Της Κατερίνας Κάκου,
Αν παρομοιάσουμε τον άνθρωπο με μια μηχανή, το κουμπί που θέτει σε λειτουργία το περίπλοκο αυτό μηχάνημα είναι πρωτίστως ο εγκέφαλος. Είναι το κύριο αυτό εξάρτημα που ελέγχει την βιολογική, την πνευματική και την ψυχολογική-ψυχική μας υπόσταση, γεγονός που επιτυγχάνεται με το πολύπλοκο σύστημα των νευρώσεων. Αποτελεί το όργανο, που αν και το πιο ισχυρό στον ανθρώπινο οργανισμό, είναι και εξαιρετικά εύθραυστο, καθώς με την ίδια ευκολία που μας κρατάει ζωντανούς, σκεπτόμενους και λογικούς μπορεί να μας κάνει παράφρονες και ασθενείς. Όπως εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς το μυαλό έχει απίθανες ικανότητες αλλά μπορεί να διαταραχτεί λόγω ενός αριθμού παραγόντων. Οι ψυχολογικές διαταραχές μπορεί να προκληθούν από ποικίλους λόγους ακόμη και σήμερα με τους ειδικούς να μην είναι σίγουροι για την αιτία τους. Ορισμένες διαταραχές δημιουργούνται πριν ακόμη γεννηθεί ένας άνθρωπος. Κάποιες άλλες προκαλούνται από σωματικές ασθένειες που επηρεάζουν τον εγκέφαλο και τα νεύρα ενώ άλλες μπορεί να προκληθούν από τραυματικές εμπειρίες και ακραία ψυχοσωματική πίεση. Τέλος, μερικές εξακολουθούν να είναι ένα απόλυτο μυστήριο ακόμα και για τους ειδικούς.
Υπάρχουν λοιπόν συχνά πολλές τέτοιες περιπτώσεις, όπου ψυχικά υγιή άτομα, λόγω κάποιων συνθηκών -είτε αναίτια, είτε εκ γενετής, είτε μετ΄ έπειτα- και χωρίς την δική τους βούληση, αναπτύσσουν ψυχικές διαταραχές. Βέβαια, όπως ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός έτσι και κάθε διαταραχή που του δημιουργείται, μπορεί να εκδηλωθεί ποικιλοτρόπως. Όλες οι περιπτώσεις όμως των ψυχικών διαταραχών, έχουν ένα κοινό παρονομαστή: αποσπούν την προσοχή του πάσχοντος από την πραγματικότητα, όντας αντιτιθέμενες στην λογική και στην ίδια την πραγματικότητα.
Ενώ οι πιο πολλοί άνθρωποι έχουν ακούσει για ψυχικές διαταραχές όπως σχιζοφρένεια και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή που απαντώνται πιο συχνά ως ασθένειες, υπάρχει μια μεγάλη λίστα από άλλες ψυχολογικές καταστάσεις που είναι ιδιόμορφες, εξωπραγματικές, σχεδόν βγαλμένες από σενάριο επιστημονικής φαντασίας, κι όμως αληθινές και ιατρικώς διεγνωσμένες.
Σύνδρομο Capgras
Πρώτη στη λίστα με τις παράξενες ψυχολογικές διαταραχές είναι το σύνδρομο Capgras. Ο πάσχων είναι σταθερά πεπεισμένος ότι κάποιος από τους γύρω του έχει αντικατασταθεί από έναν πανομοιότυπο απατεώνα. Αυτού του είδους το παραλήρημα συμβαίνει περισσότερο σε ανθρώπους με σχιζοφρένεια, παρόλο που μπορεί να συμβεί και σε ασθενείς με άνοια, επιληψία ή με τραύματα στο κεφάλι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί εκείνο του 78χρονου Γάλλου, ο οποίος όταν κοιτούσε τον εαυτό του στον καθρέφτη δεν έβλεπε το είδωλό του αλλά έναν ξένο. Σύμφωνα με τους γιατρούς, ο ασθενής έβλεπε στον καθρέφτη έναν «δίδυμό» του με τα ίδια μαλλιά, τον ίδιο σωματότυπο και τα ίδια χαρακτηριστικά προσώπου, ο οποίος φορούσε τα ίδια ρούχα, μόνο που δεν τον αναγνώριζε ως τον εαυτό του. Δεν είναι σαφές γιατί μερικοί άνθρωποι αναπτύσσουν το τυπικό σύνδρομο Capgras, το οποίο έχει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προσωποαγνωσία, μια σχετική νευρολογική πάθηση, στην οποία οι ασθενείς αδυνατούν να αναγνωρίσουν τα οικεία πρόσωπα. Σύμφωνα με τους Γάλλους γιατρούς, η τυπική μορφή του συνδρόμου Capgras φαίνεται ακόμη πιο πολύπλοκη και πιθανότατα οφείλεται σε διπλή βλάβη στα «κυκλώματα» των νευρώνων του εγκεφάλου.
Σύνδρομο Fregoli
Αυτό είναι το αντίθετο από το Σύνδρομο Capgras. Στην περίπτωση του Συνδρόμου Fregoli, o πάσχων πιστεύει ότι διαφορετικοί άνθρωποι, στην πραγματικότητα, είναι το ίδιο άτομο που μπορεί να αλλάξει την εμφάνιση του και να μεταμφιεστεί σε κάποιον άλλο. Ένα παράδειγμα: ένας άνδρας ερωτεύεται μια γυναίκα που τον απορρίπτει. Αργότερα, ο ίδιος πιστεύει πως όλες οι γυναίκες με τις οποίες έχει βγει ραντεβού ή έχει συναντηθεί είναι η ίδια γυναίκα από το παρελθόν. Όμως, λόγω της ντροπής που νιώθει και της εμμονής της με τον ίδιο, η γυναίκα μεταμφιέζεται για να είναι κοντά του.
Σύνδρομο Cotard
Το πάσχον άτομο έχει την παραληρητική πεποίθηση ότι αυτός ή αυτή είναι νεκρή και δεν υπάρχει. Οι άνθρωποι αυτοί πιστεύουν ότι το σώμα τους βρίσκεται σε στάδιο σήψης ή ότι έχουν χάσει όλο τους το αίμα ή τα εσωτερικά τους όργανα. Πιο συχνά έχει παρατηρηθεί σε ασθενείς με ψυχωτική κατάθλιψη ή σχιζοφρένεια.
Παραμνησία
Αυτή η διαταραχή έχει χαρακτηριστεί από την παραληρητική πεποίθηση ότι ένα μέρος έχει αντιγραφεί – ότι υπάρχουν συγχρόνως δυο αντίγραφα του ίδιου μέρους. Για παράδειγμα, ένας ασθενής μπορεί να πιστεύει ότι το νοσοκομείο όπου νοσηλεύεται έχει αντιγραφεί και υπάρχει και κάπου αλλού. Είναι σαν να νομίζουν ότι βιώνουν δυο παράλληλους κόσμους.
Σύνδρομο του Ξένου Χεριού
Οι άνθρωποι, που υποφέρουν από αυτή τη διαταραχή, πιστεύουν ότι τα χέρια τους δεν ανήκουν σε αυτούς, όμως αυτό έχει την δική του εξήγηση. Μερικοί άνθρωποι με το Σύνδρομο του Ξένου Χεριού νομίζουν ότι έχουν καταληφθεί από ένα πνεύμα ή κάτι παρόμοιο. Γενικά, αυτό συμβαίνει σε ανθρώπους που έχουν βιώσει βλάβη στο μεσολόβιό τους, το οποίο συνδέει τα δυο ημισφαίρια του εγκεφάλου.
Σύνδρομο «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» ή Μικροψία/Μακροψία
Aυτό το σύνδρομο έχει πάρει την ονομασία του από το γνωστό βιβλίο και επηρεάζει την αντίληψη του χώρου και του χρόνου. Ο πάσχων πιθανόν να βλέπει τα αντικείμενα σε μικρότερο μέγεθος από την πραγματική τους διάσταση και άλλα μεγαλύτερα από αυτό που είναι στην πραγματικότητα. Ίσως επίσης το βρίσκει δύσκολο να διαχειρίζεται το χρόνο. Πρόκειται για ένα σχετικά κοινό σύνδρομο, όχι απαραίτητα σχετιζόμενο με ψυχική ασθένεια. Συνήθως αναφέρεται ότι εμφανίζεται στην παιδική ηλικία ή λίγο πριν τον ύπνο. Σχετίζεται περισσότερο με τις ημικρανίες, τους όγκους στον εγκέφαλο, την χρήση ουσιών και της μόλυνσης και για την αντιμετώπιση του, η καλύτερη θεραπεία είναι η ξεκούραση.
Σύνδρομο Ιερουσαλήμ
Το σύνδρομο Ιερουσαλήμ χαρακτηρίζεται από την παρουσία έμμονων ιδεών, ψευδαισθήσεων ή άλλων θεμάτων σχετικών με θρησκευτικές εμπειρίες. Προκαλούνται από μια επίσκεψη στην πόλη της Ιερουσαλήμ. Το σύνδρομο δεν περιορίζεται σε μια ιδιαίτερη θρησκεία και συμβαίνει συχνά σε ανθρώπους που έχουν ιστορικό ψυχικής ασθένειας πριν από την διαμονή τους στην Ιερουσαλήμ. Πρόκειται για ένα βραχυπρόθεσμο σύνδρομο καθώς οι ψευδαισθήσεις ή οι έμμονες σκέψεις τείνουν να φεύγουν μετά από μερικές μέρες μακριά από την περιοχή.
Σύνδρομο Παρισιού
Το Σύνδρομο του Παρισιού έχει παρατηρηθεί στους πολίτες της Ιαπωνίας, οι οποίοι επισκέπτονται την γαλλική πρωτεύουσα. Συχνά υποφέρουν από νευρικά ξεσπάσματα κατά τη διάρκεια της επίσκεψης τους, αλλά έχει επίσης παρατηρηθεί και στους Ιάπωνες τουρίστες σε άλλα μέρη του κόσμου. Φαίνεται να είναι μια σοβαρή περίπτωση πολιτισμικού σοκ. Οδηγεί σε σωματικά και συναισθηματικά συμπτώματα άγχους, στα οποία συμπεριλαμβάνονται η απώλειας της πραγματικότητας, τα παραληρήματα, οι ψευδαισθήσεις και πολλά ακόμη. Από τα έξι εκατομμύρια Ιαπώνων τουριστών που επισκέπτονται το Παρίσι κάθε χρόνο, μόνο 20 έχουν επηρεαστεί. Πιθανοί παράγοντες που πυροδοτούν το φαινόμενο μπορεί να είναι η εξιδανίκευση, το γλωσσικό φράγμα, η σωματική και ψυχική κόπωση και η σύγκρουση με ριζικά διαφορετικές συνήθειες κουλτούρας.
Τάση Φυγής & Άσκοπης Περιπλάνησης
Το άτομο που υποφέρει από αυτό το επεισόδιο απροσδόκητα και αμήχανα αρχίζει να περιπλανιέται από μέρος σε μέρος χωρίς να ξέρει τον λόγο και την ταυτότητα του. Γενικά, πριν από αυτά τα επεισόδια προηγείται έντονη περίοδος συναισθηματικού και σωματικού άγχους, λήψη ψυχωτικών φαρμάκων, συγκεκριμένες ιατρικές συνθήκες κ.α
Σύνδρομο Ξένης Προφοράς
Εδώ ο πάσχων μιλάει τη μητρική του γλώσσα με ξένη προφορά. Είναι μια σπάνια διαταραχή που συνήθως χτυπάει μετά από ένα σοβαρό τραύμα στο κεφάλι ή οποιοδήποτε τραύμα που επηρεάζει τον λεκτικό πυρήνα του εγκεφάλου.
Σύνδρομο Έκμπομ
Εκτός από τα σύνδρομα που περιλαμβάνουν ανθρώπους, έχουμε και μερικά που αναφέρονται σε άλλα πλάσματα. Το σύνδρομο Έκμπομ (ή παραληρητική παρασίτωση) περιλαμβάνει την πεποίθηση πως το σώμα είναι μολυσμένο με παράσιτα, σκουλήκια και ζωύφια.
Σύνδρομο της Λίμα
Αυτό είναι το αντίθετο του γνωστού συνδρόμου της Στοκχόλμης. Εδώ, οι όμηροι καταλήγουν να λάβουν συμπάθεια από τους απαγωγείς τους, οι οποίοι υποκύπτουν στις ανάγκες και στις επιθυμίες αυτών. Είναι πιθανό αυτή η αντίδραση να πηγάζει από τις τύψεις και την ηθική αναποφασιστικότητα των απαγωγέων. Το όνομα προέρχεται από μια περίπτωση ομηρίας στο Ιαπωνικό Προξενείο της Λίμα (Περού). Δεκατέσσερα μέλη του επαναστατικού κινήματος Tupac Amaru κράτησαν εκατοντάδες ομήρους για μερικές μέρες, συμπεριλαμβανομένων των διπλωματών και των στρατιωτικών. Όμως με την πάροδο του χρόνου, οι όμηροι ελευθερώθηκαν από τους εισβολείς, καθώς εκείνοι είχαν αρχίσει να καταλαβαίνουν τι κατάσταση είχαν δημιουργήσει.
Σύνδρομο «Οθέλλος»
Ο πάσχων πιστεύει ότι ο/η σύντροφός του τον/την απατά, παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις γι’ αυτό. Είναι αρκετά σοβαρότερο από μια απλή, ακόμα και από την παθολογική ζήλια και οι πάσχοντες βιώνουν έντονες μανιώδεις σκέψεις. Θεωρούν τον σύντροφό τους ιδιοκτησία τους και όλους τους υπόλοιπους πιθανή απειλή. Συνεπώς, ελέγχουν συνεχώς τον σύντροφό τους, τον ανακρίνουν, τον παρακολουθούν, τον απομονώνουν από τον περίγυρο τους, τον μειώνουν και σε πολλές περιπτώσεις ασκούν ψυχολογική και σωματική βία.
Σύνδρομο Κλινικής λυκανθρωπίας
Σ’ αυτή την ψυχική διαταραχή, ο πάσχων πιστεύει ότι είναι ή βρίσκεται στη διαδικασία μετατροπής σε ζώο. Και δεν πρόκειται μόνο για λύκους, όπως υποδηλώνει η ονομασία της. Έχουν καταγραφεί περιπτώσεις κατά τις οποίες οι πάσχοντες πίστευαν ότι μετατρέπονταν σε βατράχους, γάτες, άλογα, πουλιά, ύαινες, ακόμα και μέλισσες. Η περίπτωση αυτή είναι πιο σπάνια από τις υπόλοιπες που αναφέρουμε, ωστόσο είναι πραγματικό γεγονός και δεν θα μπορούσε να παραληφθεί από αυτή την λίστα.
Επινεμόμενη ψυχωσική διαταραχή (Folie à deux)
Πρόκειται για μια πραγματική κατάσταση που εκδηλώνεται μεταξύ δύο ή περισσοτέρων ανθρώπων. Συγκεκριμένα αναφέρεται σε μια ψυχική ασθένεια όπου το ένα πρόσωπο είναι ο «μεταφορέας» και το άλλο πιστεύει τις αυταπάτες του πρώτου εξίσου έντονα, μοιράζονται δηλαδή την ίδια αυταπάτη. Στην ουσία είναι μια μορφή μεταδιδόμενης τρέλας, όπου ένα άτομο που πάσχει από μια ψυχική ασθένεια, μπορεί να την μεταδώσει σε ένα κοντινό του. Αν και αυτό ακούγεται παράλογο, έχουν καταγραφεί πολλές περιπτώσεις, όπου φαινομενικά υγιή άτομα, άρχιζαν να παρουσιάζουν μανιώδεις συμπεριφορές όταν βρίσκονταν κοντά σε άτομα που είχαν αντίστοιχες συμπεριφορές. Πολλοί ειδικοί ταυτίζουν αυτό το σύνδρομο με την σχιζοφρένεια. Άρα, μπορεί η σχιζοφρένεια να είναι μεταδοτική; Η απάντηση δεν είναι σαφής.
Σύνδρομο υποκειμενικού τύπου σωσία (Subjective Doubles)
Ένας άνθρωπος πιστεύει πως έχει «ένα κακό δίδυμο». Οι άνθρωποι με αυτό το σύνδρομο πιστεύουν πως υπάρχει ένας άνθρωπος ακριβώς ίδιος με αυτούς (κλώνος ή σωσίας) αλλά με διαφορετική προσωπικότητα.
Σύνδρομο “Thought Insertion”
Πρόκειται για το σύνδρομο κατά το οποίο οι σκέψεις του πάσχοντος δεν είναι δικές του. Πιστεύει ότι οι σκέψεις του προέρχονται από άλλο άτομο και μερικές φορές δεν γνωρίζει καν από πού προέρχονται. Το σύνδρομο αυτό είναι συχνά σύμπτωμα της σχιζοφρένειας.
Σύνδρομο Stendhal
Το Σύνδρομο Stendhal χαρακτηρίζεται από σωματική και ψυχολογική ανησυχία, διάσπαρτες εμπειρίες, σύγχυση, ακόμη και ψευδαισθήσεις που έχει ένα άτομο όταν ασχολείται με την τέχνη. Αυτό συνήθως συμβαίνει όταν βλέπουν ένα ιδιαίτερα όμορφο ή ογκώδες έργο τέχνης τοποθετημένο σε ξεχωριστό χώρο. Θα μπορούσατε να χαρακτηρίσετε με τον ίδιο τρόπο μια ακραία αντίδραση ενός ατόμου όταν αντικρίζει την απέραντη ομορφιά του φυσικού κόσμου. Συνήθως οι περιπτώσεις είναι λίγες και τα πάσχοντα άτομα δεν χρειάζονται περισσότερες παρεμβάσεις από ελάχιστα μέτρα στήριξης.
Σύνδρομο της Συσσώρευσης
Φτάνοντας στο τέλος της λίστας από παράξενες ψυχολογικές διαταραχές, θα δούμε τι είναι η συσσώρευση. Αυτό το σύνδρομο χαρακτηρίζεται από υπερβολική παραμέληση, κοινωνική απομόνωση, απάθεια και την συνεχή συλλογή σκουπιδιών. Έχει παρατηρηθεί κυρίως σε ηλικιωμένους και έχει να κάνει με την προοδευτική άνοια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ακόλουθο: o Διογένης ο Σινωπεύς (412 ή 404 π.Χ. έως το 323 π.Χ.) ήταν ένας Έλληνας φιλόσοφος, κυνικός και μινιμαλιστής. Η φιλοσοφία του βασιζόταν στην πεποίθηση ότι το νόημα της ζωής θα μπορούσε να βρεθεί στην αρετή, στη διαβίωση σύμφωνα με τη φύση και στην απόρριψη όλων των συμβατικών επιθυμιών (πλούτος, δύναμη, φήμη). Λέγεται ότι ζούσε σε ένα βαρέλι κρασιού στους δρόμους της Αθήνας και ήταν γνωστός για την θρασύτατη κι επιθετική συμπεριφορά του κατά τις συζητήσεις του με τον Μέγα Αλέξανδρο. Μια φορά, ο Μέγας Αλέξανδρος είπε στον Διογένη: «Ζήτα μου ό,τι θέλεις». Ο Διογένης απάντησε: «Πάρε από μπροστά μου οτιδήποτε μου κρύβει τον ήλιο».
