυγικά ρεύματα, όμως ήταν μικρότερα σε σύγκριση με την προσφυγιά του 1922. Έως τον Δεκέμβριο του 1924, είχαν φτάσει στην Ελλάδα 1.220.000 πρόσφυγες, ενώ 518.000 μουσουλμάνοι είχαν αναχωρήσει για την Τουρκία, 92.000 για τη Βουλγαρία. Οι βασικές ανάγκες αντιμετωπίστηκαν από το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας.
Το 1922 ιδρύθηκε και το ταμείο περιθάλψεως προσφυγών, με κρατική επιχορήγηση. Αργότερα, το έργο της εγκατάστασης των προσφύγων σε σπίτια ανέλαβε η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων, που ιδρύθηκε το 1923.
Βιβλιογραφία
- Douglas Dakin, Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923, 2012, σελ. 326-402
- Κώστας Κωστής, Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας, 2013, σελ. 552-623
Είμαι προπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ. Γεννήθηκα στις 12 Φεβρουαρίου 1998 και μεγάλωσα στην Καλαμαριά του νομού Θεσσαλονίκης. Τα επιστημονικά μου ενδιαφέροντα εντάσσονται στο χώρο της πολιτικής ιστορίας του νέου ελληνικού κράτους και στην διαμόρφωση των πολιτικών θεσμών και ιδεολογιών της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας.
