Της Δανάης Λυπιρίδη,
Η Νιγηρία, ή επίσημα η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Νιγηρίας, είναι μια ομοσπονδιακή συνταγματική δημοκρατία της Δυτικής Αφρικής, η οποία αποτελείται από 36 πολιτείες και την ομοσπονδιακή περιοχή της πρωτεύουσας, την Αμπούτζα. Η χώρα χαρακτηρίζεται ως αναδυόμενη αγορά μικτής οικονομίας, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, με άφθονους φυσικούς πόρους, ανεπτυγμένους οικονομικούς τομείς, τηλεπικοινωνίες, μεταφορές και το δεύτερο μεγαλύτερο χρηματιστήριο στην Αφρική. Ειδικότερα, η Νιγηρία θεωρείται ως η πρώτη οικονομία της Αφρικής, με ονομαστικό ΑΕΠ και ισοτιμία αγοραστικής δύναμης ύψους άνω των 500 δις δολαρίων και 1 τρις δολαρίων, αντίστοιχα, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για το 2020. Η ραγδαία οικονομική της ανάπτυξη οφείλεται κυρίως στις εξαγωγές της, καθώς αγγίζουν τα 53.6 δις δολάρια, εκ των οποίων το 87.1% αποτελείται από αργό πετρέλαιο (41 δις δολάρια), αέριο πετρελαίου (5,4 δις δολάρια) και διυλισμένο πετρέλαιο (111,4 δις δολάρια). Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι είναι ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς πετρελαίου στον κόσμο, η Νιγηρία εισάγει το μεγαλύτερο μέρος των καυσίμων της, δημιουργώντας μία σοβαρή ενεργειακή εξάρτηση, η οποία επηρεάζει αρνητικά την οικονομία της.
Η εκμετάλλευση των τεράστιων κοιτασμάτων στη Νιγηρία και η διακίνηση της παραγωγής του αργού πετρελαίου από την εγχώρια εξόρυξη προς τις διεθνείς αγορές γίνεται κυρίως από τις τέσσερις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες πετρελαίου: Exxon Mobil, Chevron, Statoil και Shell Nigeria, καθώς οι νιγηριανές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή είναι ελάχιστες και δεν έχουν τις κατάλληλες υποδομές για την διύλισή του. Έτσι, το αργό πετρέλαιο διυλίζεται στο εξωτερικό, εφόσον είναι μια πιο οικονομική λύση από τα παραμελημένα νιγηριανά διυλιστήρια και η Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου της Νιγηρίας (Nigerian National Petroleum Corporation-NNPC) αναγκάζεται να επανεισάγει βενζίνη (τύπος διυλισμένου πετρελαίου) αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων. Σοβαρή πρόκληση αποτελούν, επίσης, και οι συστηματικές κλοπές πετρελαίου στο Δέλτα του Νίγηρα, οι οποίες πλήττουν σημαντικά την πετρελαϊκή βιομηχανία της χώρας (ως κλοπή πετρελαίου ορίζεται η παράνομη εκμετάλλευση αργού ή διυλισμένου πετρελαίου από τους αγωγούς πολυεθνικών πετρελαϊκών εταιρειών). Η κλοπή πετρελαίου στη Νιγηρία διευκολύνεται από την έλλειψη ομοσπονδιακής εποπτείας και την ανεπίσημη συνεργασία μεταξύ των δυνάμεων της πολιτοφυλακής, των παραστρατιωτικών οργανώσεων (όπως η ομάδα Niger Delta Avengers), του τοπικού πληθυσμού και των υπαλλήλων των πετρελαϊκών εταιρειών. Οι ομάδες αυτές χρησιμοποιούν ποικίλες μεθόδους για να υφαρπάξουν χιλιάδες βαρέλια αργού πετρελαίου από τις πολυεθνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται εντός της χώρας, τα οποία εξάγουν λαθραία από την Νιγηρία με μεγάλα βυτιοφόρα.
Ωστόσο, παρά τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Νιγηρία, όσον αφορά στην ενεργειακή της αυτάρκεια και την αποτελεσματική διαχείριση των ενεργειακών της κοιτασμάτων, η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας έχει δείξει έντονο ενδιαφέρον για τις άφθονες πλουτοπαραγωγικές πηγές της την τελευταία δεκαετία. Η Κίνα έχει επενδύσει δισεκατομμύρια δολάρια σε υποδομές της Νιγηρίας, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας της, «Belt and Road Initiative in Africa». Όσον αφορά τον ενεργειακό τομέα, τον Ιούνιο του 2020 η Νιγηρία ξεκίνησε την κατασκευή ενός αγωγού αξίας 2,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων κινεζικής χρηματοδότησης, ο οποίος αναμένεται να ενισχύσει τον ενεργειακό εφοδιασμό, σε μια χώρα που μαστίζεται από ελλείψεις ενέργειας, παρά το γεγονός ότι είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου και φυσικού αερίου της Αφρικής. Το έργο αυτό θα είναι η μεγαλύτερη εγχώρια υποδομή μεταφοράς φυσικού αερίου της Νιγηρίας και αναμένεται να αναζωογονήσει τις νιγηριανές βιομηχανίες κατά μήκος της διαδρομής του. Ο αγωγός Ajaokuta-Kadana-Kano (AKK) [το πρώτο τμήμα του αγωγού Trans-Nigeria Gas Pipeline (TNGP)] θα παρέχει φυσικό αέριο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και για την ανάπτυξη βιομηχανιών που βασίζονται στο φυσικό αέριο. Σήμερα, η Νιγηρία παράγει ηλεκτρικό ρεύμα ισχύος λιγότερης από 7.000MW –ισχύς που δεν αρκεί, όχι μόνο για την τροφοδότηση των νοικοκυριών και της βαριάς βιομηχανίας, αλλά και για την εξασφάλιση της ενεργειακής ανεξαρτησίας της χώρας.
Εντούτοις, λόγω της οικονομικής ύφεσης ως συνέπεια της πανδημίας του COVID-19, η κριτική στις κινεζικές επενδύσεις στην Αφρική έγινε πιο έντονη, επιζητώντας την επανεξέταση των όρων υπό τους οποίους η Κίνα παρέχει βοήθεια για την ανάπτυξη των αφρικανικών υποδομών και οικονομιών. Όσον αφορά στη Νιγηρία, η συζήτηση για το αν τα κινεζικά δάνεια είναι μια δίκαιη συμφωνία για την ίδια και κατά πόσον οι χρεωστικοί τίτλοι που συνδέονται με αυτές παραβιάζουν τα θεμελιώδη συμφέροντα της χώρας έχει γίνει έντονη, με τους επικριτές να ισχυρίζονται ότι οι όροι της Κίνας βλάπτουν την εθνική κυριαρχία της. Ωστόσο, δε βασίζονται όλα τα επιχειρήματα σε πραγματικά στοιχεία. Σε πολλές συζητήσεις σχετικά με τα πλεονεκτήματα των συμβάσεων που προσφέρονται από την Κίνα παρατηρείται παρερμηνεία των νομικών όρων σε αυτές τις συμφωνίες. Ειδικότερα, μια ρήτρα σε μια σύμβαση δανείου, η οποία υπεγράφη στις 5 Σεπτεμβρίου 2018, μεταξύ του Ομοσπονδιακού Υπουργείου Οικονομικών της Νιγηρίας και της Τράπεζας Εισαγωγών–Εξαγωγών της Κίνας για το Πρόγραμμα στήριξης της Τεχνολογίας Πληροφοριών και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) της Νιγηρίας αναφέρει ότι: «ο Δανειολήπτης [δηλαδή, το κράτος της Νιγηρίας] παραιτείται αμετάκλητα του δικαιώματος επίκλησης ασυλίας για τον εαυτό του και την περιουσία του από την δικαιοδοσία οποιασδήποτε διαιτησίας, σύμφωνα με το άρθρο 8 παράγραφος 5 (…)». Ισχύει, λοιπόν, ο ισχυρισμός των επικριτών ότι η Νιγηρία «παραδίδει την κυριαρχία της στην Κίνα» μέσω αυτής της ρήτρας;
Η ιδρυτική αρχή για την ασυλία έγκειται στο λατινικό ρητό “par in parem non habet imperium”, το οποίο μεταφράζεται ως “οι ίσοι δεν έχουν εξουσία ο ένας πάνω στον άλλο”. Συνεπώς, ένα κυρίαρχο κράτος δεν μπορεί να ασκήσει δικαιοδοσία σε άλλο κυρίαρχο κράτος· η κρατική ασυλία στηρίζεται στην εγγενή ισότητα των κυρίαρχων κρατών. Στο διεθνές δίκαιο η ασυλία αυτή ονομάζεται κρατική ετεροδικία. Τα κυρίαρχα κράτη, τα οποία απολαύουν του προνομίου της ετεροδικίας, μπορούν να επιλέξουν την αίρεσή της, όπως ένας ιδιώτης ή ένα οποιοδήποτε άλλο νομικό πρόσωπο μπορεί να επιλέξει να παραιτηθεί από ένα δικαίωμα. Στο πλαίσιο μιας διεθνούς σύμβασης, τα συμβαλλόμενα μέρη θα πρέπει αναπόφευκτα να συμφωνήσουν σχετικά με τον ορισμό ενός τρίτου μέρους που θα εξετάζει κάθε διαφορά που προκύπτει κατά την εκτέλεση των συμβατικών τους υποχρεώσεων. Ένας τέτοιος ανεξάρτητος ελεγκτής μπορεί να είναι ένα διαιτητικό δικαστήριο και είναι κοινή πρακτική, όταν ένα κράτος είναι συμβαλλόμενο μέρος σε μια σύμβαση, να απαιτείται άρση της ετεροδικίας του, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ο μηχανισμός επίλυσης διαφορών θα είναι αποτελεσματικός εάν και όταν αυτός απαιτείται.
Όσον αφορά στην περίπτωση της Νιγηρίας, ο όρος της Κίνας για να συνάψει τη επενδυτική σύμβαση φαίνεται να ήταν η συγκατάθεση του κράτους της Νιγηρίας να εμφανιστεί ενώπιον του επιλεγέντος διαιτητικού δικαστηρίου, σε περίπτωση διαφωνίας, με την άρση του δικαιώματος της ετεροδικίας από την δικαιοδοσία οποιασδήποτε διαιτησίας. Ως εκ τούτου, ο όρος της Κίνας στην σύμβαση συνάδει με τη συνήθη πρακτική στις διεθνείς συμβάσεις μεταξύ των κρατών, η εγγενής κυριαρχία της Νιγηρίας παραμένει ανέγγιχτη από την υπογραφή αυτής της ρήτρας και δεν μπορεί να συναχθεί από τον συγκεκριμένο όρο της σύμβασης και μόνο ότι η Νιγηρία έχει παραιτηθεί της κυριαρχίας της υπέρ της Κίνας.
Ομολογουμένως, το κράτος της Νιγηρίας μαστίζεται από χρόνια πολιτική αβεβαιότητα, σαθρές βιομηχανικές υποδομές και σοβαρή έλλειψη εθνικού σχεδιασμού για την ενέργεια. Δεν μπορεί κανείς παρά να αναρωτηθεί, εάν τελικά θα καταφέρει να ξεπεράσει αυτά τα εμπόδια και να γίνει μια υπολογίσιμη ενεργειακά δύναμη παγκοσμίως, εδραιώνοντας, παράλληλα, την κυριαρχία του στην αφρικανική ήπειρο.
