Της Χριστίνας Υφαντή,
Η φύση επεδίωξε να παρέχει στον άνθρωπο μια πληθώρα φαρμακευτικών ευεργετικών ουσιών και βοτάνων, τα οποία, από την αρχαιότητα μέχρι και τις μέρες μας, αποτελούν συνιστώμενες φαρμακευτικές θεραπείες για αρκετές ασθένειες. Αναγκαία, επομένως, είναι η ανασκόπηση στα άδυτα ορισμένων φυσικών φαρμακευτικών ουσιών και βοτάνων.
Hypericum perforatum
Γνωστό και ως Υπερικόν το διάτρητον ή βαλσαμόχορτο (St. John’s Wort) και συνήθως διάσημο στο εμπόριο ως αντικαταθλιπτικό για ήπια ή μέτρια κατάθλιψη, με την εμπορική ονομασία LI 160 (0,3% παράγωγα υπερικίνης σε ημερήσιες κάψουλες των 300 mg), ως βότανο ανήκει στην οικογένεια των υπερικίδων. Πρόκειται για ένα ποώδες φυτό με έντονα κίτρινα άνθη, που έχουν μικρά μαύρα στίγματα στις άκρες τους. Όταν οι λοβοί των σπόρων του υποστούν σύνθλιψη, απελευθερώνεται μία ερυθρή χρωστική, γνωστή με το όνομα υπερικίνη. Το βαλσαμόχορτο, εκτός από την υπερικίνη, που ανήκει στις ναφθοδιανθρόνες, συνίσταται από διάφορες άλλες φαρμακευτικές ουσίες, όπως υπερφορίνη, φλαβονοειδή (πχ καμφερόλη), ξανθόνες, φαινολικά οξέα, αιθέρια έλαια, τανίνες, καροτενοειδή, χολίνη και διάφορα αμινοξέα.
Μελέτες, που διεξήχθησαν το 1990 στη Γερμανία, απέδειξαν την αποτελεσματική αντικαταθλιπτική δράση του βαλσαμόχορτου έναντι placebo. Μια δεκαετία αργότερα, στις Η.Π.Α., το βαλσαμόχορτο αποδεικνύεται αποτελεσματικότερο από τα συνθετικά αντικαταθλιπτικά. Ωστόσο, μεταναλύσεις καταρρίπτουν την τελευταία διαπίστωση και διαπιστώνεται ότι απαιτούνται περαιτέρω έρευνες, που θα εξακριβώσουν τις ενδείξεις και τις αλληλεπιδράσεις του φαρμάκου λόγω των αντιφατικών μελετών της τελευταίας δεκαπενταετίας.
Ως αντικαταθλιπτικό με αποτελεσματική και ορατή δράση, μετά από τουλάχιστον έξι εβδομάδες, το βαλσαμόχορτο μειώνει το άγχος, το στρες, τον συναισθηματικό φόβο, τα ψυχοσωματικά συμπτώματα, τις διαταραχές ύπνου, την κεφαλαλγία, την έλλειψη ενεργητικότητας, την κόπωση και τη δυσκολία στην συγκέντρωση. Χρησιμοποιείται, ακόμη, ως αντικαρκινικό, αντιικό και αντιβακτηριακό, ως αντιφλεγμονώδες και αντιοξειδωτικό, αλλά και ως επουλωτικός παράγοντας σε εγκαύματα και πληγές, μέσω της επαγωγής της παραγωγής κολλαγόνου. Ωστόσο, οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειές του είναι γαστρεντερικές διαταραχές, αλλεργικές αντιδράσεις, ζάλη, σύγχυση, κόπωση, λήθαργος και ξηρότητα στο στόμα, ενώ, σε υψηλές δόσεις, προκαλεί φωτοδερματίτιδα. Αλληλεπιδρά με φαρμακευτικές ουσίες που επιδρούν στην ενζυμική λειτουργία του ήπατος και του εντέρου και δεν συγχορηγείται μαζί με ορισμένα αντικαταθλιπτικά, βενζοδιαζεπίνες, ανοσοκατασταλτικά φάρμακα, το αντιπηκτικό βαρφαρίνη, καθώς και την καρδιοτονωτική διγοξίνη.
Silybum marianum
Γνωστό και ως το σίλυβο το μαριανό ή κοινώς γαϊδουράγκαθο, το silybum marianum αποτελεί μία θαυματουργή φυσική φαρμακευτική ουσία ενάντια στις ασθένειες του ήπατος, ως απάντηση της φύσης στον συνεχή βομβαρδισμό του ήπατος από φαρμακευτικές και τοξικές ουσίες που μεταβολίζονται στο ήπαρ. Η χορήγησή του συνίσταται στους εργαζόμενους σε χώρους με επικίνδυνα χημικά και τοξικά αέρια, αλλά και στους καταναλωτές υπερβολικής ποσότητας αλκοόλ. Πρόκειται για έναν θάμνο ύψους τριών μέτρων, με στρογγυλά και σφαιρικά μωβ άνθη με σπόρους και αγκάθια, η χρήση του οποίου ξεκινά ήδη από την Αρχαία Αίγυπτο.
Με δράση αντιοξειδωτική, αντιφλεγμονώδη, αντιική και αντιινωτική, το σίλυβο το μαριανό είναι ένα μείγμα βιοφλαβονοειδών αντιοξειδωτικών γνωστών με το όνομα σιλυμαρίνη, το 70% της οποίας αποτελείται από την ενεργή ουσία, τη σιλυβίνη. Η σιλυβίνη, σε σκευάσματα που κυκλοφορούν στο εμπόριο, συνδυάζεται με μια άλλη χημική ένωση, τη φωσφατιδυλοχολίνη, ώστε να επιτευχθεί αποτελεσματικότερη απορρόφηση του φαρμάκου και πιο ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Μέσα σε 5-8 ημέρες από τη λήψη δισκίων σιλυμαρίνης, τα επίπεδα των ηπατικών ενζύμων στο αίμα, αλλά και το μέγεθος του ήπατος μειώνονται αισθητά, ενώ, παράλληλα, υποχωρεί η ικτερική χροιά του δέρματος, κύριο χαρακτηριστικό της ηπατοπάθειας και η ηπατική λειτουργία βελτιώνεται.
Οι μηχανισμοί δράσης της σιλυμαρίνης, που την καθιστούν ενδεδειγμένη φαρμακευτική ουσία στην αντιμετώπιση της ηπατοτοξικότητας από ασπιρίνη, του λιπώδους ήπατος, της αλκοολικής ηπατίτιδας, της ηπατίτιδας από τον ιό HBV, αλλά και στην επιβράδυνση της εξέλιξης της κίρρωσης του ήπατος, λόγω κατάχρησης αλκοόλ, είναι ποικίλοι. Η βλάβη των υγιών ηπατικών κυττάρων περιορίζεται, οι μηχανισμοί αναγέννησης των κατεστραμμένων ηπατοκυττάρων ενεργοποιούνται, η είσοδος τοξινών στο εσωτερικό των ηπατοκυττάρων παρεμποδίζεται, τοξικά συστατικά εξουδετερώνονται και η δραστηριότητα ισχυρών αντιοξειδωτικών, όπως η γλουταθειόνη και η δισμουτάση του υπεροξειδίου ενισχύεται. Επιπλέον, η θεραπεία της χρόνιας φλεγμονώδους ηπατίτιδας, που προοιωνίζει καρκίνο του ήπατος, θα μπορούσε να αποτρέψει την ανάπτυξη ηπατοκυτταρικού καρκινώματος. Ωστόσο, η χρήση του silybum marianum είναι ακόμη περιορισμένη και απαιτούνται μελέτες σε εκτεταμένες πληθυσμιακές ομάδες για την εξασφάλιση θεραπευτικού αποτελέσματος.
Ginkgo biloba
Το ginkgo biloba προέρχεται από τα φύλλα του δέντρου ginkgo, που καλλιεργείται σε εύκρατο κλίμα. Τα φύλλα εκχυλίζονται και από αυτά εξάγονται οι γκινγκολίτες, δηλαδή γλυκοζίτες της φλαβόνης και λακτόνες του τερπενίου, οι πιο γνωστές από τις ενεργές χημικές ουσίες του φυτού. Το ginkgo biloba χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της εξασθένησης της μνήμης, της αποδυνάμωσης της διανοητικής λειτουργίας, καθώς και για την αντιμετώπιση της νόσου Alzheimer. Μετριάζει την αδυναμία συγκέντρωσης, την κόπωση, τη σύγχυση και το στρες, ενώ ενδείκνυται και για τη θεραπεία εμβοών. Βελτιώνοντας την αιματική κυκλοφορία σε στενωμένα αιμοφόρα αγγεία, ιδιαίτερα στον εγκέφαλο, ενισχύει τις μνημονικές λειτουργίες και χορηγείται ακόμη και για τη θεραπεία καρδιαγγειακών παθήσεων, αρτηριοσκλήρυνσης, κιρσών, διαλείπουσας χωλότητας και σεξουαλικής ανικανότητας.
Μέσα σε μία ώρα από τη λήψη του φαρμάκου, τα εγκεφαλικά κύματα ενισχύονται, ενώ, με ημερήσια δόση των 120 mg, επιτυγχάνονται σημαντικά θεραπευτικά αποτελέσματα μέσα σε 4-6 εβδομάδες. Το ginkgo biloba δρα ως ισχυρό αντιοξειδωτικό, αλλά και ως αντιαιμοπεταλιακός παράγοντας, αποτρέποντας την συσσώρευση των αιμοπεταλίων και παρεμποδίζοντας τον σχηματισμό θρόμβων και αθηρωματικών πλακών. Διαθέτει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, αυξάνει τον μεταβολισμό της γλυκόζης στον εγκέφαλο και δρα κατά της υποξίας.
Παρά την ευεργετική δράση του, το ginkgo biloba έχει ως ανεπιθύμητες ενέργειες γαστρεντερικές διαταραχές, κεφαλαλγίες, ζάλη, αίσθημα προκάρδιων παλμών, αλλεργικές δερματικές αντιδράσεις και αυξημένη αιμορραγία. Γι’ αυτό και αντενδείκνυται σε άτομα με αντιπηκτική αγωγή, με μη ρυθμιζόμενα υψηλή πίεση και ιστορικό αιμορραγικού εγκεφαλικού επεισοδίου. Για οποιαδήποτε δοσολογία λήψης του φαρμάκου, ο ασθενής οφείλει να συμβουλευτεί τον γιατρό του, καθώς εκκρεμούν ακόμη μακροχρόνιες κλινικές μελέτες, που θα αποδείξουν την ασφάλεια του φαρμάκου.
Η επιστημονική κοινότητα επιχειρεί διαρκώς μέσα από ένα πλήθος κλινικών μελετών να φέρνει στην επιφάνεια νέα δεδομένα, σχετικά με ενδεδειγμένες χρήσεις και δοσολογικά σχήματα των ουσιών αυτών. Αλλά και δεδομένα σχετικά με τις αντενδείξεις, τις ανεπιθύμητες ενέργειες και τις αλληλεπιδράσεις με άλλες φαρμακευτικές ουσίες έρχονται διαρκώς στο φως, γεγονός που, αρκετές φορές, θέτει προβληματισμούς στους εργαζόμενους στον χώρο της υγείας, αναφορικά με την ορθή χρήση, την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των φυσικών φαρμακευτικών παρασκευασμάτων και βοτάνων. Επομένως, η διαρκής ενημέρωση, από την πλευρά των επαγγελματιών υγείας, και η παράλληλη διενέργεια κλινικών ερευνών, στα πλαίσια της φαρμακοεπαγρύπνησης, αποτελούν βήματα προς την πορεία διερεύνησης αυτού του πολλά υποσχόμενου φαρμακείου της φύσης.
ΠΗΓΕΣ
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK92750/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6155865/
- https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/j.1750-3841.2007.00597.x
