Του Αλέξανδρου Ζάρκα,
Είναι ευρύτερα γνωστό ότι πριν ακόμα τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είχαν παρουσιαστεί ορισμένα στοιχεία που σκιαγραφούσαν το ξέσπασμα ενός άλλου πόλεμου. Έναν πόλεμο «ξεκαθαρίσματος», έναν πόλεμο επιβίωσης του πιο ισχυρού, έναν πόλεμο ύπουλο, τον λεγόμενο Ψυχρό Πόλεμο μεταξύ των δυο διαφορετικών κόσμων μεταξύ των Η.Π.Α και της Σοβιετικής Ένωσης. Οι περισσότεροι πόλεμοι που διεξήχθησαν στην σύγχρονη ιστορία, συνήθως προσδιορίζονται ανάλογα με τα κράτη που τον διεξάγουν (π.χ. ελληνοτουρκικός 1897) ή ανάλογα το γεωγραφικό εύρος (π.χ. βαλκανικοί και παγκόσμιοι πόλεμοι). Αντιλαμβανόμαστε ακόμα και από τον επιθετικό προσδιορισμό «ψυχρός», ότι αυτός ο πόλεμος διέφερε από τους προηγούμενους. Σε τι οφείλεται λοιπόν η ονομασία αυτή;
Η λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και η χρήση της ατομικής βόμβας εγκαινίασε μια νέα περίοδο στην παγκόσμια ιστορία. Τα αποτελέσματα της χρήσης του υπερόπλου -ή ακόμα και της κτήσης αυτού- διαμόρφωσαν την κατανομή της ισχύος μεταξύ των κρατών, αφού διαπιστώθηκε πως όποια χώρα έχει στη διάθεσή της το περίφημο όπλο, μπορεί να καθορίσει την έκβαση του πολέμου. Για αυτή τη νέα περίοδο, μίλησε ο George Orwell στο άρθρο του «Εσύ και η ατομική βόμβα», που δημοσιεύθηκε στις 19 Οκτωβρίου του 1945. Οι συνθήκες πολέμου είχαν διαφοροποιηθεί και ο φόβος για μια νέα Χιροσίμα και τις συνέπειές της οδήγησαν τα κράτη σε ένα άλλο είδος πολέμου, τον Ψυχρό Πόλεμο, όπως πρωτοανέφερε τότε ο Orwell. Συγκεκριμένα, έγραψε: «Λίγοι άνθρωποι έχουν αναλογιστεί τις ιδεολογικές επιπτώσεις, δηλαδή τον τρόπο που θα αντιμετωπίζαμε τον κόσμο και την κοινωνική δομή που θα προέκυπτε σε ένα κράτος, το οποίο θα ήταν αδύνατον να κατακτηθεί από κάποιο άλλο, αλλά θα βρισκόταν σε μία συνεχόμενη κατάσταση «Ψυχρού Πολέμου» με τους γείτονές του». Αναμφιβόλως, σε μια σύγκρουση -όχι ένοπλη- δύο πυρηνικών υπερδυνάμεων που διαθέτουν δύναμη ίσης καταστροφικής αξίας, οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων που επηρεάζονται από τον πόλεμο, μπορούν να είναι μόνο κρύες-ψυχρές.
Ωστόσο, σύμφωνα με τους ιστορικούς A. Fontaine (1965) και Haliday (1983) ο όρος άνηκε στον αξιωματούχο της αμερικάνικης κυβερνήσεως Bernard Baruch. Αρχικά, ο Baruch δίσταζε να χαρακτηρίσει έτσι τις αμερικανο-σοβιετικές σχέσεις, αλλά το 1947 η κατάσταση είχε πια κλιμακωθεί και τα επεισόδια που ακολουθούσαν το ένα το άλλο, τον οδήγησαν να χρησιμοποιήσει και δημόσια τον όρο σε μια ομιλία του υπέρ του δόγματος Τρούμαν.
Πέρα από την διαφωνία σχετικά με το ποιος ανέφερε πρώτος τον όρο «Ψυχρός Πόλεμος», υπάρχει και η σύγχυση μεταξύ ιστορικών περί της εκκίνησης του περίφημου πολέμου. Ειδικότερα, οι πρώτες σαφείς εκδηλώσεις πολέμου με σοβαρές επιπτώσεις βρίσκονται στη μεταπολεμική περίοδο. Για πολλούς ιστορικούς η έναρξη του Ψυχρού Πολέμου χρονολογείται ανάμεσα στην περίοδο 1946-1949, οπότε και έλαβαν τόπο: Η ομιλία του W. Churchill περί σιδηρούν παραπέτασμα (Μάρτιος 1946), το Δόγμα Τρούμαν (Μάρτιος 1947), η απόρριψη -κατόπιν σοβιετικής παρεμβάσεως- του σχεδίου Μάρσαλ από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (Ιούλιος 1947), πραξικόπημα στην Πράγα (Φεβρουάριος 1948), ίδρυση του ΝΑΤΟ (Απρίλιος 1949).
Η δεύτερη άποψη χρονολογεί την έναρξη του πολέμου μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία. Το διεθνές διπολικό σύστημα που καθιερώθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οφείλεται στην σύγκρουση του καπιταλιστικού συστήματος με τον κομμουνισμό. Αναμφίβολα, ο ιδεολογικός αυτός πόλεμος μεταξύ των δυο δυνάμεων είχε ξεκινήσει από το 1917, αλλά τότε δεν ήταν πόλεμος σύγκρουσης, όπως την περίοδο 1847-1889. Το σπουδαίο σημείο καμπής στην ιστορία ήταν το 1917 και εφόσον αυτό συνέβη, τότε η μετωπική ένοπλη σύγκρουση των δύο κόσμων δεν θα σηματοδοτούσε την έναρξη ενός πολέμου, αλλά μια μάχη σε έναν πόλεμο, που έχει αρχίσει ήδη.
Σε πολλές διαφωνίες για παρελθοντικά γεγονότα, μεγαλύτερη αξία έχει αποκτήσει η ιστοριογραφία των γεγονότων αυτών παρά η αλήθεια. Παρόλο που οι ιστορικοί αποσκοπούν στην αλήθεια, η διαφορετική οπτική του κάθε θέματος διαμορφώνει διαφορετικούς τρόπους σκέψεις και οδηγεί σε διχογνωμίες σχετικά με το ποια είναι η αλήθεια.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γιανουλόπουλος Γ., Ο μεταπολεμικός κόσμος, 1992 σ. 21-89
- orwellfoundation.com/the-orwell-foundation/orwell/essays-and-other-works/you-and-the-atom-bomb/
