Του Βασίλη Μοάτσου,
Η ανθρώπινη εξέλιξη μέσω της αλληλεπίδρασης με το φυσικό περιβάλλον είναι ένα ενδιαφέρον θέμα για βιολόγους, ιστορικούς, κοινωνιολόγους, ανθρωπολόγους, φιλοσόφους και όχι μόνο. Όλα τα στοιχεία της φύσης, αποτελούν τις μεταβλητές τις οποίες ο άνθρωπος ως ον ανακάλυψε, παρατήρησε, κατέγραψε, αντιμετώπισε και πολλές φορές δάμασε. Επιβίωσε μαθαίνοντας να χειρίζεται τους διαθέσιμους πόρους του περιβάλλοντος, τους συνδύασε και, στο πέρασμα των αιώνων, έκανε τη μετάβαση από την απλή επιβίωση προς την πολυεπίπεδη καθημερινή βελτίωση του επιπέδου ζωής. Είναι γεγονός πως η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων ανά την υφήλιο δεν ανησυχεί για το αν αύριο θα βρέξει, αφού θα έχει μια στέγη κάτω από την οποία θα προστατευτεί. Δεν χρειάζεται να ψάξει για την τροφή του, ή να ανταγωνισθεί τον διπλανό του ή να αμυνθεί ενάντια σε άλλα ζώα της φύσης που απειλούν τη ζωή του. Πλέον έχει τη δυνατότητα να απασχολείται με ζητήματα όπως η ψυχαγωγία, η διασκέδαση, η όξυνση του νου, η εκμάθηση δεξιοτήτων και η βελτίωση της καθημερινότητάς του με κάθε μέσο που του παρέχεται.
Εύκολα μπορεί να ειπωθεί πως ο άνθρωπος έχει απομακρυνθεί από τη φύση του, ζει αποκλειστικά και μόνο σε ένα περιβάλλον που ο ίδιος δημιούργησε με τεχνικά μέσα κι έχει καταφέρει να εκμεταλλεύεται τους πόρους με χαρισματική ευκολία. Το σφάλμα της παραπάνω πρότασης είναι ο πυρήνας της σκέψης ή καλύτερα της φιλοσοφίας της βιώσιμης ανάπτυξης, εκεί που η βεβαιότητα ότι ο σύγχρονος άνθρωπος, αντί να διατηρεί την ευημερία του κάνοντας συνετή χρήση των πόρων που του παρέχονται, την απομακρύνει με σταθερά βήματα από τον ίδιο αλλά και από τις μελλοντικές γενιές. Η υπερκατανάλωση των μη ανανεώσιμων ενεργειακών πόρων όπως το πετρέλαιο, η ποσοτική και ποιοτική υποβάθμιση του πόσιμου νερού και εδάφους, η ατμοσφαιρική ρύπανση στα μεγάλα αστικά κέντρα, η μόλυνση των θαλάσσιων υδάτων μέσω των αποβλήτων είναι μερικές μόνο κατηγορίες των προβλημάτων που ο σύγχρονος άνθρωπος καλείται να αντιμετωπίσει. Το φαινόμενο της περιβαλλοντικής υποβάθμισης αποτελεί ήδη ένα μείζον ζήτημα που απασχολεί τη διεθνή κοινότητα.
Γέννηση
Ο πρώτος ολοκληρωμένος ορισμός της βιώσιμης ανάπτυξης αποδίδεται στην πρώτη πρωθυπουργό της Νορβηγίας, Harlem Brundtland. Ως πρόεδρος της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, η Brundtland παρέδωσε στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1987, την αναφορά της με τίτλο “Our Common Future”, γνωστή και ως “Brundtland report”. H βιώσιμη ανάπτυξη ορίζεται σύμφωνα με το παραπάνω ως η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να δεσµεύει την δυνατότητα των µελλοντικών γενεών να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες. Με άλλα λόγια, η ανάπτυξη είναι ουσιαστικής σηµασίας για την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών και τη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωής. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να βασίζεται στην αποτελεσµατική και περιβαλλοντικά υπεύθυνη χρήση όλων των πόρων της κοινωνίας, είτε φυσικών, είτε ανθρωπίνων είτε οικονοµικών. Η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση τριών πυλώνων. Περιλαμβάνει οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές πτυχές οι οποίες αλληλοενισχύονται και αλληλοσυμπληρώνονται. Ο ορισμός της έκθεσης Brundtland θέτει στο επίκεντρο τον άνθρωπο και τις ενέργειες αυτού ενώ μας εισάγει στη σημαντικότερη διάσταση της βιώσιμης ανάπτυξης, που είναι ο διαγενεακός της χαρακτήρας, η δέσμευσή μας να διατηρήσουμε την ποιότητα του ζωής του σήμερα για τις επόμενες γενιές.
Για να κατανοήσουμε την έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης θα πρέπει να γίνει μια αναφορά τους τρεις πυλώνες της.
Περιβαλλοντική βιωσιμότητα
H περιβαλλοντική βιωσιμότητα μπορεί να οριστεί ως κατάσταση ισορροπίας μεταξύ ανθρώπου και οικοσυστήματος όπου ο πρώτος θα ικανοποιεί τις ανάγκες του χωρίς να υπερβαίνει τους ρυθμούς ανανέωσης των οικοσυστημάτων που τον φιλοξενούν. Κύριος στόχος της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας είναι η ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον και επιπλέον η ενθάρρυνση της αποκατάστασης και της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων µας προκειμένου να συνεχίζουν να είναι προς χρήση. Σε ένα πραγματικά βιώσιμο περιβάλλον, ένα οικοσύστημα θα διατηρούσε τους πληθυσμούς, τη βιοποικιλότητα και τη συνολική λειτουργικότητα για παρατεταμένη χρονική περίοδο. Ιδανικά, οι ενέργειες που διεξάγονται και περιλαμβάνουν οποιαδήποτε αλληλεπίδραση ή παρέμβαση-αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος θα πρέπει να προάγουν την ισορροπία εντός των φυσικών οικοσυστημάτων και να επιδιώκουν την ενθάρρυνση της βιώσιμης ανάπτυξης. Οι περιττές διαταραχές του περιβάλλοντος θα πρέπει να αποφεύγονται όποτε είναι δυνατόν ενώ αν υπάρχουν, θα πρέπει να μετριάζονται στο μέγιστο δυνατό βαθμό. Η περιβαλλοντική βιωσιμότητα θα μπορούσε να συνοψιστεί στους τρεις κανόνες του οικονομολόγου Herman Daly σύμφωνα με τους οποίους, πρώτον, η αειφόρος χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σημαίνει ότι ο ρυθμός χρήσης δεν πρέπει να είναι ταχύτερος από τον ρυθμό ανανέωσης. Δεύτερον, η αειφόρος χρήση των μη ανανεώσιμων πόρων σημαίνει ότι ο ρυθμός δεν πρέπει να είναι ταχύτερος από τον ρυθμό με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα υποκατάστατα αυτών από ανανεώσιμες πηγές. Τρίτον, ο βιώσιμος ρυθμός εκπομπών ρύπανσης και παραγωγής αποβλήτων σημαίνει ότι δεν πρέπει να είναι ταχύτερος από τον ρυθμό με τον οποίο τα φυσικά συστήματα μπορούν να τα απορροφήσουν, να τα ανακυκλώσουν ή να τα καταστήσουν αβλαβή μέσω φυσικής διαδικασίας.
Κοινωνική βιωσιμότητα
Η κοινωνική βιωσιμότητα βασίζεται στην ιδέα ότι μια απόφαση ή ένα σχέδιο προωθεί τη βελτίωση της κοινωνίας. Γενικά, οι μελλοντικές γενεές θα πρέπει να έχουν την ίδια ή και βελτιωμένη ποιότητας ζωής από τη σημερινή γενιά. Η έννοια αυτή περικλείει επίσης πολλά άλλα θέµατα που άπτονται της κοινωνίας, όπως η περιβαλλοντική νοµοθεσία, τα ανθρώπινα και εργασιακά δικαιώµατα, η ισότητα στην υγεία, η ανάπτυξη των κοινοτήτων µέσω της κοινωνικής συµµετοχής, το κοινωνικό κεφάλαιο, η στήριξη της δικαιοσύνης και της κοινωνικής ευθύνης, η πολιτισµική επάρκεια, η κοινωνική ελαστικότητα και η ανθρώπινη προσαρµογή. Εάν δεν ληφθούν σοβαρά υπόψη αυτό µπορεί να οδηγήσει στην κατάρρευση της όλης πορείας προς τη βιωσιµότητα.
Ο Ινδός νοµπελίστας, Amartya Sen, δίνει ορισμένες διαστάσεις στην κοινωνική βιωσιµότητα και πλαισιώνει-οριοθετεί το φάσμα του. Η έννοια της δικαιοσύνης αναφέρεται στο ότι η κοινότητα πρέπει να παρέχει ίσες ευκαιρίες και αποτελέσµατα για όλα τα µέλη της, με έμφαση στα φτωχότερα και πιο ευάλωτα. Η κοινότητα οφείλει να προωθεί και ενθαρρύνει τη διαφορετικότητα μέσω των διαδικασιών, των συστημάτων και τον δομών σε θεσμικό και μη επίπεδο στο πλαίσιο αναβάθμισης της κοινωνικής συνεκτικότητας. Ακολούθως η κοινότητα θα εξασφαλίζει ότι ικανοποιούνται οι βασικές ανάγκες των μελών της και θα προωθεί τη διαρκή βελτίωση του βιοτικού επιπέδου για όλα τα µέλη σε επίπεδο ατοµικό, οµαδικό καθώς και στο επίπεδο της κοινότητας αυτής καθ’ αυτής. Δεν θα μπορούσε να μην αναφέρεται επίσης στην δέσμευση της πολιτείας απέναντι στην προστασία και βελτίωση των διαδικασιών στο βωμό της Δημοκρατίας και των ανοιχτών δομών διακυβέρνησης.
Οικονομική βιωσιμότητα
Όταν οι καλές επιχειρηµατικές πρακτικές ενσωµατώνονται στις κοινωνικές και περιβαλλοντικές πλευρές της βιωσιµότητας, το αποτέλεσµα είναι πολύ πιο ευεργετικό για την ίδια την οικονομία αλλά και την κοινωνία. Η οικονομική βιωσιμότητα αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ των δύο προηγούμενων πυλώνων. Ο πυλώνας αυτός περιλαμβάνει τη δημιουργία οικονομικής αξίας από οποιοδήποτε έργο ή απόφαση αναλαμβάνεται και θέτει ως στόχο τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Επί παραδείγματι, οι διεθνείς οργανισμοί, όπως τα Ηνωμένα Έθνη, περιφερειακές ενώσεις όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι κυβερνήσεις επιδιώκουν την προώθηση της «έξυπνης ανάπτυξης» όπου με πράσινες πολιτικές, φορολογικές ελαφρύνσεις και επιδοτήσεις επιδιώκουν τη δημιουργία οικονομικών πολιτικών με μακροχρόνιο ορίζοντα. Βάρος δίνεται στη στήριξη εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, στην έρευνα και την ανάπτυξη. Το ερώτημα που τίθεται είναι το κατά πόσο εύκολη είναι η στροφή των οικονομιών και δη των ανεπτυγμένων κρατών προς μια οικονομική μεγέθυνση που δεν θα βασίζεται στην οικονομική αποστράγγισή των φυσικών και ανθρωπίνων πόρων που έχουν στη διάθεσή τους μέσω αύξησης της ποσότητας των πόρων που καταναλώνονται, αλλά στην επιλογή της χρηστής εκμετάλλευσής τους με μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και σαφή προτίμηση προς ανανεώσιμες ενεργειακές πηγές.
Η αναπροσαρμογή της παγκόσμιας οικονομίας προς ένα διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης είναι ακόμη στην αφετηρία του, όμως οι προσπάθειες συντονισμού οικονομιών και πολιτικών προς την κατεύθυνση αυτή είναι ένα εγχείρημα που αποτελεί πραγματικότητα για διεθνείς οργανισμούς και οργανώσεις εδώ και αρκετές δεκαετίες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα μιας υπερεθνικής προσπάθειας διαμόρφωσης στρατηγικών και πολιτικών για τα κράτη-μέλη της και δείχνει το δρόμο προς ένα βιώσιμο μέλλον. Έπεται και συνέχεια…
